Quantcast
Channel: Информатика - Қазақстан ұстаздарына арналған - Әдістемелік-ақпараттық сайт sabaqtar.kz
Viewing all 273 articles
Browse latest View live
↧

«Infoman» инттелектуалдық турнирі

January 26, 2018, 11:31 am
$
0
0

«Infoman» мектепішілік инттелектуалдық турнирі

 

  1. КІРІСПЕ

 

Мақсаты: мектеп оқушыларының ақпараттық-коммуникациялық технологияларға деген қызығушылықтарын дамыту және нығайту, жалпы интеллектуалды сипаттағы шығармашылық ойлауды, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру, оқытылатын информатика пәніне деген қызығушылықты арттыру.

 

Турнирден күтілетін нәтиже:

  • Дарынды, зерек және қабілетті оқушыларды анықтау;
  • Оқушылардың жаңа ақпараттық және компьютерлік технологияларға деген қызығушылықты дамыту;
  • Оқушыларды таңдаған бағытында өзін-өзі дамытуға жетелеу;
  • Оқушылар арасында инттелектуалдық ойындар, байқаулар, жарыстар және олимпиадаларды тарату;
  • Оқушыларды басқа балалардың шығармашылық жетістіктерімен таныстыру.

 

  1. II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

 

Турнир 4 тур бойынша өткізіледі:

  1. Информатика теориясының білгірлері.
  2. Алгоритмдеу және бағдарламалаудың білгірлері.
  3. Арифметикалық және логикалық есептердің білгірлері.
  4. Офистік бағдарламалардың білгірлері.

 

III. ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ

 

         «Онлайн нәтиже» арқылы қатысушылардың ұпайлары есептелініп отырды. Турнир қорытындысы бойынша I, II, III орын және «Үздік информатик» бағамымен марапатталады.

 

Дайындаған:

Жаңақала мектеп-гимназиясының II санатты

информатика пәнінің мұғалімі Н.Е.Беккалиев

 

↧
Search

QBASIC БАҒДАРЛАМАУ ТІЛІ

January 29, 2018, 4:21 am
$
0
0

IBM PC компьютерлерінде бағдарламалауды үйрету үшін QBASIC-тің интерпретаторы және бағдарламалау жүйесі өте ыңғайлы. Осы себептен ол Microsoft фирмасымен MS-DOS операциялық жүйесінің 5.0 нұсқасынан бастап барлық соңғы нұсқаларына еңгізілді.

QBASICтілінің Бейсиктің бұрынғы нұсқаларынан негізгі айырмашылығы – құрылымдық бағдарламалау тілі Паскаль және Си тілдеріне ұқсас. Дегенмен, жаңадан үйренушілер үшін QBASIC тілі барлық айнымалыларды қатаң түрде сипаттаудың міндетті еместігіне және бағдарламаларда жіберілген қателерді түзетудің қолайлығына байланысты Паскаль тілінен әлдеқайда жеңіл.

QBASIC тілінің құндылығы ол өз бойына бағдарламаалудың диалогтық құралдары ретінде Бейсик тілдерінің ең жақсы қасиеттерін, Паскаль және Си сияқты тілдердің құрылымдық және модульдік бағдарламалаудың ең жақсы құралдарын жинаған. Бұл тіл кқптеген операциялық жүйелер үшін жүзеге асырылған, дербес жағдайда MS-DOS операциялық жүйе үшін QBASIC және Visual Basic for MS-DOS нұсқасы бар, Windows үшін жыл сайын дерлік Visual Basic-тің жаңа нұсқасы шығарылып отыр.Барлық офистік қолданбаларға Microsoft компаниясы өзгеше бір макротіл ретінде қолданылатын Visual Basic for Applications (VBA) тілін құрған. Мысалы, VBA-дағы Microsoft Word мәтіндік редакторыда түрлендіргішті кездейсоқ басқа регистрде терілген мәтіннің қажетті түріне өзгертуге болады. Бейсиктің бір базалық нұсқасын – QBASIC-ті жақсы білу әрі қарай осы қарапайым өте танымал тілдің басқа нұсқаларымен жұмыс істеуге еркін көшуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, келешекте Windows үшін бағдарламалар жазғыңыз келсе, Бейсикті білу қажет. Бәр жағынан, QBASIC-мектептік ЭЕМ-дердің ескі модельдерінде кеңінен тараған GW-Basic тілінің кеңейтілген түрі. Бүл QBASIC жүйесінің ортасында Бейсиктің дәстүрлі нұсқаларында құрастырылған бағдарламалардың барлығын дерлік IBM PC-де қолдануға мүмкіндік береді.

QBASIC-тің құрамына мыналар кіреді:

         qbasic.exe – интерпретатор файлы

         qbasic.hlp – анықтамалық жүйелі файл

         qbasic.ini – ағымдағы баптаулар файлы

QBASIC тілінің басқа кез келген бағдарламалау тілі сияқты өз алфавиті, символдар жиынтығы, грамматикасы, операторлар жазбалары мен бағдарламаларды бейнелейу ережелері бар.

Орыс алфавитінің әріптері мен пернетақтаның басқа да кейбір символдары QBASIC алфавитіне кірмейді, бірақ оларды қос тыранқшалар мен түсініктемелерде пайдалануға болады.

QBASIC тілінде жасалған бағдарлама жолма-жол жазылған осы тіл операторларының бірізділігінен тұрады. Бір жол бірнеше операторлардан тұру мүмкін, олар бір-бірінен қос нүкте (:) арқылы ажыратылады.

Ең қарапайым бағдарламалардан бастаймыз.

PRINT «QBASIC-ті ӨТЕ ЖАҚСЫ БІЛГІМ КЕЛЕДІ»

Бұл бағдарламада барлығы  бір ғана нұсқау, бір PRINT командасы бар. Оның міндеті – компьютр экранында қос тырнақша ішіндегі сөздерді басып шығару. Біздің бағдарламаны орындау барысында экранда мынадай жол шығады:

QBASIC-ті ӨТЕ ЖАҚСЫ БІЛГІМ КЕЛЕДІ

Егер экранға бірнеше мәтінді шығару керек болса, онда PRINT операторын бірнеше рет қайталауға болады:

PRINT «БҰЛ МЕНІҢ; АЛҒАШҚЫ БАҒДАРЛАМАМ ».

PRINT «АЛАҚАЙ!»: PRINT «ОЛ ЖҰМЫС ІСТЕП ТҰР»

PRINT «МЕН – БАҒДАРЛАМАШЫМЫН!»

QBASIC-те өрнектерді есептеп шығару операцияларын орындау математикадағы секілді. QBASIC-те математикалық формулалар арифметикалық өрнек түрінде бір жолға жазылуы тиіс, яғни бөлшектердің алымы мен бөлімін жазу үшін оларды жай жақшаларға енгізіп, араларына «/» белгісін қою керек.

Әдеттегі математикадан өзгешелігі- ондық бөлшектерді жазғанда үтір емес, нүкте қойылады. Мысалы, математикаалық формулада 3,14 немесе 0,5 деген жазу болса, бұл сандар бағдарламада: 3.14 немесе 0.5 деп жазылуы тиіс.

Математикалық жазбада көп ретте көбейту белгісі жазылмайды, ал арифметикалық өрнекте бұл белгіні міндетті түрде жазу керек. Мысалы, формулада 5Х деп жазуға болады, бірақ бағдарламада былайша жазу керек: 5*Х, өйткені 5Х жазбасын QBASIC айнымалының қате аты деп қабылдайды да қате туралы хабар береді.

Бағдарламалаудың кейбір тілдері үлкен және кіші әріптерді ажырата алмайды. Екі ұшты болмас үшін QBASIC тілінде барлық нұсқауларды латынның бас әріптерімен жазу керек. Тек қос тарнақшалардың ішіндегі мәтіндерді ғана ыңғайына қарай жазуға болады.

PRINT операторынан кейін, мысалы, 25*(45-21)+59-17 сандық арифметикалық өрнегін қоятын болса, онда компьютер осы өрнекті есептеп шығарып, нәтижесін экранда көрсетеді. Бұл орайда, кейде компьютер калькулятор ретінде пайдаланылады деп айтылады.

QBASIC тілінде жазылған бағдарламаларды орындау үшін осы бағдарламалардың компьютер жадына жазылу процесін және компьютердің оны орындау процедурасын қарастыру керек. Бірнеше арифметикалық өрнектер мен оларға сәйкес келетін QBASIC тіліндегі жазбаларды келтіреміз.

БАҒДАРЛАМАЛАРДЫ КОМПЬЮТЕРМЕН ОРЫНДАУ

Өзіңіз жазған бағдарламаны компьютерде орындау үшін жадыға QBASIC бағдарламасының жүйесін жедел жүктеу керек. Ол үшін мына команданы орындаңыз:

ІСКЕ ҚОСУ =>Бағдарламалар=> QBASIC

Бағдарламаны орындау процесі екі бөліктен тұрады:

  1. Бағдарлама мәтінін машинаның жадына QBASIC мәтін редакторы арқылы енгізу.
  2. Бағдарламаны орындау үшін QBASIC интерпретаторын іске қосу.

Интерпретатор іске қосылғаннан кейін компьютер экраны мынадай түрге енеді:

Егер ENTER пернесін басса, QBASIC жүйесінің анықтамалық терезесі шығады; егер ESC перенсін басса, меңзер (курсор) QBASIC құрамдас редакторының бірінші позициясының бірінші жолына барп тұрады. QBASIC-тің оқ жақтағы төменгі бұрышында меңзердің орналасқан ағымдағы жол нөмірі мен жолдағы позиция нөмірі көрсетіліп тұрады. Редактордағы жолдың ұзындығы 256 символмен шектелген.

         Редакторға көшкен соң компьютер экранында QBASIC жүйесінің негізгі жұмыс аймағы (6-сурет) шығады. Жұмыс аймағы экранның жоғарғы жолындағы бас менюден, ең төмендегі командалар жолдарынан және екі терезеден – мәтіндік терезесі мен командалар терезесінен тұрады.

Бас менюге көшу ALT пернесін басу арқылы жүзеге асырылады.

Бұл бас менюде нұсқауларды таңдау бағыттауыш пернелер көмегімен жүргізіледі және ENTER  пернесін басу арқылы бекітіледі. Нәтижесінде экранда тиісті бағыныңқы меню пайда болады. Мысалы, бағдарламаның ең басынан бастап қосу немесе қайта қосу үшін мына команда орындалады:

Іске қосу => іске қосу немесе Shift +F5 пернелерінің комбинациясын басу

Бағыныңқы менюден шығу және бас менюден шығу ESC пернесін басу арқылы іске асады. Барлық бағыныңқы менюлердің толық сипаттамасын копьютер экранына шығару үшін Анықтама бағыныңқы менюі арқылы электрондық анықтамалық мәліметті пайдаланамыз.

QBASIC жүйесінің айтарлықтай жетістігі- онда орыс тіліндегі құрамдас электронды анықтамалықтың болуы. Бұл ЭЕМ-нен жүйемен жұмыс істеу ережелері туралы, QBASIC тілі туралы егжей-тегжейлі мәліметтер алуға мүмкіндік береді.

QBASIC жүйесінің электрондық анықтамалығын  қолдану екі әдіспен жүргізіледі: 1) Shift +F1 пернелерін басу арқылы немесе 2) бас менюдің оң жақтағы жоғарғы бұрышындағы Анықтама (Help) бағыныңқы менюді таңдау арқылы. Бұл әрекеттердің нәтижесінде экранда QBASIC жүйесі бойынша негізгі анықтамалық шығады.

Қажетті анықтамаларды таңдау тінтуірдің көмегімен немесе пернетақтада TAB пернесін, одан соң ENTER пернесін басу арқылы жүргізіледі.

        

1.1.BASIC тілінің алфавиті. QBASIC ЖҮЙЕСІНДЕ ФАЙЫЛДАРМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУ

Кез–келген прогрмманы жазу үшін BASIC тілінде бірнеше топқа біріктірілген символдар жиыны пайдаланылады. Оны BASIC тілінің алфавиті деп атайды.

Оларға мыналар жатады:

1. Латын алфавитінің бас және кіші әріптері.

2. Орыс алфавитінің бас және кіші әріптері.

1. Араб цифрлары 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.

2. Арихметикалық амалдардың таңбалары:


  • +поюс;

  • -минус;

  • *көбейту;

  • / бөлу;

  • ^ дәрежеге шығару

  1. Қатынас амлдардың таңбалары.

  • = тең:

  • > үлкен

  • < кіші

  • <= үлкен немесе тең ( кіші емес);

  • >= кіші несесе тең (үлкен емес);

  • <> тең емес.


6.Бөлгіш, басқа арнайы және қызметші символдар.


  • . нүкте;

  • , үтір:

  • ; нүктелі үтір;

  • : қос нүкте;

  • # нөмір;

  • $ ақша бірлігінің таңбасы немесе доллар таңбасыдеп те аталады;

  • % пайыз;

  • & коммперциялық И, немесе амперсанд деп аталады;

  • _ астын сызу;

  • ' апостраф;

  • " тырнақша;

  • ( сол дөңгелек жақша;

  • ) оң дөңгелек жақша;

  • [ сол квадрат жақша;

  • ] оң квадрат жақша;

  • ? сұрақ белгісі;

  • @ коммерциялық «ЭТ»;

  • ! леп белгісі;

Бұлардан басқа көмекші және қосымша символдар да (графикалық символдар) қолданылады. Латын алфавитінің әріптері праграмалауда пайдалыантын оператордың және әр түрі шамалардың аттарын таңбалауда және жазуда қолданылады. Орыс әріптері тек символдық тұрақтыларды және түсіндірме мәтіндерді жазу үшін, сондай-ақ праграммалардың әр түрі цифрды көлбеу сызықпен беліннен сызып қояды. 

Арихметикалық амалдар және қатынас амалдардың таңбалар тобы праграммада арихметикалық өрнектерді жазу үшін қолданылады.

BASIC тілінің алфавитінен тілдің элементтері - шамалар, өрнектер, операторлар құлылады. 

QBASIC ЖҮЙЕСІНДЕ ФАЙЫЛДАРМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУ

Магнитті дискілерде файлдармен жұмыс істеу үшін ALTпернесін басу арқылы бас менге шығып, онда Файл бағыныңқы менюін таңдау керек. Бағыныңқы менюде мынадай түрде көрсетілген:

Осы бағыныңқы менюдің көмегімен дискілерде бағдарламаларды іздеу және оларды оперативті жадқа жүктеу, бағдарламаларды дискіге жазу, бағдарламаларды жаңа аттармен қайта жазу және  бағдарламалар мәтіндерін баспаға  шығару жүргізіледі. Жаңа (New) пунктін таңдау жаңа бағадарламаның атын сұрату мен экранды тазартуға апараты. ESC пернесін басып, бұл атты шығарудан бас тартуға болады. Жаңадан еңгізілген бағдарламаларды жазу үшін Файл(File) бағыныңқы менюіндегі Сақтау(Save) пунктін таңдап, ENTER пернесін басу керек. Нәтижесінде файлды сақтау терезесі шығады. Бұл терезеде бағдарламаның мәтіні жазылатын (қайта жазылатын) файлдың атын енгізу немесе растау керек. Алдын ала магнитті дискілерге жазылған бағдарламаларды ашу үшін Файл(File) бағыныңқы менюіндегі Ашу(Open) пунктін таңдап, ENTER-ді басу қажет. Нәтижесінде экранда QBASIC-тегі бағдарламалар аттарының ағымдағы мазмұнда сақтаулы тізбесі пайда болады:

Бұл бағдарлама аттарын қарау бағыттауыш пернесін басу арқылы жүргізіледі. Ал бағдарламаның (файлдың) мәтінін жүктеу ENTER пернесін басу арқылы, ал мәтінді жүктеуден бас тарту ESC пернесін басу арқылы орындалады. TAB пернесі экранның терезеаралық жылжыту- ауыстыру қызметін атқарады. ЭЕМ-ға баспа құрылғысы қосылған жағдайда, мәтінді баспаға Файл(File) бағыныңқы менюіндегі Баспа(Print) пунктін таңдау арқылы жүзеге асырылады.

Файл(file) бағыныңқы менюіндегі соңғы пункт- Шығу(Exit). Бұл пунктті таңдау арқылы QBASIC жүйесіндегі жұмыс аяқталады.

↧
↧

Компьютерлік графиканың түрлері. Компьютерлік графиканың қолдану салалары. Компьютерлік графиканың түрлері. Компьютерлік графиканың қолдану салалары

January 29, 2018, 8:08 pm
$
0
0

Дәріс.

Тақырыбы:  Компьютерлік графиканың түрлері. Компьютерлік графиканың қолдану салалары.

Компьютерлік графиканың түрлері. Компьютерлік графиканың қолдану салалары

       Мақсаты:   Компьютерлік бағдарламалары және оның классификациясы жайында

                                  түсінік алу.

           Міндеті:

  • Студенттер компьютерлік бағдарламалардың түрлерін айыра білуге міндетті;
  • Компьютерлік бағдарламаларға қандай бағдарламалар кіретінін білуге міндетті;
  • Компьютерлік бағдарламалардың атқаратын қызметін білуге міндетті.

    Дәрістің техникалық жабдықталуы:        Компьютер, интерактивтік тақта, проектор;

    Дәрістің бағдарламалық қамсыздануы:MS Word, PowerPoint, ActivStudio- бағдарламалары

  1. Графикалық ақпарат туралы түсінік.
  2. Растрлық графика
  3. Экрандық бейненің көрсетілімі.
  4. Басылған бейненің көрсетілімі және линиатура түсінігі.
  5. Векторлық графика

6. Фракталдық графика.

7. Компьютерлік графиканың қолдану салалары

  1. Ғылыми графика
  2. Іскерлік графика
  3. Конструкторлық графика
  4. Безендірмелік графика.
  5. Көркемдік және жарнамалық графика

 

Жалпы компьютерлік бағдарламалардың төмендегідей классификациясын көрсетуге болады:

                                             

                       

                       

                                                     

                                                        Компьютерлік бағдарламалар

       
   
     

 

 

 

     

        

                       Қолданбалы

                        бағдарламалар

                                             

                                                                               

 

Қолданбалы программалар дестесі (ҚПД-ППП) - қолданбалы бағдарламалар жиынтығынан тұрады.  Қолданбалы программа – бұл деректерді өңдеудің ақпараттық технологиясы қолданылатын белгілі бір саладағы  міндеттерді немесе міндеттер тобын шешуге арналған бағдарлама.

            Қолданбалы программамен қамтамасыз ету қолданбалы программистер қызметінің түпкі мақсаты әрі бір мезгілде  түпкілікті көрсеткіштердің еңбек құралы болып табылады. Түпкілікті пайдаланушы деп, белгілі бір нақты саладағы немесе қандайда бір мақсаттағы нақты міндеттерді шешу үшін қажетті ақпаратты алуға септігін тигізетін есептеуіш техникасын пайдаланатын адамды айтады. Бұл жерде нақты бір саланың маманы бір мезгілде мәліметтерді өңдеу құралы саласының маманы болмауы керек, ол программалау қалай жүзеге асатынын білмегені дұрыс. Алайда ол компьютерлермен жұмыс істеудің негізгі әдістері мен тәсілдерін, сондай-ақ өзін толғандыратын саладағы (в своей проблемной области) жүйелік, әсіресе, қолданбалы программаның атқаратын өзіне тән міндеттері мен мүмкіндіктерін білгені жөн.

            Қолданбалы программамен қамтамасыз ету белгілі бір программалық салаға бағдарланған қолданбалы программалар  дестесін және пайдаланушының проблемалық программасын қамтиды.

            Көптеген қолданбалы программалардың дестесі (ҚПД) біршама дәрежеде пайдаланушының информацияны түрлендірудегі белгілі бір процедураны орындайтын қолайлы әрі қарапайым құралдарына қол жеткізуіне мүмкіндік беретін интерактивті ортаны білдіреді. ҚПД-нің көбісі дербес компьютер үшін жасалатынын айта кету керек.

Қолданбалы бағдарламалар түрлі қызмет атқарады, олармен жұмыс барысында мәзір, терезе, бұйрық ұғымдары қолданылады.

Мәзір – программада атқаратын белгілі бір қызмет түрлерінің жиыны. Әр мәзір өз кезегінде тағыда ішкі мәзірлер  тізімінен құралуы мүмкін. Ол қабаттасып, тармақталып құралады. Тармақтың ең соңғы буынында орындалатын бұйрықтар орналасады.

Терезелар –ақпараттармен жұмыс істеуге арналған экран ауданы,ол тіктөртбұрышты жиекпен қоршалады және арнайы элементтерден тұрады. Бағдарлама мазмұны осы тіктөртбұрышты аудан ішінде көрсетіледі. Барлық қолданбалы бағдарламалар терезесінің бастапқы жолы бағдарлама атынан, онан кейін мәзір жолынан тұрады.

Қолданбалы бағдарламаларға төмендегідей бағдарламалар жатады. Мәтіндік редактор, кестелік процессор, графикалық редакторлар және т.б.

Мәтіндік редактор – мәтінді компьютерде өңдеуге арналған программалар. Мысалы: Лексикон, Word Pad, MS Word.

Кестелік процессор – есептеулер жүргізуге арналған программалар. Мысалы:  Super Colc, MS Excel, 1S- бухалтерия, т.б.

Графикалық редактор – сурет салуға, сызу сызуға арналған программа. Оларға төмендегі бағдарламаларды атауға болады: Paint, Power Point, Corel Draw, AutoCad, Photo Shop, FineReader.      

  1. Растрлық графика

Графикалық ақпараттың нүктелер жиыны немесе пиксельдер түрінде ұсынылуы растрлық түрдегі ұсынылу деп аталады.

Растрлық кескіннің әрбір нүктесіне компьютер жадында ұяшық сәйкес келеді. Графикалық кескінді сақтаған жағдайда жадқа енгізілетін элементтер саны экранның графикалық кескін алып тұрған нүктелерінің санына сәйкес келеді.

Нүктелерден тұратын растрлық бейне үшін белгілі бір ұзындық бірлігіндегі нүкте санын сипаттайтын көрсетілім түсінігінің маңызы зор. Бұл жерде мыналардың ара-жігін ажырата білу керек, яғни:

  • түпнұсқаның көрсетілімі;
  • экрандық бейненің көрсетілімі;
  • басылған бейненің көрсетілімі.

Түпнұсқаның көрсетілімі (Оригинал.). Түпнұсқаның көрсетілімі дюймдегі нүктемен (dots per inch – dpi) өлшенеді және бейненің сапасына және файл көлеміне, сандық түрлендіру тәсіліне немесе иллюстрация құру әдісіне, таңдалынған файл форматына сондай-ақ өзге де параметрлерге қойылатын талап неғұрлым жоғары болса, түпнұсқаның көрсетілімі де соғұрлым жоғары болуы керек деген ереже сақталады.

Экрандық бейненің көрсетілімі. Бейненің экрандағы көшірмесіндегі растрдың элементарлық нүктесін пиксель деп атау қабылданған. Пиксель көлемі таңдалынған экрандық көрсетілімге (стандартты мәндегі диапазонға), түпнұсқа көрсетіліміне және бейнелену масштабына байланысты.

Бейнелерді өңдеуге арналған диагоналы 20-21 дюймдік мониторлар (кәсіби кластағы), ережеге сай стандартты 640х480, 800х600, 1024х768, 1280х1024, 1600х1200, 1600х1280, 1920х1200, 1920х1600 нүктелі экрандық көрсетілімдермен қамтамасыз ете алады. Сапалы мониторлардың люминофорларындағы іргелес жатқан нүктелер арасындағы арақашықтық 0,22-0,25 мм құрайды.

Экрандық көшірме үшін 72 dpi, түрлі-түсті және лазерлі принтерде шығару үшін 150-200 dpi, фотоқұрылғылар арқылы шығару үшін 200-300 dpi көрсетілім жеткілікті. Баспаға шығаруда түпнұсқа көрсетілімі шығару құрылғысының растр линиатурасына қарағанда 105 есе үлкен болуы керек деген эмпирикалық ереже қалыптасқан. Егер материалдық көшірмесі түпнұсқаға қарағанда ұлғайтылатын жағдай болса, ұлғайған мәнді, көлемін өзгерту коэффицентіне көбейту керек.

Басылған бейненің көрсетілімі және линиатура түсінігі. Қатты денедегі (қағаз, пленка т.б.), сондай экрандағы растрлық бейне нүктесінің көлемі, түпнұсқаны растрлеу параметрлеріне және қолданылған әдіске байланысты болады. Растр торының жиілігі дюймдегі түзу (lines per inch – lpi) санымен өлшенеді және линиатура деп аталады.

Растр нүктесінің көлемі әрбір элемент үшін есептеледі және аталған ұяшық түсінің интенсивтілігіне байланысты болады. Интенсивтілік неғұрлым жоғары болса, растр элементі соғұрлым тығыз толтырады. Яғни егер бір ұяшыққа таза қара түс кезіксе, растр нүктесінің көлемі, растр элементінің көлемімен сәйкес келеді. Бұл жағдайды 100% толтырылды дейді. Таза ақ түс үшін толтырылу мәні 0%-ды құрайды. Іс жүзінде элементтің толтырылуы 3-тен 98% құрайды. Бұл жағдайда растрдың барлық  нүктелері шын мәнінде абсалютті қара түске жақындайтын біркелкі оптикалық тығыздықта болады. Анағұрлым қою түсті иллюзия, нүктелердің көлемін ұлғайту есебінен, растр элементтерінің орталарын біркелкі қашықтықта орналастыру, олардың арасындағы бос орындарды қысқарту арқылы құрылады. Мұндай әдіс амплитудалық модульдеу арқылы растлеу деп аталады. Түстің интенсивтілігі бірдей көлемдегі көршілес нүктелердің арасындағы арақашықтықпен реттелетін жиілікпен модульдеу арқылы растрлеу әдісі де бар. Осылайша жиілікпен-модульденген растрлеуде әр түрлі интенсивті түстегі растр ұяшықтарында нүкте саны әрқилы болып келеді. Жиілікпен-модульдеу әдісімен растрланған бейне анағұрлым сапалы болады, себебі онда нүкте көлемі кіші болады, қалай болғанда да амплитудалық модульдеу арқылы растрлеудеғі нүктенің орташа көлемінен біршама кіші. Оның есесіне бейне сапасын ЖМ-әдісінің әртүрлілігі, атап айтқанда стохастикалық растрлеу арттырады. Бұл жағдайда растр ұяшығындағы түстің интенсивтілігін бейнелеуге қажетті нүкте саны ғана есептеледі. Сонан соң бұл нүктелер ұяшық ішіне квазикездейсоқтық әдіспен есептелген арақашықтықта орналасады (шын мәнінде арнайы математикалық алгоритм қолданылады). Яғни ұяшық ішінде де бейнені тұтас алғанда да растрдың тұрақты құрылымы мүлдем болмайды. Сондықтан да стохастикалық ЖМ арқылы растрлеуде растр линиатурасы түсінігінің мағынасы жоғалады, тек шығару құрылғысының көрсеткіш қабілетінің ғана мәні болады. Мұндай тәсіл полиграфиялық құрал-жабдықтардың жоғары дәлдігі мен есептеуіш ресурстарға қомақты шығын жұмсауды қажет етеді: ол негізінен баспа кезінде бояу саны төртеуден асатын көркемдік жұмыстар үшін қолданылады.

Түстің интенсивтілігін (жарықтығы деп аталады) 256 деңгейге бөліп қарау қабылданған. Адамның көзі саны артық градацияны қабылдамайды, сондықтан да артық болып саналады. Ал аз болуы бейне көрінісін төмендетеді, сапалы жартылай түсті иллюстрация үшін ең аз мөлшер 150 деңгейлік мән болып табылады). Түстің 256 деңгейін көрсету үшін растр ұяшығының көлемі небары 256=16х16 нүкте болу керек екендігін есептеу қиын емес.

Түпнұсқа көрсетілімі, растр жиілігі, деңгейлер градациясы арасында төмендегі формуламен сипатталатын байланыс бар:

      мұнда N – түстің деңгейлер градациясының саны, dpi-шығару құрылғысының көрсетілімі (бейне), lpi-растр линиатурасы. Ал формуладағы бірлік растр ұяшығы мүлде толтырылмаған жағдайға, тек ақ түске ғана сәйкес келеді.

Бейне көшірмесін принтерден немесе полиграфиялық құралдан шығаруда растр линиатурасы, баспа материалдарының параметрлері мен аппараттың мүмкіндіктері, талап етілетін сапа арасындағы ортақ пікірге қарай таңдалынады. Лазерлік принтерлер үшін ұсынылатын линиатура 65-100 lpi-ді, газет шығару үшін – 65-85 lpi-ді, кітап-журналдар үшін – 85-133 lpi-ді, көркем және жарнамалық жұмыстар үшін – 133-300 lpi-ді құрайды.

Растрлары қабат орналасқан, мысалы, бірнеше түсті бейнелерді басып шығаруда, әрбір келесі растр қандай да бір бұрышқа бұрылады. Түрлі-түсті баспада әдетте мынадай бұру бұрыштары: көгілдір баспа түрі үшін 105 градус, күлгін түс үшін 75 градус, сары түс үшін 90 градус және қара түс үшін 45 градус қолданылады. Бұл жағдайда растр ұяшығы қисық бұрышқа айналады және 150 lpi линиатуралы 256 түс градациясын шығару (көрсету) үшін 16х150=2400 dpi көрсетілім жеткіліксіз болады. Сондықтан да кәсіби кластағы фото құрылғылар үшін растрдың әр түрлі бұрыштарында сапалы растрлеуді қамтамасыз ететін ең төменгі стандартты көрсетілім болып 2540 dpi қабылданған. Осылайша түрлі-түсті бейнелер үшін растрдың бұрылу бұрышын есепке алу коэффициенті 1,06 құрайды.

Бейне параметрлері мен файл көлемі арасындағы байланыс. Растрлық графика құралдары түстерді беруде жоғары дәлдікті қажет ететін жұмыстарды иллюстрациялау үшін қолданылады. Дегенмен растрлық иллюстрация файлдарының көлемі көрсетілімі (разрешениясы) өскен сайын өсуде. Өздеріміз күнделікті үйде көріп жүрген фотосурет (сандық түрге түрлендірілген, көрсетілуі 200-300 dpi, түстік көрсетілімі 24 бит, стандартты көлемі 10х15) сығымдалған режимдегі TIFF форматында шамамен 4 Мбайт орын алады.

Растрлық бейнелердің көлемін өзгерту. Растрлық графиктің бір кемшілігі бейнені ұлғайтқан кезде пайда болатын (егер арнайы бір шаралар қолданылмаса) пикселдену болып табылады. Егер түпнұсқада бірнеше нүктелер болатын болса, бейне көлемін ұлғайтқан кезде сапасы сақталуы үшін, түпнұсқаны көрсетілімімен алдын-ала сандық түрге түрлендіріп алу керек. Екінші бір әдіс пикселдену эффектісін қандай да бір шекке дейін азайтуға мүмкіндік беретін стохастикалық растрды қолдану болып табылады. Сондай-ақ, көлемді өзгертуде, иллюстрация көлемін ұлғайту нүктелерді ұлғайту есебінен емес, бірнеше аралық нүктелер қосу жолымен шешуге болатын интерполяция әдісін қолданылу арқылы жүзеге асырылады.

Растрлық кескіндеудің артықшылығы: растрлық кескінді түзетуге, әдемілей түсуге, яғни оның кез келген бөлігін өзгертуге болады; нүктелерді, қажет болмаса ішінара алып тастауға немесе қоюлатуға, сондай-ақ кескіннің әрбір нүктесін ақ-қара немесе басқа кез келген түске өзгертуге болады.

Кемшілігі: растрлық кескін өлшемінің масштабын әдісімен (бір немесе бірнеше бағытта созу немесе сығу) өзгерткенде, кескіннің сапасын жоғалтатыны. Мысалы, кескінді үлкейткенде, оның көрінісі дөрекіленіп кетсе, ал кішірейткенде – кескін сапасы өте нашарлап кетеді (нүктелерін жоғалтатындықтан).

Растрлық кескіндердің тағы бір кемшілігі – файлдар өлшемдерінің өте үлкендігінде (түстері неғұрлым көп және сапасы жоғары болған сайын, олар соғұрлым үлкен болады).

Бірақ бұл кемшіліктеріне қарамастан, қазіргі техникада растр өте жоғары сапалы кескін алуға мүмкіндік береді. Сондықтан растрлық суреттер көркем графикада кеңінен қолданылады.

  1. Векторлық графика

 

Кескін салудың векторлық түрі де бар, мұнда кескін элементтері нүкте түрінде емес, әріпті-цифрлық (математикалық формулалар жиынтығы) ақпарат түрінде беріледі. Кейіннен бастапқы кескінді салу үшін бұл ақпарат арнайы программаларда өңделеді.

Векторлық кескіндер, бұл – сызық, доға, шеңбер және тікбұрыш сияқты геометриялық объектілер жинағынан тұратын кескіндер.

Мысалы, сызба. Компьютерге оларды сипаттаушы параметрлердің мәнін енгізуге болады:

- кесінді үшін оның екі нүктесінің координаттарын;

- шеңбер үшін центрінің координаттары мен радиусының ұзындығын;

- доға үшін доғаның басы мен соңының, центрінің және радиусының координаталарын;

- әрбір сызық үшін оның типі жіңішке, штрихталған, пунктирлі және т.с.с. көрсетіледі.

Содан кейін бұл ақпарат арнайы программамен өңделеді (яғни суреттің әрбір нүктесінің орны векторлық графикалық файлда жазылған формулалар бойынша есептеледі) де, сызба экранға шығарылады. Бұл элементтер дискретті болып табылады, олар өзара байланыспаған, сондықтан олардың өлшемін сурет сапасын жоғалтпай-ақ оңай өзгертуге болады.

Сонымен қатар бұл сызбаның параметрлерімен берілетін әріпті-цифрлық ақпараттың ақпараттық көлемі сызбаны компьютерге растрлық түрде енгізгенге қарағанда жүздеген, мыңдаған есе кіші болады. Векторлық әдістің тағы бір артықшылығы оған кескін сапасын жоғалтпай өзгеріс енгізуге, оңай кішірейтуге және үлкейтуге болатындығы.

Кейде сызық түсінігінің орнына контур түсінігі қолданылады. Бұл термин толығымен, жан-жақты сипаттайды, себебі контур кез-келген форманы қабылдай алады – түзудің, қисық сызықтың, сынық сызықтың, фигураның және т.б.

Әр контурдың екі немесе одан да көп тіреу нүктелері болады, сонымен қатар оларды түйіндер деп те атайды. Екі қатар тіреу нүктелерінің арасында орналасқан контур элементі, контур сегменті деп аталады. Контурдың формасын тіреу нүктелерін қозғалту, олардың қасиеттерін өзгерту, жаңа түйіндерді қосу немесе бар түйіндерді жою арқылы өзгертуге болады. Контур ашық немесе тұйықталған болуы мүмкін. Ашық және тұйықталған контурлардың қасиеттері әр түрлі.

Контур графикалық объект болып табылады. Контурлардан жаңа нысандар немесе олардың топтамалары құрылады. Нәтижесінде құрылады: нысандар ттоптамалары, құрама контур, жаңа контур. Топтау операциясынан кейін әрбір контур өз қасиеттерін және түйіндерін сақтайды. Комбинациялау операциясынан кейін құрама контурда жаңа қасиеттер пайда болады, бірақ түйіндер сол күйінде қалады. Біріктіру операциясынан кейін жаңа түйіндер пайда болып, бастапқы контурлардың қасиеттері өзгереді. Контурдың сыртқы сызығының параметрлері оның көрсетудегі түрін анықтайды. Оның параметрлері болып табылады:

  • сызықтың қалыңдығы;
  • сызықтың түсі;
  • сызықтың типі (тұтас, пунктирлі және т.б.);
  • соңының формасы (бағытталған, дөңгелектелген және т.б.).

Тұйықталған контурлар ерекше қасиеттерге ие – бояу, яғни алып жатқан аймақты параметрлермен толтыру. Бояу да нысан болып табылады және өз қасиеттері болады. Бірнеше бояу типтерін ажыратуға болады:

  • негізгі түспен бояу, яғни ішкі аймақты таңдаған түспен толтыру;
  • градиентті бояу – екі түспен бояу;
  • текстуралы бояу – бірқалыпты құрылымды өрнекпен толтыру;
  • карта бейнемен бояу – карта деп аталатын дайын растрлық бейнемен толтыру.

Векторлық кескіндер векторлық графикалық редакторларда жасалады. Олардың ішіндегі ең кең таралғаны, сонымен қатар Windows-та жұмыс істейтіні CorelDraw болып табылады. Жұмыс істегенде сегменттер мен аймақтардың барлық мүмкін математикалық сипаттамалары, бекітілген белгілері, бағыттаушы нүктелері және т.с.с. қолданылады.

Сызықтармен салынатын суреттерді және бірнеше объектілерден тұратын суреттерді векторлық графикалық редакторларды пайдаланып салған дұрыс.

Растрлық графикалық редактордың артықшылығы – векторлық графикалық редактордың кемшілігі болып табылады. Мысалы, векторлық кескінді оңай масштабтауға, яғни оның өлшемдерін бір немесе бірнеше бағытта созу немесе сығу арқылы өзгертуге болады. Векторлық кескіндермен жұмыс істеудің кемшілігі – оларды растрлық сияқты жай ғана өзгерте салуға болмайтындығы.

Векторлық графиканың қолданылу саласы өте кең:

- біріншіден, ол компьютерлік полиграфияда өте үлкен рөл атқарады. Оңай масштабталатын және баспа өнімдері мен бейнематериалдарда қолданылатын жүздеген түрлі түсті сурет (адамдардың, заттардың бейнесінен бастап, оюлар мен әшекейлерге дейін) векторлық әдіспен түсіріледі;

- екіншіден, векторлық әдіс конструкторлық және ғылыми жұмыстардағы компьютерлік сызу автоматтандырылған жобалау жүйелерінде, үшөлшемді графикада және т.с.с. таптырмайтын әдіс болып табылады.

Векторлық графиканы құруға және өңдеуге арналған программалық құралдарға графикалық редакторлар (мысалы Adobe Illustrator, Macromedia Freehand, Corel Draw) және векторизаторлар (трассирлеушілер – растрлық бейнелерді векторлыққа ауыстыратын программалық кешендер, мысалы Adobe StreamLine, CorelTrace)  жатады.

Векторлық редактор Adobe Illustrator осы тектес  программалардың ішіндегі ең танымалы. Оның ең басты ерекшелігі Adobe компаниясының басқа өнімдерімен жақсы қарым-қатынасында, оның ішінде ең алдымен Photoshop және PageMarker кешендерімен. Бұл программалар бір стильде орындалып, бір кешенді құрайды.

Векторлық редактор Macromedia Freehand қарапайым интерфейсімен жаңадан үйренушілерге қолайлы құрал болып табылады. Программа аз мөлшерімен және жақсы жылдамдығымен ерекшеленеді. Аппараттық ресурстарға қоятын талабы аз болғандықтан орташа деңгейдегі компьютерлерде жұмыс істей береді. Программа құралдары күрделі құжаттармен жұмыс істеуге жеткілікті, тек кейбір элементтерде ғана Adobe Illustrator және Corel Draw сияқты қуатты құралдарға жол береді.

Векторлық редактор Corel Draw Windows платформасында жұмыс істейтін негізгі векторлық графиканы құру және өңдеу кешені болып саналады. Оның ерекшеліктеріне дамыған басқару жүйесі және кеңейтілген құралдар жатады. Ең күрделі көркем композицияларды құру мүмкіндіктеріне қарай Corel Draw бәсекелестерінен әлдеқайда алда тұр. Алайда  программаның интерфейсі игеруге күрделі.

Трассирлеуші Adobe StreamLine өзі тектес программалардың ішінде заңды түрде алдыңғы қатарда тұр. Сызбаларды  өңдеуге арналған басқа да қуатты кешендер бар болғанымен олардың аппараттық құралдарға қоятын талабы күшті, әрі бағалары да қымбаттырақ. Adobe StreamLine растрлық графикадан векторлық графикаға ауыстырғанда өлшемдерді өте дәл қоюға мүмкіндік береді. Векторизациялау ең алдымен сызбалар, ақ-қара суреттер және басқа қарапайым графика үшін қолайлы. Күрделі және түрлі-түсті бейнелерді нашарлау өңдейді, және нәтижесі түпнұсқаға ұқсау үшін біраз жұмыс жасауды қажет етеді.

Компьютерлік графика растрлық пен векторлық болып қана қоймай, фракталдық болып та бөлінеді.

Фракталдық графика. Фракталдық графика векторлық графика сияқты, математикалық есептеулерге негізделген. Егер растрлық графикада негізгі элемент растр (пиксель), ал векторлық графикада – сызық болса, фракталды графикада негізгі элемент – математикалық формула, яғни компьютер жадында ешқандай объектілер сақталмайды, бейнелер тек теңдеулер көмегімен ғана салынады.

4. Компьютерлік графиканың қолдану салалары

Қазіргі кезде компьютерлік графикасыз жұмыс істеу өте қиын. Ол тек мультфильм, компьютерлік ойын, көркем иллюстрация жасайтын мамандардың ғана емес, көптеген адамдардың іскерлік, ғылыми және инженерлік қызметінің ажырамас бөлігі.

Әрбір сала үшін графикалық редакторлар деп аталатын арнайы программалық қамтамасыз етулері жасалады. Компьютерлік графиканың төмендегідей бағыттары бар:

  1. Ғылыми графика
  2. Іскерлік графика
  3. Конструкторлық графика
  4. Безендірмелік графика.
  5. Көркемдік және жарнамалық графика

 

Бақылау сұрақтары:

  1. Графикалық ақпарат туралы түсінік.
  2. Растрлық графика
  3. Экрандық бейненің көрсетілімі.
  4. Басылған бейненің көрсетілімі және линиатура түсінігі.
  5. Векторлық графика

6. Фракталдық графика.

7. Компьютерлік графиканың қолдану салалары

  1. Ғылыми графика
  2. Іскерлік графика
  3. Конструкторлық графика
  4. Безендірмелік графика.
  5. Көркемдік және жарнамалық графика
  6. Растрлық графиканың кемшілігі.
  7. Векторлық графиканың артықшылығы.
  8. Растрлық графиканың негізгі элементі.
  • Компьютерлік бағдарламалар не үшін керек?
  1. Компьютерлік бағдарламалар қандай топтарға бөлінеді?
  2. Қолданбалы бағдарламаларға қандай бағдарламалар жатады?
  3. Стандартты бағдарламалар тобына қандай бағдарламалар жатады?
  4. Графикалық редакторларға қандай бағдарламаларды атауға болады?

 

 

↧

Мехатрониканың пайда болуына және дамуына себеп болған негізгі факторлар

February 1, 2018, 7:38 am
$
0
0

Тақырыбы: Мехатрониканың пайда болуына және дамуына себеп болған негізгі факторлар

 Ғылымның екі саласы - «электромеханика» және «мехатроника» қайсібір мағынада олардың механикалық жүйелері назар аударатын объектілері болып табылатындығымен бір-біріне ұқсас болып келеді. Бірақ та, олардың ғылым мен техника дамуының әртүрлі деңгейлері көрсететіндігі – осы ғылыми салалардың мәнді айырмашылығы болып табылады.

«Механика» және «электротехника» ұғымдарын біріктіретін «электромеханика» термині электрдің ашылуына және техника саласында электрлік құрылғылардың іс жүзінде қолданылуына байланысты. Мысалы, электрмеханиканың типтік объектісі болып табылатын электрмеханикалық түрлендіргіш электрлік шамаларды (ток күші, кернеу) сәйкесінше механикалық жылжуларға немесе керісінше түрлендіретін құрылғы болып табылады. Электрқозғалтқыштар және генераторлар, меңзерлік шкаласы бар электрөлшеуіш аспаптар және электромагниттік реле және т.б. электрмеханикалық құрылғылардың мысалдары болып табылады.

Қазіргі заманғы техникалық прогресс жаңа материалдар және биотехнология негізінде электрониканың қарқынды дамуымен сипатталады. Электрониканың дамуымен және осымен байланысты микропроцессорлық техниканың, информациялық сигналдарды өңдеу құрылғыларының және энергияны түрлендіруге арналған электрондық аспаптардың қолданылуымен Мехатроника ғылыми саласының пайда болуы және мехатрондық құрылғыларды қолдану мүмкін болды. Электрониканың қазіргі заманғы деңгейі электрондық аппаратураны ораудың үлкен тығыздығына қол жеткізумен сипатталады. Жаңа материалдарды қолдану және электрондық схемаларды жасаудың жоғары технологиясын қолдану, сонымен қатар, электрондық сұлбаларды құрастырудың модульдік қағидасын қолдану микроминиатюрлі электрондық бұйымдарды – интегралдық схемаларды (ИС), үлкен (ҮИС) және аса үлкен интегралдық схемаларды (АҮИС), сонымен қатар, программаланатын интегралдық схемаларды – микропроцессорларды құруға әкеліп соқты.

Микроминиатюрлі  электрондық  аспаптарды  жобалау,  жасау  және қолдану туралы ғылым микроэлектроника деп аталады.

Микроэлектрониканың  жетістіктері      нәтижесінде      жүздеген миллиондаған микроминиатюрлік электрондық бұйымдарды бір кристалда орналастыруға және күрделі логикалық және басқа да опреацияларды орындауға қабілетті электрондық схеманы құруға болады.

Электрондық схемалардың мүмкіндіктерінің өсуі, бағасының және салмағының төмендеуі, оларды техникалық жүйелерге сәтті орналастыру мүмкіндігін тудырды және осы техникалық жүйелердің де мүмкіндіктерін кеңейтті. Сонымен, микроэлектрониканың дамуы мехатрониканың пайда болуына және дамуына мүмкіндік тудырды. Мехатрондық құрылғыларда микроэлектроника құралдарының қолданылуына интеграция (орама тығыздығының артуы) есебінен микроэлектроника құралдарының қоршаған орта әсерлеріне аса тұрақтылық қасиеттерге ие болуы әрекет етеді. Мысалы, ұшақтарда орналастырылған электрондық аппаратура электр шуларының, механикалық тербелістердің және температура өзгеруінің кең диапазоны әсерлеріне ұшырайды. Мехатрондық құрылғылар төзімділік және сенімділік, сонымен қатар, дәлдік және информациялық жүйелердің шапшаңдығы қасиеттеріне ие болуы қажет. Сонымен қатар, мехатронизация микроэлектроника алдында жаңа міндеттер жүктейді. Сонымен, мехатроника және микроэлектроника үрдістерінің дамуы өзара байланысты және өзара негізделген.

Мехатрониканың пайда болуында робототехниканың дамуының да рөлі бар. Роботтарды жетілдіруге және автоматтық басқарылатын, интеллектуалдық роботтарды құруға ұмтылу Мехатрониканың дамуына әсер етті.

 

Мехатроника, робототехника және басқа да ғылыми салалар арасындағы өзара байланыстар

 

Жоғарыда айтылғандай, кез-келген ғылыми бағыт та, техниканың кез-келген объектісі де бос жерде пайда болмайды. Ғылым мен техниканың дамуы, ғылыми білімдердің жинақталуы, адам құрастырған объектілерді жетілдіру – адам өзінің мүмкіндіктерін кеңейтумен, табиғат заңдылықтарын меңгеруге және қолдануға тұрақты түрде ұмтылысымен байланысты. Жасанды адамның – роботтың функционалдық мүмкіндіктерін табиғат жаратқан адам баласының мүмкіндіктерімен салыстыру – бір жағынан, ғылым мен техниканың қазіргі кездегі дамуы, екінші жағынан, қазіргі кезеңдегі танылмаған білімнің үлкен көлемі және адам құрастырған объектілерді жетілдірудің шексіз мүмкіндіктерінің болуы куә.

Мехатроника ғылымның бір саласы бола отырып, ғылым мен өндірістің басқа да салаларында алынған жетістіктерді қолдана алады. Мехатрониканың негізінде өз кезегінде ғылым мен техниканың басқа да салалары дамиды, жаңа ғылыми бағыттар пайда болады. 1.2 - суретте Мехатрониканың, Робототехниканың, сонымен қатар, ғылым мен техниканың басқа да салаларының өзара байланысы көрсетілген. Суреттен көрініп тұрғанындай, зерттеу объектісі тек қана роботтар болып табылатын Робототехника саласы Мехатрониканың бөлімі болып табылады. Мехатрониканың зерттеу объектісі болып роботтардан басқа басқа да мехатрондық құрылғылар табылады. Сұлбаға түсініктеме ретінде келесіні айтуға болады: системотехника – күрделі жүйелерді жобалау, құру, сынау және пайдалану мәселелерін қамтитын ғылыми-техникалық сала. Сонымен қатар, 1.2 - суреттегі сұлбаны қысқарту мақсатында тек қана мехатроника мен робототехникаға ғана қатысы бар ғылым мен техниканың әртүрлі бағыттарының байланысы көрсетілген, ал басқа да ішкі байланыстар көрсетілмеген.

↧

Macromedia Flash программасы

January 29, 2018, 4:54 am
$
0
0

Macromedia Flash программасы туралы негізгі түсінік

 

Flash программасы – фильм құруға, анимация жасауға және WEB-сайттарды безендіруге өте қолайлы программа. Әртүрлі программалар белгілі бір мақсатта құрылады. Flash программасының негізгі мақсаты – деңгейі өте жоғары, көрермендер мен қолданушыларды өзіндік ерекшелігімен қызықтыратын мультимедиялық фильмдер құру. Ол төменде аталған құралдар арқылы іске асады:

а) Tools құрал-саймандар панелі (сурет 1.).

 

Сурет 2.1. Tools құрал-саймандар панелі

 

а) Timeline уақыттық диаграммасы;

ә) Library кітапхана терезі;

б) Scene үстелі.

Flash  программасын іске қосқанда жоғарыда аталған құралдары бар терезе ашылады. 2.1-суреттің төменгі бөлігінде негізгі компоненттер көрсетілген:

а) үстел – уақыттық диаграммада таңдалып алынған кадрды  көрсетеді. Үстелде көрініспен жұмыс жасай отырып, фильм құрамыз.

ә) кітапхана – символ деп аталатын фильмдердің баттырмасының, көрінісінің, фрагменттерінің сақталуына арналған.

б) уақыттық диаграмма – фильм мазмұнының уақыт бойынша  өзгеру процесін көрсетеді.

в) Tools панелі – мәтінді, графиканы құруға және өңдеуге арналған құрал–саймандар ұсынады. Панелдің төменгі бөлігінде таңдап алынған құралға сәйкес модификаторлар батырмалары пайда болады.

2.1.2 Flash негізі

 

 

Flash фильмі – WEB–сайт үшін графика және анимация. Фильм негізінен векторлық графикадан тұрады. Алайда кей жағдайда сырттан әкелінетін растрлық (шашырама) графика мен дыбыстан да құралады.

Flash фильмдері интерактивті және көрермендермен тікелей байланыста бола алады. WEB–дизайнерлер Flash-та анимацияланған логотиптер, дыбыстарды анимациялау, сонымен қатар толық метражды мультимедиялық WEB-сайттар құрады.

Flash фильмі векторлық графикадан тұрғандықтан тез


 жүктеліп, көрермен экранының көлеміне толық ашылады.

 

Сурет 2.2. Векторлық және растрлық сурет

 

Сурет 2.3. Macromedia Flash программасының жұмыс терезесі.

1
 

1
 

1
 

1
 

Мұндағы 1-үстел; 2-құрал-саймандар панелі; 3-кітапхана; 4-уақыттық диаграмма;

 

2.1.3 Flash -те жұмыс жасау

 

Flash-та жұмыс жасай отырып, сырттан әкелінген графикадан немесе өздігінен сурет салу арқылы фильм құруға болады. Анимация жасалған соң оған интерактивті эффектілерді қосып, фильмге кірушілердің іс-әрекетіне сәйкес жауап беруін қамтамасыз етуге болады. Құрылған фильмді Flash Player үшін немесе Flash-тың автономдық проекторында көру үшін экспорттау керек.

Flash-тің фильмдерін келесі жолдар арқылы шақырып орындауға болады:

а) Flash Player орнатылған браузерлерде, мысалы Netscape Navigator немесе Internet Explorer;

ә) Windows үшін Microsoft Internet Explorer, Microsoft Office-тағы Flash ActiveX арқылы;

б) автономды проекторда; бұл жағдайда фильмнің файлын Flash Player-сіз шақырып орындатуға болады.

 

2.1.4 Flash-те анимациялау

Flash-те анимацияның екі типі бар: қадамдалған және кадрлық. Қадамдалған анимация үшін әрбір кадр жеке-жеке құрылуы қажет. Ал кадрлық анимация үшін бастапқы және соңғы кадрларды құрамыз, қалған ортасын Flash автоматты түрде өзі санайды.

2.2 Flash программасының жүйелік талаптары және инсталяциясы

Компьютерлерге орнатылуы мүмкін әртүрлі программаларға сәйкесінше аппараттық құрылғылар және жүйелік талаптар қажет болады. Macromedia Flash программасының да өзіндік талаптары бар. Flash-тің фильмдерін шақырып орындатуға арналған Flash Player үшін қажетті талаптарға тоқталайық және Flash-ті орнату барысымен таныстырайық.

Сурет 2.4. Flash программасын іске қосу

2.2.1 Macromedia Flash программасының жұмыс ортасы

Бастапқы бөлімдерде айтылған Flash-те фильмдер құру және редакциялауға арналған компонентермен тереңірек танысайық, өйткені оны білмеу фильм құруда қиындық тудырады.

Үстел–тікбұрышты аудан (2.4-сурет), онда фильмнің құрылуының және монтаждалуының негізгі жұмысы орындалады. Үстелдің көлемін керек кезде үлкейтуге, кішірейтуге болады. Ондағы көріністі толығымен немесе қандай да бір ауданын монитордың қабілетіне және фильмнің өлшеміне байланысты үлкейтіп және кішірейтіп жасауға болады.

Үстелдің түрін өзгерту жолдары:

а) Tools панеліндегі Zoom (Трансфокатор) құралы: Enlarge (Үлейту), Reduce (Кішірейту) модификаторларының көмегімен;

ә) View (Түр) менюіндегі ZoomIn (Үлкейту) немесе ZoomOut (кішірейту) командалары;

б) View (Түр) менюіндегі Magnification(Өлшем) командасына кіріп масштабқа мән береміз;

 

 

Сурет 2.5. Scene-үстел терезесі

 

в) Timeline (Уақыттық диаграмма) терезесі – жеке қабаттардың және фильм кадрларының ұйымдастырылуын көрсетеді, оларды уақыт бойынша басқарады. Timeline терезесі қабаттардың мазмұнын бұғаттауға немесе мазмұнды контурмен көрсетуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, уақыттық диаграммада кадрлардың түрін, өлшемін өзгертуге болады, ол үшін келесі тапсырмаларды орындау керек:

а)  2.5-суретте көрсетілген Frame View батырмасын басып, оның ағымдық менюін шақырамыз.

ә) баптаудың келесі түрлерін таңдаймыз:

- Кадрлардың өлшемін өзгертуге арналған - Normal(қарапайым), Tiny(кіші), Small(кішірейтілген), Medium(орташа), Large (үлкен) батырмалары. (Large батырмасы дыбыстық файлдарды толығымен көруге ыңғайлы);

- Кадрлардың биіктігін қысқартуға арналған - Short(қысқа) батырмасы;

- Кадрлардың тізбектегі қанықтылығын өзгертуге арналған- Tinted Frames батырмасы;

- Preview (қарау) – кадрлардың кішірейтілген көшірмесін уақыттық диаграммада олардың өлшемі бойынша құру және көрсету;

- Preview In Context (контексте қарау) – жеке әрбір кадрдың кішірейтілген көшірмесін көрсету. Бұл фильмнің элементтерінің қозғалысын анимация түрінде қарау ыңғайлы.

 

 

Сурет 2.6. Timeline терезесі

 

Мұндағы 1-қызметтік қабаттың таңбашасы; 2-қадамдалған анимация; 3- шақырып орындату бастиегі; 4-кадрланған анимация; 5-Frame View–тің ағымдық менюін шақыру батырмасы; 6-Center frame батырмасы; 7-Кальки батырмалары; 8-ағымдағы кадрдың нөмірі; 9-шақырып орындату жылдамдығы; 10-уақыттың өтуі.

Library терезесі – Flash-та құрылған символдарды, сондай-ақ сырттан әкелінген файлдарды, дыбыстық файлдарды және Quick Time фильмдері мен растрлық графикаларды сақтайды.

Library терезесінің элементтерін өзгерту үшін Library Options (кітапханалық баптау) батырмасы пайдаланылады. Flash жүктелген кезде бірден іске қосылатын кітапхана құруға болады. Осы программада құрамдас кітапхана бар, оның негізгі мазмұны фильмдерде қолдануға ыңғайлы батырмалар, графикалар, фильмнің фрагменттері мен дыбыстары сияқты элементтердің жиынтығынан тұрады. Құрамдас кітапхананы Window - Common Libraries командасын орындау арқылы шақырамыз. Кітапханадағы элементтерді жойғанда фильмде осы элементтің барлық трансформасы өшіріледі. Кітапханадағы Use Count (қолдану индексі) бағанасы бұл элементтің тағы да қолданылатындығын анықтайды. Кітапханадан элементті жою үшін Library-дің төменгі бөлігінде орналасқан қоржынның шартбелгісін басу жеткілікті.

Movie Explorer (фильм бағыттауышы) терезесі – фильмдермен жұмыс жасағанда кейбір іс-әрекеттерді жеңілдете түседі:

а) фильмде элементтерді атауы бойынша іздеу жүргізеді;

ә) еншілі элементтің қасиеттер панелін көрсетеді және соның көмегімен элементті өзгертеді;

б) басқа жасаушы құрған фильмнің құрылымын қарауға болады;

в) көрсетілген символдың немесе әрекеттің трансформасын табады;

г) қаріпті басқа қаріппен ауыстырады;

ғ) Macromedia Generator обьектілері үшін екі бөліктің атын немесе мәнін қарастырады;

д) мәтіннің қатесін тексеру үшін мәтінді буферге көшіреді және оны ішкі мәтіндік редакторға қояды;

 

 

Сурет 2.7. Library терезесі

 

2.7 - суретте көрсетілгендей Movie Explorer-дің жанама менюін шақыруға болады. Меню келесі бөлімдерден тұрады:

- Go to Location–фильмнің таңдалған қабатына, сахнасына немесе кадрына өту;

- Go to Symbol Definition–фильмнің еншілі символына өту;

- Select Symbol Instances–бағыттауышта еншіленген символдардың біреуі бар сахнаға өту;

- Find in Library–еншілі символ фильмнің кітапханасында көрінеді. Осы кезде Flash-те Library терезесі ашылмаған болса, өздігінен ашылады;

- Properties–еншілі элемент үшін сәйкес панелді немесе бірнеше панелді ашады;

- Rename–еншілі элементтің атын өзгертуге мүмкіндік береді;

- Edit in Place–еншілі символды Үстелде түзетеді;

- Edit in New Window–еншілі символды жаңа Үстелде түзетеді;

- Show Movie Elements–фильмнің сахнада құрылған элементтерін көрсетеді;

- Show Symbol Definitions–символға қатысты барлық элементтерді көрсетеді;

- Copy Text to Clipboard–еншілі мәтінді буферге көшіреді;

- Cut, Copy, Paste, Clear–еншілі элементке аттарына сәйкес операцияларды орындайды, бұл өзгерістер фильмге де әсер етеді;

- Expand Branch–еншілі элемент үшін иерархиялық тізімді ашады;

- Collapse others–еншілі элемент үшін иерархиялық тізімді жабады;

- Print–фильмнің бағыттауышындағы иерархиялық тізімді баспаға шығарады.

 

 

Сурет 2.8. Фильм бағыттаушы терезесі

 

 

2.3 Flash программасының соңғы кеңейтілген мүмкіндіктері

 

2.3.1 Уақыттық диаграмма

 

 

Flash-тің қолайлы құрал-жабдықтары WEB–анимацияларды құруды жылдамдатады. Уақыттық диаграмма кадрлауды, өзекті кадрларды басқару мүмкіндіктерін береді. Outline Colors (жиек түстері) режимі экрандағы әртүрлі қабаттарда орналасқан объектілерді оңай ажыратуға жағдай туғызады. Қызмет етуші қабаттардың көмегімен автоматты түрде кадрланған объектілердің қозғалысын траекторияға байланыстырады. Уақыттық диаграмма (Time line терезесі) интерфейсті күйге келтіру мүмкіндігін береді. Дизайнерші өзекті кадрларды белгілеп және оны жылжытып ортасындағы кадрлардың мазмұнын жеңіл өзгерте алады, ал Edit multiple (бірнеше кадрларды түзету) командасының көмегімен бірнеше кадрды бірден және тез арада өзгертуге мүмкіндік береді.

↧
↧

ЕТ кабинетіндегі жұмыс тәртібі мен қауіпсіздік техникасының ережелері. Электр тогымен зақымданған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек көрсету.

February 2, 2018, 8:12 am
$
0
0

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В»

Сабақтың тақырыбы:   ЕТ кабинетіндегі жұмыс тәртібі мен қауіпсіздік техникасының

ережелері.  Электр тогымен зақымданған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек

көрсету. Көз талғанда жасалатын  жаттығулар. Жұмыс орнын  пайдалануды есепке алу журналы.

Программалық    дидактикалық  қамтылуы: Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналы. Қауіпсіздік техникасы   бойынша нұсқау алуды тіркеу журналы. Өрт сөндіру құралдары.

                       Жұмыс  дәптері.

Сабақ мақсаты:               1. Есептеуіш техникасымен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы

ережелерімен таныстыру. Компьютер сыныбында өзін-зі алып жүру  ережелерімен таныстыру. Төтенше жағдайлардағы іс-әрекет     ережелерімен таныстыру.

  1. Оқушылардың өздерін кабинетте ұстау, қауіпті жағдайларда көмек

                                             көрсете білу қабілеттерін дамыту.

  1. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың типі:               Практикум элементтері бар көрсетіп  түсіндіру сабағы.                  

Білім мен білікке           Оқушы білуі тиіс:

қойылатын талаптар      -  ЕТ-пен жұмыс істегендегі қауіпсіздік техникасының ережелерін;

  • компьютер сыныбындағы іс-әрекет ережелерін;
  • қауіпті жағдайдағы іс-әрекет ережелерін.

                                             Оқушының меңгеруі тиіс білігі:

                                            -  көз талғандағы жаттығуларды жасауды;

                                            -  өрт сөндіргішті қолдануды;

                                            - жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналын толтыруды;

                                            - статикалық кернеу әсерін кетіру жаттығуларын орындауды.

                                            

 Сабақтың барысы:    I. Ұйымдастыру кезеңі

  1. Үй тапсырмасын тексеру

                                      III. Жаңа сабақты түсіндіру

  1. ҚАУІПСІЗДІК ТЕХНИКАСЫНЫҢ ЕРЕЖЕЛЕРІ

Қауіпсіздік техникасы ережелерін мына пункттерге бөлуге болады:

1) жалпы;

2) ДК-де  жұмысты бастау алдында;

3) жұмыс істеу  кезінде

4) авариялық жағдайларда жағдайлардағы,

5) жұмысты  аяқтағанда

Жалпы қауіпсіздік талаптары:

  1. Мұғалімнің рұқсатынсыз құрал-жабдықтарды орнынан қозғауға, сымдарға, розеткаларға, штепсельдің айырына, штекерге тиісуге  тыйым салынады.
  2. Мұғалімнің рұқсатынсыз компьютерлік сыныпқа кіруге және одан шығуға болмайды
  3. Мұғалімнің рұқсатынсыз сынып ішінде жүруге болмайды.
  4. Дербес компьютерде су қолмен және су киіммен жұмыс істеуге болмайды
  5.  Корпусы мен сымдардың бүтіндігі бұзылған (ашық) ДК-де жұмыс істеуге тыйым салынады
  6. Үстелге, ДК-дің жанына сөмке, портфель, кітап қоюға болмайды. Үстелде  тек қалам мен дәптер ғана жатуы тиіс
  7. Пернетақта үстіне ештеңені қоюға болмайды
  8. Компьютерлік сыныпта жүгіруге, ойнауға, жолдастарыңның көңілін қажетсіз аударуға, бөгде жұмыстарды істеуге тыйым салынады.

Дербес компьютерде жұмыс істеуді бастау алдында қойылатын  қауіпсіздік талаптары

  1. ДК электр тогына қосылмаған жағдайда сымдардың, ДК-дің корпусының бүтіндігін және айыру (изоляция) бұзылмамағанын қарап шығып, олардың дұрыс жағдайда екендігіне көз жеткізу керек.
  2. Жұмыс кезінде оларға тие бермеу үшін, сымдар сальбырап тұрмауына көңіл бөлу керек.
  3. Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналына белгі қою керек.

Дербес пайдаланылатын компьютер жұмысы кезіндегі қауіпсіздік талаптары

  1. ЭЕМ жұмыс істеу кезінде көздің экраннан ең қолайлы қашықтығын (60-70см) сақтау керек. Мүмкін қашықтық -50см.
  2. Келушілер кіргенде оқушылардың орнынан тұруының қажеті жоқ.
  3. Көз талғанда немесе шаршағанда орнынан тұрмай  көзді дем алдыратын бірнеше жаттығу орындау керек.
  4. Оқушылар электр тогымен зақымданғанда алғашқы медициналық көмек көрсету әдістерін, өрт сөндіргішпен жұмыс істеу және өрт сөндіру әдістерін білуі керек.
  5. Оқушылар көзді дем алдыру жаттығуларды білуі керек.

Апат (төтенше ) жағдайлардағы қауіпсіздік талаптары

  1. ДК-де жұмыс істеу барысында ақауларын бйқағанда, түтін немесе әдеттен тыс дыбыстар  пайда болғанда жұмысты тоқтатып, аппаратураны өшіру және оқытушыға  хабарлау керек.
  2. Қажет болса, өртті сөндіруге көмектесу керек.
  3. Қажет болса, электр тогынан зақымданғандарға алғашқы көмек көрсету керек.
  4. Компьютер сыныбында өртті сумен өшіруге болмайтынын білуі керек. Мұнда құмды немеса көбікті өрт сөндіргішті пайдалануға болады.
  5. Егер зақымданған адам электр тогының әсерінде болса, оны жалаңаш қолмен ұстауға болмайтынын білу керек. Зақымданушы электр тогын өткізбейтін материалдарды пайдаланып босатуға болады.

ДК-де жұмысты аяқтау қауіпсіздігінің талаптары

  1. Аппаратураны оқытушының нұсқауымен өшіру керек.
  2. Жұмыс орнын ретке келтіру керек.
  3. Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналында белгі қою керек
  1. ТАПСЫРМАНЫ ЖҰМЫС ДӘПТЕРІНДЕ ОРЫНДАУ КЕРЕК.

Төмендегі әрекеттердің орындауға болатындарын жасыл қарындашпен, ал орындауға болмайтындарын қызыл қарындашпен бояңдар да, сөйлемдердің мағынасына қарай «болады» немесе «болмайды» сөздерін қосып жазыңдар.

Мұғалімнің рұқсатынсыз информатика кабинетіне кіруге болмайды

Компьютер сыныбына сабырлықпен кіріп өзіңнің жұмыс орнына отыруға болады

Информатика кабинетінде сырт киіммен жүруге болмайды

Компьютердің көзге түсерлік ақауы немесе бұзылған жері жоқ екеніне көз жеткізуге болады

Компьютер сыныбына кірерде бір-біріңді есікте итермелеуге болмайды

Компьютердің көзге түсетін ақауларын көрсеңдер мұғалімге хабарлауға болады

Байланыстырушы сымдардың ажыратылатын жеріне тиісуге болмайды

Компьютерде жұмыс істеуді тек мұғалімнің рұқсатымен бастауға болады

Электр тогымен жалғанған сымдарға тиісуге болмайды

Сыныпқа басқа компьютерлерден компакт-диск пен дискет алып келуге болмайды

Компьютердің ақауларын немесе бұзылған жерін өз беттеріңмен жөндеуге болмайды

Сабаққа қатысты емес бағдарламаларды немесе ойындарды қосуға болмайды

Компьютерде кір қолмен жұмыс істеуге болмайды

Пернетақтаны тоқпақтамай, жай басуға болады

Экранға және монитордың артқы қабырғасына тиісуге болмайды

Пернетақта пернелерін кернеу қосылғанда ғана басуға болады

Компьютерде су киіммен немесе су қолмен жұмыс істеуге болмайды

Көзден монитор экранының қашықтығы 60-70 сантиметр болуына болады

Компьютердің құрамдас бөліктеріне заттар қоюға болмайды

Жұмысты аяқтағаннан кейін жұмыс орнын ретке келтіруге болады

Мұғалімнің рұқсатынсыз қапшықтар мен файлдарды жоюға болмайды
  1. АЛҒАШҚЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ ӘДІСТЕРІ

Электр тогымен зақымданғанда көмек көрсету:

  1. Токты ажырату (тарату тақтасындағы тумблерді өшіру)
  2. Зақымданған адамды электр тогының әсерінен электр тогын өткізбейтін қол астындағы материалдарды пайдаланып босату
  3. Зақымданған адамды қарап шығып, оған зардабының ауырлығына байланысты көмек көрсету
  4. Дәрігерді шақыру (мектептің медпунктінен, 03 жедел жәрдем телефоны бойынша немесе жақын жердегі емдеу мекемесінен) керек.

Күйген кезде көмек көрсету

Адам күйікке шалынған жағдайда:

  1. Ауырғанды басатын, тыныштандыратын дәрі (анальгин, валерьянка) беру керек.
  2. Күйген жерге дәрі (винилин) жағу керек.
  3. Күйген жараның бетіне микроб түспейтіндей етіп, алдымен целлофанмен орап алып, суық суда ұстау керек.
  4. Дәрігерді (мектептегі медпункттен, 03 жәрдем телефоны бойынша немесе жақын жердегі емдеу мекемесінен) шақырту керек.

Талып қалғандағы көмек көрсету

Адам талып қалған жағдайда:

  1. Талып қалған адамды тегіс жерге шалқасынан, басын солға бұрып жатқызу керек.
  2. Дәрігерді  (мектептегі медпункттен, 03 жәрдем телефоны бойынша немесе жақын жердегі емдеу мекемесінен) шақырту керек.

Тынысы тоқтап қалғандығы көмек көрсету

Адамның тынысы тоқтап қалған жағдайда:

  1. Адамның аузын ашып тілін көру керек, егер тілі көмекейіне қарай түсіп кетсе – қолмен тартып шығарып қалыпты орнына келтіру керек;
  2. Дәрігерді (мектептегі медпункттен, 03 жәрдем телефоны бойынша немесе жақын жердегі емдеу мекемесінен) шақырту керек.
  3. Тыныс алуы қалпына келгенше немесе дәрігер келгенге дейін жасанды түрде тыныс алдырту (ауызды ауызға тақап) жасау керек.
  1. Жаңа тақырыпты бекіту

Қауіпсіздік ережелері бойынша бекіту сұрақтары бойынша, сынақ

  1. Қорытындылау

Үйге тапсырма:     ЕТ кабинетіндегі жұмыс тәртібі мен қауіпсіздік техникасының  ережелері.  Электр тогымен зақымданған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек көрсету. Көз талғанда жасалатын  жаттығулар. Жұмыс орнын  пайдалануды есепке алу журналы.

Оқушыларды бағалау

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В»

Сабақтың тақырыбы:       Алгоритм  түсінігі. Атқарушы командалары жүйесі. 

                                                             Атқарушы түсінігі. Блок-схема.

Сабақтың  мақсаты:  

           Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында білімдерін арттыру.

           Тәрбиелігі:  Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа тәрбиелеу.                                                                    

           Дамытушылығы:  Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп, 

                                                        пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі:   жаңа сабақты меңгерту сабағы   

Сабақтың өту әдісі:   сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі:  компьютерлер, интерактивті тақта, презентация.  

Сабақтың барысы:    

                          а) ұйымдастыру кезеңі

                          б) сабақ сұрау

                          в) бағалау

                          г) жаңа  сабақ

                          д) бекіту

                          е) үйге тапсырма

                          ж) қорытынды

Қоңырау  соғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақты бастаймын.

Қауіпсіздік ережелерін қайталау сұрақтары.

  • Жалпы техникалық қауіпсіздікті сақтау ережелеріне қойылатын қандай талаптар бар?
  • Компьютерлік сыныпқа кірер алдында қандай талаптар қойылады?
  • Компьютермен жұмыс істер алдындығы қойлатын талаптарды ата.
  • Компьютермен жұмыс істеу барысында қандай талаптар қойылады?
  • Компьютермен жүмыс аяқтағаннан кейінгі қойылатын талаптар.
  • Электр тоғымен зақымданғанда қандай алғашқы көмек көрсету тәсілдері бар?
  • Көз талғанда қандай жаттығулар жасалынады?

Жаңа сабақты түсіндіру

Алгоритм, программа ұғымдары

           «Алгоритм» ұғымы информатикада ақпарат сияқты іргелі ұғымдар қатарына жатады. Алгоритм атауы атақты араб математигі Әбу Жафар Мұхаммед ибн Мұса әл-Хорезми ( 763-850 ж.ж) есімінің латынша Algorithmi (Алгоритми) болып жазылуына шыққан. Ол санаудың ондық жүйесінде көп орынды сандар мен арифметикалық амалдардың орындалу ережесін ұсынған. Бұл ережелер қосынды мен көбейтіндіні табуға арналған амалдарды орындауға қажетті тізбектен құрылған. Сол ереже осы күнге дейін қолданылып келеді.

           Әл-Хорезмидің ұсынған тәсілін жатқаушыларды алгоритмдіктер деп, ал «алгоритм» ұғымын бірқатар қасиеттері бар ережелер жүйесі деп атаған. Қазіргі кезде «алгоритм» ұғымы тек математикалық есеп шешу әдісімен ғана шектелмейді. Оның мағынасы әлдеқайда кең. Әрбір компьютер алдын-ала берілген алгоритммен, яғни жоспарлы жұмыс істейді.

 Алгоритм дегеніміз – іс әрекеттің рет-ретімен орындалуы. Кез-келген есепті қарапайым амалдарды тізбектей орындау арқылы шығаруға болады. Алгоритімді компьютерде орындау үшін оны программа түрінде жазып шығу керек.

               Программа компьютерге түсінікті командалардан тұрады. Осы командалар тізбе орындау соңында есептің нәтижесі шығады. Командалар тізбегін – программа қарастыруға болады. Команда бір ғана қарапайым амалды орындау үшін берілген бұйрық ретінде қабылданады. Командалар: арифметикалық немесе логикалық амал; ақпарат тасымалдау командасы; берілген сандарды салыстыру командасы; берілген сандарды салыстыру командасы; нәтижені экранға, қағаз басып шығару командасы; келесі командаға көшу тәртібін орындау; т.б. болып бөлінеді.

Алгоритмнің орындалу

Күнделікті тұрмыстан алгоритмге бір мысал келтірейік. Студент болу үшін алгоритм мынадай                                                    қадамдарын орындау керек:

  1. Мектепті тәмамдау.
  2. Бірыңғай ұлттық тестілеуден өту.
  3. Керекті құжаттарды, аттестаттың түпнұсқасын емтихан қорытыдысымен белгілі бір мамандықты көрсетіп, конкурсқа тапсыру.
  4. Конкурстан өту.
  5. Таңдаған мамандығы бойынша оқитын жоғары оқу орнын анықтау.

Бұл пункттердің орнын ауыстыруға бомайды. Олар көрсетілген ретпен кезегі орындалуы тиіс. Сонда ғана көздеген нәтижеге қолымыз жетеді.

             Алгоритм – информатика мен есептеу техникасының іргелі ұғымдарының бірі.

             Техникалық құрылғылдары дұрыс пайдалана алу үшін есеп шешу жолы, яғни орындалатын іс-әрекеттердің тізбегі әрі түсінікті, әрі нақты болуы қажет.

Алгоритм қасиеттері

Алгоритмнің айқын, дәл өрнектелу қасиеті. Алгоритмде келтірілген барлық әрекеттердің мағынасы айқын, нықты анықталған болу керек. Онда қандай қадам көрсетілсе тек солар ғана орындалуы қажет. Есеп шығаруға керектің бәрі анықталуы және орындаушыға түсінікті әрі нақты болуы тиіс.

  1. Алгоритмнің үзіктілік қасиеті. Алгоритмнің үзік модульдерге бөлінуі, яғни алгоритмді бірнеше кішкене алгоритмдерге жіктеу мүмкін болу керек. Бұл қасиеті бойынша алгоритм аралық нәтиже беретіндей бірнеше ықшам бөліктерге, ал олар одан кіші қадамдарға бөлінеді, яғни мәселені шешу процесінің тізбегі жеке-жеке әрекеттер жіктеледі. Сондықтан алгоритмді, екі-үш бқлікке бөліп, оларды жеке қабылдай алатын дәрежеде жұмыс істелінуі қажет.
  2. Алгоритмнің нәтижелік қасиеті. Кез-келген алгоритмнің нәтижесі болу керек. Әрекеттердің шектеулі санынан кейін белгілі бір уақытта қорытынды нәтиже алуымыз қажет.
  3. Алгоритмнің жалпылық немесе ортақтық қасиеті. Алгоритм құрғанда белгілі бір жеке проблемаға қарсы ғана арналмай, осы тәріздес мәселелер шешуін толық қамтуға мүмкіндік беретіндей етіп құрылуы қажет.
  4. Алгоритмнің формальды орындалуы. Алгоритмді орындағанда орындаушы оныәр командасының мағынасын түсінуі де, түсінбеуі де мүмкін. Бірақ алгоритмнің әр командасы орындаушының нақты бір әрекетті орындауын талап етеді.

Алгоритм жазу жолдары

            Алгоритмді компьютерде орындау үшін оларды алдын-ала жазып алу керек. Жалпы жағдайда, алгоритм жазудың келесі түрлері қабылданған:

       1) табиғи тілдегі жазылуы;

       2) белгілі бір түйінді сөздер – терминдер арқылы қысқаша тізбекті түрде жазу;

       3) графиктік жолмен жазу;

       4) программалау тілдеріндегі жазылуы.

            Бірақ табиғи тілде жазылған алгоритм компьютерде орындалмайды, өйткені бұл жағдайда дәлдік, нақтылық сақталмайды. Алгоритмдерді графиктік жолмен жазу, кейіннен осы программалау тіліндегі программаға айналдыру жұмысы мемлекеттік стандартпен бекітіліп, ақпарат өндеу жұмысында кеңінен қолданылады.

Алгоритмнің графиктік түрде кескінделуі

               Алгоритмнің графиктік түрде кескінделуі – кең таралған әдіс. Бұл – жазудың түсінікті, анық, көрнекі түрі болып табылады. Алгоритмдерді графиктік жолмен жазудың мемлекеттік стандарты анықталған. Онда кез-келген амал белгілі бір геометриялық фигурамен өрнектеледі. Олар фигуралар немесе блоктар, амалдар немесе операциялар символы деп те аталады. Блоктар бағытталған сызықтармен байланысып, бірінен соң бірі ретімен орналысады. Ақпарат өңдеудің әрбір буыны немесе орындалатын операциялар реті алгоритм схемасымен айқындалады. Алгоритм схемасын оның блок схемасы деп аталады. Алгоритм блоктарының ішінде орындалатын іс-әрекеттің мазмұны жазылады. Блок схемада пайдаланатын фигуралар оның блоктары, ал оларды бір-бірімен қосатын сызықтар байланыс сызықтары деп аталады.

№

Блоктар кескіндемесі

Блоктар қызметі

1

 

  

Алгоритм басы

2

 

  

Алгоритм соңы

3

 

  

Есептеуіш әрекет

4

 

  

Мәліметтерді енгізу, мәліметтерді шығару

5

 

 

 

 

                             жоқ                   иә

 

Шартты тексеру

6

 

  

Циклдың басы

7

 

  

Көмекші алгоритмді шақыру

8

 

  

Байланыс бағытын көрсету

Алгоритмдік тіл және программалау тілі ұғымы

               Алгоритмдік тіл деп – орындалатын әрекеттерді, амалдарды бірыңғай және дәл жазуға арналған, өз тіліміздің кейбір сөздерімен пайдаланатын белгілер мен ережелер жүйесін айтады. Алгоритмдік тіл бір жағынан табиғи тілге жақын, сондықтан оны қарапайым мәтін түрінде жазады және оқиды. Алгоритмдік тіл – математикалық белгілер сандар, шамалар мен функция атаулары, арифметикалық белгілері, жақша және басқа да символдармен қатар белгілі бір қызмет атқаратын терминдер қамтиды. Алгоритмдік тілде мәтін құруға пайдаланылатын қарапайым белгілер – тілдің символдары деп, ал ондай символдар жиынын – оның алфавиті деп атайды.

                   Алгоритмдерді жәні алгоритмдік тілде құрылған амалдар тізбегін компьютерге түсінікті командалар мәтіні түрінде жазуға арналған жасанды тілдерді программалау тілдері деп атайды. Паскаль, Си, Дельфи, Бейсик, Фортран тәрізді программалау тілдері – ағылшын тіліндегі кейбір сөздерді алгоритм құруда кеңінен пайдаланады. Ол сөздердің саны онша көп емес, оларды түйінді сөздер деп атайды. Әр компьютердің өзінің машиналық тілі болады, ол командалар тілі немесе кодтар тілі деп аталады. Алгоритмдік тілде және программалау тілінде программа жазу – ыңғайлы болып табылады. Оларды белгілі бір машинада орындау үшін сол программалау тілін машина тіліне автоматты түрде аударатын түрлендіргіш программалар болуы керек, оларды транслятор деп атайды. Трансляторлар үш түрге бөлінеді: интерпретатор, компилятор және ассемблер.

              Интерпретатор – берілген прогамманың әрбір жолын (командасын) жеке-жеке аударып отырып орындайтын транслятор түрі.

              Компилятор – бірден барлық программа мәтінін толық аударып машина тіліндегі бір модуль түріне келтіреді де, сонан соң сол модульді компьютер жадына қайта жазып алып, оны кейін тек біздің алауымыз бойынша орындайды.

Сабақты бекіту сұрақтары

  • Алгоритм дегеніміз не?
  • Алгоритмнің негізгі қасиеттерін ата?
  • Алгоритмді өрнектеу, жазу тәсілдері дегеніміз не?
  • Блок-схема дегеніміз не?  Негізгі блоктарға және көмекші блоктарға нелер жатады?
  • Алгоритмдік тіл, программалау тілі дегеніміз не?  Түйінді сөздерге нелер жатады?
  • Интерпретатор, компилятор және ассемблердің айырмашылықтары қандай?

Үйге тапсырма:  §1.2 - §1.8  тақырыптарын оқу, 13 беттегі тапсырманы  1,2,3 орындау.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В»

Сабақтың тақырыбы:           Алгоритм құрылымы: Сызықтық немесе тізбекті алгоритм,

                                                           тармақталу алгоритмі, циклдік алгоритм.  

                                                             Компьютерде есеп шығару кезеңдері.      

Сабақтың  мақсаты:  

            Білімділігі:  Оқушыларды алгоритмнің командалары және оның құрылымын түсіндіре отырып, компьютерде есеп шығару кезеңдерімен таныстыру, практика жүзінде қолдануға үйрету;

Дамытушылығы:  Оқушыларды алгоритмнің командаларымен және құрылыммен таныстыра отырып, алгоритм құру дағдыларын қалыптастыру, логикалық ой-өрістерін дамыту;

Тәрбиелік:    Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    аралас сабақ

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен материалды қайталау
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Сабақты бекіту
  5. Үйге тапсырма

 

Өткен материалды қайталдау сұрақтары

  • Алгоритмді өрнектеу, жазу тәсілдері дегеніміз не?
  • Алгоритмдері графиктік түрде кескіндеу ерекшілектері қандай?
  • Блок-схема дегеніміз не?
  • Негізгі блоктарға және көмекші блоктарға нелер жатады?
  • Алгоритмдік тіл, программалау тілі дегеніміз не?

Жаңа сабақты түсіндіру

Алгоритм командалары

            Алгоритм командалары есеп шартына байланысты жай және құрама командалардан тұрады.

           Жай команда. Кез келген алгоритмнің қарапайым бір қадамы ақпаратты өңдеудің немесе өрнектеудің операциясын орындайтын жай командадан тұрады. Жай командаларға меншіктеу, мәлімет енгізу және нәтиже алу командалары жатады.

            Құрама командалар. Жай командалардан құрылымы күрделі құрама командалар құралады. Құрама командалар құрылымына байланысты тізбекті, тармақталу және циклдік  топтардан немесе бірыңғайланған алгоритмдік құрылымдардан тұрады. Олардың жай командадан ерекшелігі бірнеше командадан құрылады және орындалуы берілген шарттарға негізделеді.

Алгоритм құрылымы

               Алгоритмдер блоктардың өзара байланысуына қарай үш құрылымға – сызықтық тармақтық және циклдік түрлерге бөлінеді.

  1. Сызықтық немесе тізбекті алгоритм. Сызықтық алгоритм тізбектеле орналасқан командалардан, ал блок-схемалар бір сызық бойына орналасқан тізбекті блоктардан тұрады. Әрекеттердің тізбектей орындалуы – сызықтық алгоритм деп аталады.

Мысалы:

алг үй тапсырмасын орындау

басы

           күнделікті алу, тиісті бетін ашу,

           үй тапсырмасын анықтау

           үй тапсырмасын орындау

           күнделікті орнына қою

соңы

         Сызықтық алгоритм командалары осында көрсетілген рет бойынша орындалатын тізбектеле орналасқан командалардан (блоктардан) тұрады.

         Амалдардың бұлай бірінен соң бірі реттеліп орындалу тәртібін табиғи атқарылу дейді. Мысалы, төменде көрсетілген Z функциясының сандық мәнін есептеп шығару алгоритмін жасау керек болсын.

                                 2                              2                                     2

                  Z = ax  + b + cos (ax   + b) – tg (ax + b)          

                                                                         Бұл функцияның мәнін табу үшін алдымен жақшада тұрған

                                                                         ax 2 + b көпмүшелігін жеке есептеп алу қажет, себебі ол

                                                                         тізбек үш рет есептеліп, орындаушы машина оған уақытты

                                                                         көп кетіреді. Есептеліп болған Z функциясының мәні

                                                                         қағазға не экранға басылып шығуы тиіс. Жалпы компьютер

                                                                         жадына a, b, x мәндері алдын – ала енгізілуі керек.

                                                                                             алг   Z функциясын есептеу

                                                                                            (нақ  a, b, x, z )

                                                                                   арг  a, b, x

                                                                                  нәт  z

                                                                                      басы          

                                                                                                     a, b, x  енгізу  

                                                                                                            t : = ax 2 + b

                                                                                                         z : = t + cost + tgt

                                                                                                       x, z  шығару

                                                                                    соңы

                                                                      Сонымен қарастырылған алгоритм қарапайым сызықтық

                                                            алгоритмнің мысалы ьолып табылады. Мұндағы 2-блок - a, b, x

                                                            мәндерін пернелерден программаға енгізу блогы, 3-блок t - ның,

                                                            ал 4-блок Z функциясының мәндерін есептейді. 5-блок х

                                                            айнымаласының және Z функциясының нәтижесін қағазға басып шығарады.

  1. Тармақталу алгоритмдері. Тармақталу алгоритмінде көбінесе арифметикалық теңсіздік түрінде берілген логикалық шарт тексеріледі. Егер орындалса, онда алгоритм бір тармақпен жүзеге асырылады да, соңында екі тармақ қайта бірігеді. Мұндай алгоритмде шартты тексеру тармақталу командасы деп аталады. Оны алгоритмдік алгоритмдік тілде өрнектелгенде егер, онда, әйтпеес, бітті

түйінді сөздері пайдаланылады. Орынду тәсіліне байланысты тармақталу командасы «таңдау»(толымды) және «аттап өту» (толымсыз) болып екі түрге бөлінеді.

  1. Циклдік алгоритмдер. Көптеген алгоритмдерде белгілі бір әрекеттер тізбегі бірнеше рет қайталанып орындалып отырады. Математикада есеп шығару кезінде бір теңдеуді пайдаланып, ондағы айнымалы мәнінің өзгеруіне байланысты оны бірнеше рет қайталап есептеуге тура келеді. Осындай есептеу процесі бөліктерінің қайталап орындалуы цикл деп атайды, ал қайталанатын бөлігі бар алгоритдер тобы циклдік алгоритмдер жатады. Қайталану командасын алгоритмдік жазу үшін әзірше (әзір), цикл бар (цб), және цикл соңы (цс) түінді сөздер қолданылады.

Тапсырма:  (33 бет 2 жаттығу)

              Екі үшбұрыш қабырғалары a, b, c және d, e, f  деп берілген. Қайсы үшбұрыштың үлкен екенін

              анықтау қажет.

  1. Күрделі тармақталу
  2. Күрделі шарттарды пайдалану
  3. Арифметикалық циклдер
  4. Итерациялық (қадамдық) цикл.

Сабақты бекіту сұрақтары

  • Алгоритм командалары есеп шартына байланысты қалай бөлінеді?
  • Жай және құрама командалардың айырмашылықтары қандай?
  • Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
  • Тармақталу алгоритмі мен циклдік алгоритмнің айырмашылығы қандай?
  • Компьютерде есеп шығару қандай кезеңдерден тұрады?

 

Үйге тапсырма: 1.9 - 1.10 тақырыптарын оқу. 32 бет, 1, 4 жаттығулар.

 

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В»

Сабақтың тақырыбы:       Паскаль – программалау тілі. Паскаль тілінің негізгі элементтері.

                                          Тілдің алфавиті. Программалау тілінің синтаксистік диаграммалары.

                                                                     Тілдің қарапайым обьектілері.

Сабақтың  мақсаты:  

            Білімділігі:    Оқушыларға Паскаль программалау тілі және оның негізгі элементтері, Паскаль ортасы туралы толық түсінік беру;

Дамытушылығы: Оқушыларды алгоритмнің командаларымен және құрылыммен таныстыра отырып, алгоритм құру дағдыларын қалыптастыру, логикалық ой-өрістерін дамыту;

Тәрбиелік:    Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    Білім білікті қалыптастыру сабағы

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен материалды қайталау
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Сабақты бекіту
  5. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталдау сұрақтары

  • Алгоритм командалары есеп шартына байланысты қалай бөлінеді?
  • Жай және құрама командалардың айырмашылықтары қандай?
  • Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
  • Тармақталу алгоритмі мен циклдік алгоритмнің айырмашылығы қандай?
  • Компьютерде есеп шығару қандай кезеңдерден тұрады?

Жаңа сабақты түсіндіру

           Паскаль тілін 1968-1971 жылдары Швейцарияда профессор Никлаус Вирт оқып-үйренуге қолайлы программалау тілі ретінде ұсынған болатын. Паскаль тілі өзінің қарапайымдылығының және тиімділігінің арқасында дүние жүзіне тез таралды.

          Бұл тілде жазылған программа компьютерде орындалу барысында алдымен трансляцияланады (машина тіліне аударылады), объектік программаға түрлендіріледі де, содан кейін ғана орындалады.

Паскаль тілінің негізгі элементтері

          Паскаль тіліндегі программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Оларды теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар арқылы атқарылады. Программада әрбір жолдан кейін нүктелі үтір (;) қойылады.

         Паскаль тілінде программа үш бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.

          Кез-келген программа Program сөзінен басталып, оның тақырыбы жазылады. Бұл бөлім программадағы айнымалылар, тұрақтылар тәрізді объектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала анықтап алуға көмектеседі.

          Программаның соңғы және негізгі бөлімі операторлар бөлімі – болып табылады.

Орындалатын іс-әрекеттер, командалар осы бөлімде орналасады. Ол begin түйінді сөзінен басталып, барлық атқарылатын операторлар (командалар) тізбегі жеке-жеке жолдарға жазылып біткен соң end түйінді сөзімен аяқталады.  

Тілдің алфавиті

Тілдің алфавиті программаның элементтерін құруда қолдануға болатын символдар жиынынан тұрады. Оған әріптер, цифрлар және арнайы белгілер (символдар) жатады.

            Тіл ерекшіліктеріне қарай символдар тобын шартты түрде төмендегі топтарға жіктеуге болады:

  • атаулар (идентификатор);
  • цифрлар;
  • айыру белгілері;
  • арнайы символдар.

Атау символдары ретінде латын алфавитінің 26 әріпі мен цифрлары қолданылады.

Арнайы символдарға пунктуация және арифметикалық операция (амалдар) белгілері жатады.

Арифметикалық амал белгілері:

(+) – қосу;                                (-) –азайту;

(*) – көбейту;                          (/) – бөлу.

DIV –  және (логикалық көбейту) операциясы;

MOD –  қалдықты табу. Мысалы: 10 MOD 3 амалының нәтижесі 1;

Логикалық амал белгілері:

AND –  және (логикалық көбейту) операциясы;

OR –  немесе (логикалық қосу) операциясы;

NOT –  емес (терістеу немесе жоққа шығару) операциясы;

XOR –  арифметикалық немесе амалы;

SHL –  биттер (1 мен 0-дер)тіркесін солға ығыстыру;

SHR – биттер (1 мен 0-дер)тіркесін оңға ығыстыру;

Айыру белгілеріне бос орын, барлық басқару символдары, тыныс белгілері, ENTER (келесі жолға көшу) пернесін басу белгісі және түсініктемелер жатады.

Сонымен айыру белгілері: ____ (бос орын);  , (үтір);  . (нүкте);  : (қос нүкте);  ; (нүктелі үтір) ;    `  (апостроф); (;); [;] ; {;}.

Қатынас таңбалары немесе салыстыру белгілері: = (тең),  <>(тең емес),  < (кіші),  >(үлкен),        <=  (кіші не тең),  >= (үлкен не тең).

Программалау тілдерінде «өрнек», «операторлар», «тіл синтаксисі» мен «семантикасы» ұғымдары кең пайдаланады.

Арифметикалық немесе логикалық амалдар таңбасымен біріктірілген айнымалар атаулар, функциялар, жиымдар т.б. мағынасы бар сөздер тізбегі - өрнек деп аталады.

Программалау тілінің белгілі бір іс-әрекетті орындай алатын тиянақты мағынасы бар ең қарапайым сөйлем – оператор деп аталады.

Тілі объектілерін, яғни программадағы пайдаланылатын мәліметтердің құрылымы мен ұйымдастырылуын алдын ала анықтайтын сөйлемдер жиыны - программаның сипаттамасы болып табылады.

Синтаксистік диаграммаларда екі геометриялық фигура тіктөртбұрыш және (кейде дөңгелек) кең пайдаланады. Тіктөртбұрыш ішінде тілдің анықталатын элементтер ал элипс ішінде терминалдық символдар, яғни анықтауды қажет етпейтін таңбала жазылады.

                                                Тілдің қарапайым объектілері

Тілдің қарапайым  объектілеріне «сан», «идентификатор», «тұрақты», «айнымалы», «функция» және «өрнек» ұғымдары кіреді. Программадағы негізгі амалдардың орындалуын керекті мәліметтердің сандық, логикалық немесе символдық (литерлік) мәндері болады.

  1. Сандар. Сандар мен айнымалылар бүтін және нақты болып бөлінеді. Дербес компьютерде бүтін сандар ағылшынша integer, нақты сандар real деп жазылады.

Мысалы: Бүтін сандар: +4, -100, 15743,0 т.б. Нақты сандар: 2.65, 0.5, -0.856, -6.0.

  1. Атау – идентификатор (identification – объектің белгілі бір символдар тіркесін сәйкестігін бекіту) программаны және прграммадағы тұрақтыларды, типтерді айнымалаларды, функцияларды, файлдарды т.б. белгілеп жазу үшін қажет.

Идентификатор – міндетті түрде әріптен басталанатын сандар мен әріптердің тізбегіне тұратын атау.Мысалы: Х, Х1, СҮММА, Р23РН6, МТ54АР т.б.

  1. Тұрақты немесе константа деп программаның орындалу барысында бірден сандық мен берсек де немесе оны программаның сипаттау бөлімінде идентификатор түрінде белгілеп алып мән берсек те болады. Олар сандық, символдық, логикалық және тіркстік (integer, real, boolean, cha string) мәндерді қабылдай алады. Логикалық түрдегі тұрақтылар – true (ақиқат) немесе fallig (жалған) мәндерінің біріне ие бола алады.

Мысалы: x = 25; y = -0.5; z = 4E15;  g = 9.8; pi = 3.14 т.б.

  1. Айнымалылар деп программаның орындалу барысында әр түрлі мәндерді қабылдай алатын шамаларды айтады. Олар идентификаторлармен белгіленіп, әр уақытта ір түрлі мәнге ие бола алады. Айнымалылар атауы сипаттау бөлімнде var түйінді сөзінен кейін орналасады да, атауынан кейін қос нүкте қойылып, айнымалының типі көрсетіледі.

  Сабақты бекіту сұрақтары

  • Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?
  • Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
  • Ғ10 пернесінің қызметі қандай?
  • Ғ5 пернесінің қызметі қандай?
  • Паскаль тілінде программаны тексеру қай перненің көмегімен орындалады?
  • АІТ + Ғ5 пернесі қандай қызмет атқарады?
  • Программаны орындауға жіберу қандай пернелер комбинациясы арқылы орындалады?

 

Үйге тапсырма: §2.1 – § 2.4 тақырыпты оқу.  2.1 - 2.2- кесте.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В»

Сабақтың тақырыбы: Мәлімет типтері. Стандартты функциялар. Стандартты типтерінің

                                                                             сипатталуы.

Сабақтың  мақсаты:  

            Білімділігі:    Оқушыларға Паскаль программалау тілінің алфавиті, тілдің қарапайым объектілері, мәліметтер типтері, стандартты функциялар, өрнектер және олардың жазылуы туралы толық мағлұмат беру.

Дамытушылығы: Паскаль программалау тілдің алфавиті, тілдің қарапайым объектілері, мәліметтер типтері, стандартты функциялар, өрнектер және олардың жазылуы туралы толық мағлұмат бере отырып, оқушылардың білім білік дағдыларын қалыптастыру, алған білімдерін дамыту;

Тәрбиелік:  Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке патриоттыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    теориялық сабақ

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен материалды қайталау
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Сабақты бекіту
  5. Үйге тапсырма

 

Өткен материалды қайталдау сұрақтары

  • Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?
  • Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
  • Ғ10 пернесінің қызметі қандай?
  • Ғ5 пернесінің қызметі қандай?
  • Паскаль тілінде программаны тексеру қай перненің көмегімен орындалады?
  • АІТ + Ғ5 пернесі қандай қызмет атқарады?
  • Программаны орындауға жіберу қандай пернелер комбинациясы арқылы орындалады?

Жаңа сабақты түсіндіру

 

Мәлімет типтері

 

           Мәліметтердің немесе шамалардың типі деп, олардың қабылдай алатын мәндерінің және олармен орындауға болатын амалдардың жиынын анықтауды айтады, яғни тип дегеніміз – шамалардың қабылдайтын мәндеріне берілетін сипаттама.

              Паскаль тілінде пайдаланатын барлық типтер скалярлық (қарапайым) және құрылымдық (структуралық) болып үлкен екі топқа бөлінеді. Скалярлық типке шамалардың стандартты типі және жасанды тип (тағайындалған) жатады. Стандартты типтерге:

  • бүтін – INTEGER                 нақты – REAL              логикалық – BOOLEAN
  • тіркестік – STRING             мәтіндік  - TEXT типтер жатады.

Құрылымдық типтегі жиымдар – ARRAY, жазбалар – RECORD, жиындар – SET және файлдар – FILE түрлеріне бөлінеді.

Стандартты функциялар

 

           Турбо Паскаль тілінде алдын ала програмалары жасалып стандарттты модульге жинақталып қойылған, қажет кезінде пайдалануға болатын объектілер бар. Солардың бірі стандартты функциялар болып табылады. Олар жиі кездесетін математикалық және басқа да функцияларды есептеу үшін қолданылады.

 

 

Енді программаларда жиі пайдаланылатын функцияларды қарастырайық. 

  1. Арифметикалық функциялар
  2. Типтерді өзгерту функциялары.

Арифметикалық функциялар

 

Математикада жазылуы

Паскаль тілінде жазылуы

Атқаратын қызметі

Функция типі

|x|

arctg x

cos x

sin x

e x

[x]

 

Inx

П

х 2

х

 

Abs (x)

Arctan (x)

Cos (x)

Sin (x)

Exp (x)

Frac (x)

Int (x)

Ln (x)

Pi

Sqr (x)

Sqrt (x)

 

Аргументтің абсолюттік шамасы

Аргументтің арктангенсі

Аргументтің косинусы

Аргументтің синусы

е-нің х дәрежесі

х-санының бөлшек бөлігі

х-санының бүтін бөлігі

х-санының натурал логарифмі

п-дің мәні

х-тің квадраты

х-тің квадрат түбірі

 

х-тің типіндей

нақты

нақты

нақты

нақты

нақты

нақты (бүтін)

нақты

 

х-тің типіндей

нақты

Стандартты типтердің сипатталуы

Шамаларға  қолданылатын амалдар олардың типтеріне байланысты болады.

Бүтін сан түріндегі тип. Бүтін типтегі мәндерді қабылдайтын атаулар былай сипатталады:

атау1, атау2, ...., атауn: тип;

мұнда тип орнында бүтін типті көрсететін түйінді сөздің бірі жазылады. Мысалы,  integer,  byte

Арифметикалық амалдар.

 Белгілер

Операциялар

Операндтар типі

Нәтиже типі

+

қосу

Екеуі де бүтін, не біреуі

Бүтін, біреуі нақты

Бүтін, нақты

-

азайту

Екеуі де бүтін, не біреуі

Бүтін, біреуі нақты

Бүтін, нақт

*

көбейту

Екеуі бүтін немесе екеуінің

біреуі нақты

Бүтін, нақты

/

бөлу

Бүтін немесе нақты

Нақты

Div

Бүтін бөлу

Бүтін

Бүтін

Mod

Бүтін қалдық

бүтін

бүтін

 

Төмендегі стандартты функциялар бүтін аргументтер үшін бүтін мән береді:

Abs(x) – бүтін х санының абсолют шамасы

Sqr(x) –  бүтін х анының квадраты

Trunc(x) – нақты х санының бүтін бөлігі

Round (x) – нақты х саны дөңгелектеніп бүтін нәтиже береді.

Succ(x)- х-тан кейінгі бүтін санды береді.

Pred(x) – х-тың алдындағы бүтін санды береді.

Сабақты бекіту сұрақтары

  • Тілдің алфавиті нелерден тұрады?
  • DIV және MOD функциялары не үшін қолданылады?
  • Программа қандай оператормен басталады?
  • Программаның негізгі бөлігі қандай түйінді сөзбен басталып, қандай сөзбен аяқталады?
  • Идентификатор дегеніміз не?
  • Жиым дегеніміз не?
  • Мәліметтердің типі дегеніміз не?
  • Мәліметтердің типтері қалай сипатталады, олар қандай қызмет атқарады?
  • Мәліметтердің қандай типтері бар?
  • Атаулардың типтері қалай сипатталады?
  • Паскаль тілінде стандартты функциялар қалай жазылады?
  • Арифметикалық өрнек дегеніміз не? Өрнектер Паскаль тілінде қалай жазылады?

 

Үйге тапсырма: §2.5. – §2.7. тақырыптарды оқу. 2.7-кестені жаттау.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В»

Сабақтың тақырыбы:    Өрнектер және олардың жазылуы.

Сабақтың  мақсаты:  

            Білімділігі:    Оқушыларға Паскаль программалау тілінің алфавиті, тілдің қарапайым объектілері, мәліметтер типтері, стандартты функциялар, өрнектер және олардың жазылуы туралы толық мағлұмат беру.

Дамытушылығы: Паскаль программалау тілдің алфавиті, тілдің қарапайым объектілері, мәліметтер типтері, стандартты функциялар, өрнектер және олардың жазылуы туралы толық мағлұмат бере отырып, оқушылардың білім білік дағдыларын қалыптастыру, алған білімдерін дамыту;

Тәрбиелік:  Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке патриоттыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    теориялық сабақ

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен материалды қайталау
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Сабақты бекіту
  5. Үйге тапсырма

 

Өткен материалды қайталдау сұрақтары

  • Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?
  • Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
  • Ғ10 пернесінің қызметі қандай?
  • Ctrl + Del, Ctrl + Ins, Shift + Del, Shift + Ins пернелері қандай қызмет атқарады?
  • Ғ5 пернесінің қызметі қандай?
  • Паскаль тілінде программаны тексеру қай перненің көмегімен орындалады?
  • АІТ + Ғ5 пернесі қандай қызмет атқарады?
  • Программаны орындауға жіберу қандай пернелер комбинациясы арқылы орындалады?

Жаңа сабақты түсіндіру

 

Өрнектер және олардың жазылуы

 

            Өрнек деп  арифметикалық амал таңбаларымен біріктірілген айнымалылардың функциялардың, тұрақтылардың жиынтығын айтады. Өрнектегі арифметикалық амалдардың орындалуы олардың орналасу реті мен жақшалар арқылы өзгертіледі. Қарапайым жағдайда өрнек тек айнымалылардан, тұрақтылардан немесе функциялардан тұруы мүмкін. Мысалы:

(5+7*х)/1.8;                      (sin(x)+5* cos(2+х))/ In(х); т.б   

 

Математикада жазылуы

Программалау тілінде жазылуы

a + b

a - b

                

(a + b)/ (a – b)

                                   a b       

exp (b * ln (a))

a + b

                                       xy            

(a + b)/(x * y)

1 + x

 

 

                       sqrt (1 + sqrt (x))

 

 

 

Алгоритмдік тілде (Паскаль, Бейсик, Си , т.б.) арифметикалық амалдардың орындалу тәртібі олардың математикадағы орындалу тәртібіне сәйкес келеді, яғни алдымен жақша ішіндегі амалдар, сонан соң көбейту, бөлу, қосу, азайту, т.б. амалдар орындалады. 

 

Реті

Амалдар түрі

Амалдар немесе оның элементі

1

Жақшы ішіндегі өрнектер

(    )

2

Функция мәндері

Фкнуциялар

3

Унарлық амалдар

@ , not, бірорынды +және -

4

Көбейту, бөлу түріндегі амалдар

*, /, div, mod, and, shl, shr

5

Қосу амалдары

+,-,or, xor

6

Қатынас амалдары

=, <>, <,>,<=, >=, in

 

 

Өрнектердің алгоритмдік тілде және программалау тіліндегі жазылуы да бір-біріне сәйкес келеді.

Паскаль тілінде өрнектер тек сызықты түрде жазылады.

 

Сабақты бекіту сұрақтары

 

  • Тілдің алфавиті нелерден тұрады?
  • DIV және MOD функциялары не үшін қолданылады?
  • Программа қандай оператормен басталады?
  • Программаның негізгі бөлігі қандай түйінді сөзбен басталып, қандай сөзбен аяқталады?
  • Идентификатор дегеніміз не?
  • Жиым дегеніміз не?
  • Мәліметтердің типі дегеніміз не?
  • Мәліметтердің типтері қалай сипатталады, олар қандай қызмет атқарады?
  • Мәліметтердің қандай типтері бар?
  • Атаулардың типтері қалай сипатталады?
  • Паскаль тілінде стандартты функциялар қалай жазылады?
  • Арифметикалық өрнек дегеніміз не? Өрнектер Паскаль тілінде қалай жазылады?

 

Үйге тапсырма: §2.8. тақырыптарды оқу.  54 беттегі тапсырма 1.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В»

Сабақтың тақырыбы:       Алгоритмдеу негіздері және алгоритм құру технологиясы.

                                                 Паскаль – программалау тілі бойынша өткенді қайталау.

                                                                             Бақылау жұмысы

Сабақтың  мақсаты:   

            Білімділігі: Оқушылардың алгоритмдеу негіздері және алгоритм құру технологиясы, Паскаль – программалау тілі бойынша алған білімдерін тексеру;

Дамытушылығы:  Сынақ жұмысын алу барысында оқушылардың ой-өрісін, білім білік дағдыларын, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік:  Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке патриоттыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    сынақ   жұмысы

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Бақылау жұмысын тапсыру
  3. Бақылау жұмысын талдау
  4. Үйге тапсырмасын беру

 

Бақылау  жұмысы

  1. «Алгоритм» атауы қайдан шыққан?

А) Мұхаммед әл-Хорезми атының латынша айтылуынан        Б) Латынның algoritm сөзінен

Ә)Мұхаммед әл-Хорезми атының арабша айтылуынан            В)әл-Фараби атының латынша 

                                                                                                           айтылуынан

  1. Алгоритм дегеніміз не?

А) Орындаушының белгілі бір мақсатқа жету барысында орындалатын әрекеттері

Ә) Қоршаған ортада болып жатқан түрлі құбылыстар

Б) Орындаушының белгілі бір мақсатқа жету барысындағы ретімен орындалатын түсінікті дәл ұйғарым

В) Алғашқы берілген мәліметтерді пайдаланып жұмыс жасау

 

  1. Алгоритмнің негізгі қасиеттерін көрсет

А) алгоритмнің айқындылығы, түсініктілігі, тиістілігі

Ә) алгоритмнің айқындылығы, үздіктілігі, жалпыға бірдейлігі, нәтижелігі, формальді орындалуы

Б) алгоритмнің үздіктілігі, түсініктілігі, тиістілігі, мақсаттылығы

В) алгоритмнің айқындығы, мақсатталығы, тиістілігі, жалпыға бірдейлігі

 

  1. Алгоритмнің жазылу түрлерін көрсет

А) алгоритмдік тілде, блок-схема түрінде, программалау тілінде

Ә) алгоритмдік тілде, программалау тілінде, Паскаль тілінде, математикалық тілде

Б) блок-схема түрінде, графикалық түрде, программалау тілінде

В) программалау тілінде, математика тілінде, графикалық түрде, блок-схема түрінде

 

  1. Блок-схемада қандай геометириялық фигураларды қолданбайды?

А) тіл төртбқрыш, ромб                                  Ә) стрелкалар, параллелограм

Б) ромб, параллелограм                                  В) шеңбер, үшбұрыш

  1. Алгоритмнің түрлерін көрсет

А) сызықтық, тармақталу, көрсеткіштік              Ә) тармақталу, қайталану, шарттық

Б) сызықтық, тармақталу, циклдік                        В) циклдік, қайтьалану, шарттық, сызықтық

 

  1. Паскаль программалау тілінің авторы кім?

А)Блез Паскаль                                             Ә)Никлаус Вирт

Б) Н. Верджино                                             В) Чарльз Беббидж

 

  1. Паскаль тілі қай жылдары жасалды?

А) 1970 жылы пайда болып, 1979 жылы өзгерістерімен жарыққа шықты

Ә) 1968-1971 жылдары

Б) 1980 жылдардың ортасында

В) 1963 жылы пайда болып, 1966 жылы өзгерістерімен жарыққа шықты

 

  1. Паскаль тілінде Х санның бүтін бөлігін алу үшін қандай функция қолданылады?
  2. A) INT (X) Ә) ABS (X) Б)  ABC (X)          В) TRUNC (X)

 

  1. Паскальдағы дәрежелеу белгісін көрсет

А) **                        Ә) ^                        Б)  &                     В) дұрыс жауабы жоқ

 

  1. 14 DIV 5 – функциясының мәні неге тең?

А) 2,8                          Ә) 2                          Б) 5                           В) 11

 

  1. Түбір астындағы Х-ті Паскаль тілінде қалай жазуға болады?

А) SQR (X)                 Ә) SQRT (X)            Б) ABS (X)             В)  MOD (X)

 

  1. Паскаль тіліндегі нәтиже алу операторын көрсет

А) PRINT                     Ә) WRITE                Б) OUTPUT            B) READ

 

  1. Паскаль тіліндегі енгізу операторын

А) PRINT                     Ә) WRITE                Б) OUTPUT            B) READ

 

  1. Паскаль тіліндегі тұрақтыларды сипаттау операторын көрсет

А) VAR                       Ә)  WRITE                Б) CONST               B) READ

 

  1. Өрнек нәтижесі типтерін анықта

А)  1/(2+1/4) -                                                            Ә) x+5

Б)  1/(2*sqrt(x+1))                                                     В) sqrt(x)+sqr(y)-

 

  1. Қай өрнекте қате бар?

А) (х1/х2)*у        Ә)   b+(a-c/3)         Б)    (sqrt (p)*q)/r         В)  (a(b/(c*(d/(ef)))))

 

  1. Sqr операторының қызметі

А)  Санның квадраты                                     Ә) Санның квадрат түбірі  

Б)   Х-тің 5 дәрежесі                                       В) Санның абсолют шамасы

 

  1. Паскаль тіліндегі айнымалыларды сипаттау операторын көрсет.

А)  VAR       Ә)  WRITE       Б)  CONST        В)  READ

 

  1. := қандай белгі?

А) теңдік             Ә) айнымалыларды салыстыру             Б) меншіктеу          В) бөлу.

Тест жауаптары:

1

А

5

В

9

А

13

Ә

17

В

2

Б

6

Б

10

В

14

В

18

А

3

Ә

7

Ә

11

Ә

15

Б

19

А

4

А

8

Ә

12

Ә

16

А,Б-real

Ә, В integer

20

Б

 

Үйге тапсырма:     І  тоқсанда  өтілген  материалдарды  қайталау.

 

 

                                                                                                         

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В»

Сабақтың тақырыбы:              Программа құрылымы. Шамаларды  сипаттау бөлімі.

                                                              Паскаль тілінің  қарапайым операторлары.

Сабақтың  мақсаты:  

            Білімділігі:    Оқушыларға Паскаль программалау тілінің алфавиті, тілдің қарапайым объектілері, мәліметтер типтері, стандартты функциялар, өрнектер және олардың жазылуы туралы толық мағлұмат беру.

Дамытушылығы:  Оқушыларды стандартты функцияларды пайдаланып берілген өрнектерді программалау тілінде жаза білуге дағдыландыру;

Тәрбиелік:  Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке патриоттыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    практикалық сабақ

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен материалды қайталау
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Сабақты бекіту
  5. Үйге тапсырма
  6. Компьтермен жұмыс

Жаңа сабақты түсіндіру

               Паскаль тілінің программасы блоктардан құрылады. Қандай да бір блок ішінде кішігірім блоктар орналасуы мүмкін. Блоктар екі бөлімнен тұрады, олардың алғшқысы мәліметтерді сипаттау бөлімі, ал екіншісі – сол мәліметтерді пайдаланып, әр түрлі әрекеттерді (операцияларды, амалдарды) атқару бөлімі.

              Міндеттерді сипаттау бөлімінің болуы міндетті емес, ал екінші негізгі бөлімі болуы міндетті. Басқа блокқа кірмейтін блок негізгі (глобальді) блок болып саналады блок ішіндегі блок – жергілікті (локальді) блок деп аталады.

           
 

Программа тақырыбы

 		  

блок
 
       
 
 

 

 

                                                                                                                                             

 

Программа құрылымның диаграммасы

             Паскаль тілінде кез келген программаның тақырыбы, одан кейін ипаттау бөлімі және begin және end сөздерімен қоршалған операторлар бөлімі болуы керек. Сипаттау бөлімі толық жағдайда, 7 бөліктен тұрады, олар:

  1. программамен байланысатын кітапханалық модульдер атауларының тізімі (ол түйінді сөзімен басталады);
  2. белгілерді (label) сипаттау:
  3. тұрақтыларды (const) сипаттау;
  4. мәліметтер типтерін (type) анықтау;
  5. айнымалыларды (var) сипаттау;
  6. процедураларды (procedure) сипаттау;
  7. функцияларды (function) сипаттау;

                 Белгілерді сипаттау. Белгі программаның бір жолын, яғни бір операторын ерекшелеп белгілеу үшін қолданылады. Бұл белгі арқылы қажетті жағдайда программаның кез келген жолынан осы белгісі бар операторға көшіп, оны қайталап кезексіз орындауға болады.

                Тұрақтыларды сипаттау. Программадағы тұрақтылар өз мінін (мысалы, 5, 14, 13.5 т.б.) немесе оған қойылған атау арқылы белгілеуі мүмкін.

                Пішімі: const атау 1=мәні; атау 2 =мәні;...., атау n =мәні;

                Мысалы, const рі =3.14; е =2.7; a = `bol`; max = 1000;

                Айнымалыларды сипаттау. Программада пайдаланатын айнымлы шамалардың атаулар тізімі және олардың топтастырылып көрсетілген типтері төмендегі пішімде сипаттау бөлігінде көрсетілуі қажет.

                 Пішімі: var   айнымалы атауларының

                                       тізімі:                         тип:

                Мысалы:  var af, m, n:                      integer;

                                    h, sg:                               real;

                                    d, ch:                             char;

                                    kd, b:                            boolean;

Операторлар бөлімі

                Программаға енетін айнымалылар мен тұрақтыларды, сандарды пайдаланып түрлі әрекеттер (нұсқау, жарлық) орындай алатын сөйлемдерді Паскаль тілінде операторлар, ал алгоритмдік тілде командалар деп атайды. Операторлар қарапайым және күрделі (құрама командалар) деп екі топқа бөлінеді. Вegin және end түйінді сөздері операторлық жақшалар деп аталады. Оператор дегеніміз – алгоритмді жүзеге асыру барысында орындалатын іс-әрекеттерді анықтайтын тілдің қарапайым сөйлемі. Олар жазылу ретіне біртіндеп бірінен кейін бірі тізбектей орвндалады.

Операторлардың жалпы жазылу түрі:

 Вegin

1-оператор;

2-оператор;

....................;

n-1- оператор;

n-оператор

end.

          Паскаль тіліндегі операторлар қарапайым және құрама (күрдлі құрылымды) болып екіге бөлінеді.

          Қарапайым операторлар деп құрамына басқа операторлар енбейтін (меншікте шартсыз көшу, процедура шақыру) операторларды айтады.

          Құрама операторлар біренше операторлардан құралады, оларға: Шартты операторларды таңдау операторы, қайталау операторлары жатады.

 
 

Операторлар

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

Операторлардың жіктелуі

 

Паскаль тілінің қарапайым операторлары

              Меншіктеу операторы. Меншіктеу операторы барлық тілде пайдаланатын негізгі оператор болып табылады. Математикадағы қарапайым теңдеу тәрізді айнымалылар сандық мән беру бұл жағдайда меншіктеу операторы деп аталады.  

               Меншіктеу операторы жазылан өрнектердің мәнін есептеп, оны айнымалы меншіктеу үшін қолданады. Өрнек мәнінің типі айнымалының типіне міндетті түрі сәйкес келуі тиіс. Оператордың жазылу ережесі: <айнымалы атауы>: = <өрнек>;

Мұндағы <айнымалы атауы> - айнымалы идентификаторы, : = - меншіктеу белгісі, <өрнек> арифметикалық өрнек немесе сан.

                 Бұл оператор екі міндет атқарады:

  1. Айнымалылардың белгілі мәндері бойынша арифметикалық өрнектін сандар

                     мәнін есептейді.

  1. Табылған мән айнымалы атауына меншіктеледі, яғни анықталған мән санды

                     Айнымалыға сәйкес компьютер жады ұяшығыа орналасады.

                  Көшу операторы. Көу немесе шартсызкөшу операторы операторлардың рет-ретімен орналасуын бұзып, келесі атқарылуды, яғни белгісі бар операторға көшуді орындайды. Бұл оператор GOTO (көшу) түйінді сөзінен басталады да, одан кейін LABEL бөліміне сипатталған белгі атауы жазылады. Көшу операторының форматы:

                  GOTO <белгі >;

                  мұндағы <белгі > - LABEL бөлімінде сипатталған белгінің біреуі.

                  Мәліметтерді енгізу операторы READ (ағылшынша оқу). Оператордың жалпы

                  түрі.

                  READ(al, a2,…,an);

                  READLN(al, a2,……,an);

                  READLN;

 Шығару операторы. Паскаль тілінде нәтижені экранға шығару үшін WRITE

                  операторы қолданылады.

                  WRITE (al, a2,…,an);

                  WRITELN(al, a2,……,an)

  1-мысал.  Екі  санның қосындасын табу программасын құру керек.

                  Program kosindi;

                  Var a, b, x  integer;

                  Begin

                  Write (‘a, b-сандарын енгіз');

                   Readln(a, b);

                   X:=a+b;

                   Writeln(‘x =’,x);

                  End.

 2-мысал. Екі санның бөліндісін табу программасын құру керек.

                  Program bolindi;

                  Var a, b, x:real;

                  Begin

                  Write (‘a, b-сандарын енгіз');

                   Readln(a, b);

                   X:=a/b;

                   Writeln(‘x=’,x);

                   End.

 

Компьютермен жұмыс

 

                Тақтаға жазылған 1-2 мысалды және кітаптың 70-72 беттеріндегі программасы құрылған дайын мысалдарды компьютерде Паскаль программасында теріп, тексеріп, нәтижесін көру.

 

Сабақты бекіту сұрақтары

 

  • Оператор дегеніміз не, олар қандай топтарға жіктеледі?
  • Меншіктеу операторы қандай қызмет атқарады?
  • Көшу операторы не үшін қажет?
  • Меншіктеу операторының форматы.
  • Енгізу және шығару операторларының атқаратын негізгі міндеттері қандай?
  • Енгізу операторының жалпы форматы қандай?
  • Шығару операторының жалпы форматы қандай?

 

Үйге тапсырма: 3.1 – 3.4. тақырыптарды оқу,  73 бет,  4-жаттығу.

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В»

Сабақтың тақырыбы: Программа құрылымы. Шамаларды сипаттау бөлімі. Операторлар бөлімі. Паскаль тілінің қарапайым операторлары. Сызықтық алгоритмге программа құру.

Сабақтың  мақсаты:  

 Білімділігі:   Паскаль тілінің қарапайым операторлары туралы түсінік бере отырып оқушыларды программа құруға  үйрету.

Дамытушылығы:  Паскаль тілінің қарапайым операторларына есептер шығара отырып оқушылардың ой-өрісін, білім білік дағдыларын қалыптастырып, алған білімдерін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке патриоттыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    практикалық сабақ

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен материалды қайталау
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Сабақты бекіту
  5. Үйге тапсырма

 

Өткен материалды қайталау сұрақтары

  • Оператор дегеніміз не, олар қандай топтарға жіктеледі?
  • Меншіктеу операторы қандай қызмет атқарады?
  • Көшу операторы не үшін қажет?
  • Меншіктеу операторының форматы.
  • Енгізу және шығару операторларының атқаратын негізгі міндеттері қандай?
  • Енгізу операторының жалпы форматы қандай?
  • Шығару операторының жалпы форматы қандай?

 

Компьютермен жұмыс

 

         №1. Екі санның қосындысының квадраттарын және көбейтіндісін табу программасын құру керек. х = (a+ b) [1] , у = a* b

 

          Program esep 1;

          Var a, b, x, y:integer;

          Begin Write (‘a. b- сандарын енгіз’);

          Readln (a, b);

          X:=sqr (a+b);

          Y:= a*b;

          Writeln (‘x=’, x);

          Writeln (‘y=’, y);

          End.

   

   №2.  k =(x2 + y2) * x+y,  мұндағы функциясының мәнін есептейтін  программа құру керек.  

         Program esep 2 ;

         Var k:real;

         Const x = 5, y = 2.8;

         Begin

         K: = srq (x) + sqr(y)* sqrt (x+y);

         Writeln (‘k = ‘, k);

         End.

 

№ 3. Бірінші оқушы бір сағатта М себет, 2 оқушы К себет , 3оқушы L себет алма жинаса, олар t сағатта қанша алма жинайды? (74 бет1-тапсырма).

 

№4. Бір зат алдымен 10% -ке қымбаттап, одан соң 10% -ке арзандатылса, заттын бағасы қанша % -ке өзгерген. (75 бет 11- тапсырма).

 

№5. х және у-тің мәндерін енгізіп, төмендегі өрнектердің мәндерін есептейтін программа құрыңдар. (73 бет, 5 жаттығу)

 

№6. 75 бет, 19, 20 тапсырмалар

 

Сабақты бекіту сұрақтары

  • Программа әрбір жолдан кейін қандай тыныс белгі қойылады?
  • Программа  қандай оператормен басталады?
  • Программаның негізгі бөлігі қандай түйінді сөзбен басталып, қандай сөзбен аяқталады?
  • Var  операторының қызметі қандай?
  • Const операторының қызметі қандай?
  • Writeln операторының қызметі қандай?

 

Үйге тапсырма:    74-75 бет – 2, 6, 12, 13, 18 тапсырмалар.

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:  Паскаль тілінің басқару: шартты және шартсыз көшу, таңдау

                                                                              операторлары.

Сабақтың  мақсаты:  

Білімділігі:   Оқушыларға Паскаль тілінің  шартты және шартсыз көшу, таңдау операторлары туралы түсінік бере отырып,   программа құруға үйрету.

Дамытушылығы:  Паскаль тілінің шартты және шартсыз көшу, таңдау операторлары туралы түсінік бере отырып, оқушылардың ой-өрісін, білім білік дағдыларын қалыптастырып, алған білімдерін дамыту. Өз беттерімен программа құруға дағдыландыру.

Тәрбиелік:   Оқушыларды адамгершілікке, патриоттыққа, ұқыптылыққа, жауапкершілдікке

                                                                        тәрбиелеу.    

Сабақтың түрі:    теориялық  сабақ

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен материалды қайталау
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Сабақты бекіту
  5. Үйге тапсырма

 

Өткен материалды қайталау сұрақтары

  • Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
  • DIV және MOD функциялары не үшін қолданылады?
  • Мәліметтердің типі дегеніміз не?
  • Мәліметтердің қандай типтері бар?
  • Паскаль тілінде стандартты функциялар қалай жазылады?
  • Var  операторының қызметі қандай?
  • Const операторының қызметі қандай?
  •  Readln операторының қызметі қандай?
  • Writeln  операторының қызметі қандай?

 

Жаңа сабақты түсіндіру

Паскаль тілінің басқару операторларына шартсыз және шартты көшу, цикл (қайталау) ұйымдастыру операторлары жатады.

            Құрылымдық операторлар. Құрылымдық операторлар басқа операторларды белгілі бір ереже бойынша біріктіру жолымен құрылады. Олар үш топқа – құрама , шартты және қайталану операторларына жіктеледі.

            Құрама оператор. Құрама оператор бір–бірінен нүктелі үтір арқылы бөлінген бірнеше операторларды begin және  end түйінді сөздерімен шектей отырып, оларды бір оператор тәрізді орындалатын етіп біріктіру жолымен ұйымдастырылады.

           
       
   

оператор
 

 

 

 

 

 

 

 

Құрама оператордың синтаксистік диаграммасы

Мұндағы операторды шектеп тұрған begin   (БАСЫ),  end (СОҢЫ)    түйінді сөздері операторлық жақшалар деп аталады.

Шартты операторлар. Тармақталу процестері бар алгоритмдерді ұйымдастыру үшін шартты операторлар пайдаланылады. Турбо Паскальда екі шартты оператор бар, олар if  және  case.

Шартсыз көшу операторы. Шартсыз көшу операторы операторлардың рет – ретімен орналасуын бұзып, келесі атқарылуды белгісі бар операторға көшу ісін орындайды. Ол GOTO (көшу) түйінді сөзінен басталады, одан кейін LABEL бөлімінде сипатталған белгі атауы саны көрсетіледі.

Таңдау операторы (case)  бірнеше операторлардың ішінен таңдау жолымен тармақталуды ұйымдастырады.

 Мысалы:

 

Апта күндерінің реттік нөмірі бойынша олардың аттарын анықтайтын

программа құру керек.

 

Program kyn;

Var kyn: integer ;

Begin

            Write  (‘ kynnin aptadagi rettik nomirin engizinder: ‘ );

            Readln (kyn);

            Case kyn of

            1: writeln ( ‘ duisenbi’);

            2: writeln ( ‘seisenbi’);

            3: writeln ( ‘ sarsenbi’);

            4: writeln ( ‘ beisenbi’);

            5: writeln ( ‘ juma’);

            6: writeln ( ‘senbi’);

            7: writeln ( ‘ jeksenbi’);

Else writeln ( ‘ 1… 7 araligindagi sandardi engizinder’);

End

End.

 

Сабақты бекіту сұрақтары:

 

  • Құрылымдық  операторларға  қандай операторлар жатады?
  • Қарапайым және құрылымдық операторлардың айырмашылығы неде?
  • Құрама оператор деп қандай операторды айтамыз?
  • Паскаль тілінде  операторлық жақша дегеніміз не?

 

Үйге тапсырма:

 

Паскаль тілінің басқару: шартты және шартсыз көшу, таңдау операторлары.

 

  

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:  Паскаль тілінің басқару: шартты және шартсыз көшу, таңдау

                                                                     операторлары.

Сабақтың  мақсаты:  

Білімділігі:   Оқушыларды Паскаль тілінің if және  case  (таңдау) операторларын пайдаланып программа құруға үйрету;

Дамытушылығы:  Паскаль тілінің if және  case  (таңдау) операторларын пайдаланып программа құра отырып оқушыларды өз беттерімен программа құруға дағдыландыру, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Оқуыларды адамгершілікке, патриоттыққа, ұқыптылық жауапкершілдікке

                                                         тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:  практикалық сабақ  

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен материалды қайталау
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Сабақты бекіту
  5. Үйге тапсырма

 

Өткен материалды қайталау сұрақтары

  • Құрылымдық операторларға қандай операторлар жатады?
  • Олар неше топқа бөлінеді?
  • Қарапайым және құрылымдық операторлардың айырмашылығы неде?
  • Паскаль тілінде операторлық жақша дегеніміз не?
  • Шартты оператордың  қандай түрлері бар?
  • Іf  операторының жалпы жазылу түрі қандай?
  • Таңдау операторы не үшін пайдаланылады?

 

Компьютермен жұмыс

№1. Екі санның  үлкенін табатын программа құр.

            Program max;

            Var a, b, max: integer;

            Begin

            Readln (a,b);

            If a>b then max:= a else max:=b;

            Writeln (‘ max= ’ , max);

            End.

№2. Үш санның үлкенін табатын программа құру керек.

Program max;

            Var a, b, c, x, max: integer;

            Begin

            Readln (a, b, c);

            If a>b then max:= x else max:=c;

            Writeln (‘ max= ’ , max);

            End.

№3 Екі санның кішісін табатын программа құру керек.

            Program min;

            Var a, b, min : integer;

            Begin

            Readln (a, b);

            If a<b  then min: = a  else  min : = b;

            Writeln ( ‘ min = ‘ , min) ;

            End.

№4. Үш санның кішісін табатын программа құру керек.

Program min;

            Var a, b, c, x,  min : integer;

            Begin

            Readln (a, b, c);

            If a<b  then x: = a  else  x : = b;

            If x<c  then min: = x  else  min : = c;

            Writeln ( ‘ min = ‘ , min) ;

            End.

№5 Үш кесіндінің   ұзындықтары берілген. Егер бұл үш кесіндіден үшбұрыш құру мүмкін болса, онда оның периметрін және ауданын табыңдар.

Program e5;

            Var a, b, c : integer;

            P1, p, s: real;

Begin

            Readln (a, b, c);

            If a+b>c  then p1: = a+b+c ;

            P:= (a+b+c)/2;

            S:=sqrt (p*(p-a)*(p-b)*(p-c));

            Writeln ( ‘ p1= ‘ , p1:5:2) ;

            Writeln (‘ s=’,s:5:2);

End.

№6. Адам жасына қарап, оларды әлі мектепке бармаған, мектеп оқушысы, жұмысшы, зейнеткер деген төрт топтың біріне жатқызатын программа құрыңдар. Адам жасы пернетақтадан енгізіледі.

Program e6;

            Var x : integer;

Begin

Writeln (‘ adam jasin engiz’ );

            Readln (x);

            If  x<=6 then writeln (‘ ali mektepke barmagan’ ) else

            If (x>6) and (x<=17) writeln (‘ mektep okushisi ‘) else

            If (x>17) and (x<58) writeln (‘ jumisshi’) else writeln (‘ zeinetker’);

End.

№7. Екі сан берілген. Егер бірінші санның абсолют шамасы екінші санның абсолют шамасынан артық болса,  онда біріншісін бес есе азайту керек, әйтпесе екі санды да өзгеріссіз экранға шығару керек.

Program e7;

            Var x, y : real;

            Begin

Writeln (‘x , y-?);

Readln (x, y);

If abs (x)< abs(y) then x:=x/5;

Writeln (x:5:2, y:5:2);

Readln;

End.

№8.Пернетақтадан трамвай билетінің нөмірі (1 орынды 6 сан ) енгізіледі. Билет «бақытты» нөмір болатынын анықтаңдар. Бақытты билеттің алғашқы 3 цифрының қосындысы соңғы 3 цифрының қосындысына тең болады. 

Program e8;

            Var x, y, z, r, k, t, s, n : integer;

            Begin

            Read (x, y, z, r. k. t );

            S:= x+y+z;

            N:= r+k+t;

            If  S= N then writeln (‘ bakitti nomer’) else writeln (‘ bakitti nomir emes’);

            End.

 

 

Үйге тапсырма:   Паскаль  тілінің  басқару:  шартты  және  шартсыз  көшу,  таңдау   операторлары

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:           Паскаль тілінің шартты алдын ала тексеретін қайталау

                                                                          операторы  -  WHILE.

Сабақтың  мақсаты:  

Білімділігі:   Оқушыларды Паскаль тілінің шартты алдын ала тексеретін қайталу – WHILE операторымен таныстырып, программа құруға дағдыландыру;

Дамытушылығы:  Оқушылардың Паскаль программалау тілінде есеп шығару мүмкіндіктерін, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік:  Оқушыларды тәрбиелікке, тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    аралас сабақ

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Үй тапсырмасын тексеру
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Компьютермен жұмыс
  5. Сабақты бекіту
  6. Үйге тапсырма

 

Өткен материалды қайталау сұрақтары

  • Шартты оператордың қандай түрлері бар?
  • If операторының жалпы жазылу түрі қандай?
  • Таңдау операторы не үшін пайдаланылады?

 

Жаңа материалды түсіндіру

            Көп жағдайда аргументтердің әртүрлі мәні бойынша алгоритмнің белгілі бір бөліктерін бірнеше рет қайталауға тура келеді. Осындай процестерді ұйымдастыру үшін циклдық  құрылымды алгоритмдер – қайталау операторлары қолданылады.

            Цикл деп  программадағы қайталанатын  әрекетті айтады. Паскаль тілінде қайталау процесін жүзеге асыратын циклдік операторлардың үш түрі бар:  арифметикалық цикл – FOR,  шартын алдын ала тексеретін цикл – WHILE , шартты соңынан тексеретін цикл – REPEAT операторлары.

            WHILE  операторы. Алдын ала берілген шарт бойынша қайталуды жүзеге асыратын бұл оператор WHILE (оқылуы: уаил, аударылуы: әзірше) және DO (оқылуы: ду, орындау болып аударылады)  түйінді сөздері қолданылып аударылады.

            Цикл қайталанар алдында, логикалық өрнектің мәні тексеріледі. Егер True  (ақиқат) болса, онда цикл денесі қайталанып орындалып отырады. Керісінше   False  (жалған) болса, циклдің орындалуы аяқталып, WHILE операторынан кейінгі жолдар орындалады.

            Егер, ең басында өрнектің мәні False (жалған) болса,  онда цикл бір ретте орындалмайды.

Мысалы:  y = 3x+1, мұндағы  х, -1 мен 2 аралығындағы сандарды қабылдайды, қадамы 0,5 тең.

Program eseptey;

       Var x, y : real ;

Begin X:=-1;

While x<=2 Do

Begin Y:=3*x+1

Writeln (‘ x=’,x , ‘ ‘ , ‘y=’ , y) ;

            X: = x+0.5;

End;

End.

 

 

Компьютермен жұмыс

 

№9.  1-ден n – ге дейінгі сандардың квадраттарының қосындысын табатын программа құру керек.

            Program  kvadrat;

            Var s,  i , n: integer;

            Begin

                        WriteLn (‘ n = ’) ;

                        Readln (n);

                        I:=1;

                        S:=0;

                        While i<=n do

                        Begin S:=S + sqr (i);

                        I:= i+1;

                        WriteLn (‘ S=’ , S);

                        End;

            End.

 

№10.  Y= ex sinx+cosx   функциясының мәндерінің [a, b]  аралығында  h  қадамы бойынша өзгеру кестесін құратын программа құрыңдар.

 

            Program y- tap;

            Var x, y, a, b, h: real;

            Begin

            WriteLn (‘ a , b , h -? ’);

            ReadLn (a, b , h);

            X:= a;

            While x<= b do

            Begin

Y:=exp (x) * sin (x) + cos(x);

WriteLn  (‘x=’, x:5:2, ‘, ‘ , y= ‘, y:5:2);

X:=x+h;

End;

End.

№11. Х   € [1; 3]   аралығындағы 0,2 қадаммен өзгергендегі  y= функциясының мәнін тап.

            Program esep;

            Var x, y: real;

            Begin

            X:=1;

            While x<=3 do

            Begin y:= sqrt (x+1)-1/x;

            Writeln (‘ x=’ , x, ‘y=’, y);

            x:=x+0.2;

            end;

            readln;

            end.

 

Үйге тапсырма:     WHILE   операторы.

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:        Паскаль тілінің шартты соңынан тексеретін қайталау

                                                                       операторы – REPEAT. 

Сабақтың  мақсаты:  

Білімділігі:   Оқушыларды Паскаль тілінің шартты соңынан тексеретін қайталау  - REPEAT операторымен таныстырып, программа құруға дағдыландыру;

Дамытушылығы:  Оқушылардың  паскаль программалау тілінде есеп шығару мүмкіндіктерін, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік:   Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    аралас сабақ

Сабақтың барысы:    

  1. Ұйымдастыру
  2. Үй тапсырмасын тексеру
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Компьютермен жұмыс
  5. Сабақты бекіту
  6. Үйге тапсырма

 

Өткен материалды қайталау сұрақтары

  • Қайталау операторлары не үшін қолданылады?
  • Цикл дегеніміз не?
  • Қайталау операторларының қанша түрі бар?

*    WHILE  қандай  оператор?

Жаңа материалды түсіндіру

      REPEAT  қайталу операторы WHILE операторына ұқсас, айырмашылығы – қайталану шарты цикл соңында тексеріледі,  сондықтан ол кем дегенде бір рет орындалатын болады. Екінші  өзгешелігі – цикл тұлғасы шарт жалған болғанда қайталанып, ол ақиқат болған кезде циклді орындау доғарылады. 

      Бұл оператор Repeat (оқылуы: рипит, қайталау болып аударылады) және Until  (оқылуы: антил, дейін, шейін болып аударылады)  түйінді сөздерін пайдаланып орындалады.  

Компьютермен жұмыс

№12   Р=1*2*3 … * N  N !   факториалды табу программасын жаз.

            Program fakt;

            Var I , n , p: integer;

            Begin

                        WriteLn ( ‘ n= ‘);

                        ReadLn (n) ;

                        I: = 1;

                        P:= 1;

            Repeat

                        P:= p*1;

                        I:= i+1;

            Until  i>n;

                      Writeln (p:4);

End.

 

№13.   у  =3x+1   x  €[1 ; 2 ],  h =0,5  өрнегін  WHILE, REPEAT операторларын пайдаланып  программа құр.

           

Program y-tabu;

            Var  x , y : real ;

            Begin

            X:=-1;

            Repeat

Y: = 3*x+1;

WriteLn (‘ y = ‘ , y);

X:=X+0,5;

            Until x>2;

            End.

 

№14.    x  €[1 ; 3 ]  аралығында 0,2 қадаммен өзгергендегі    y=   функциясының мәнін тап.

 

Program esep;

            Var x, y: real;

            Begin

            X:=1;

            repeat

            y:= sqrt (x+1)-1/x ;

            Writeln ( x:3, y:5);

            x:=x+0.2;

until x>3

readln;

end.

 

Сабақты бекіту сұрақтары

 

  • Қайталау операторлары не үшін қолданылады?
  • Цикл дегеніміз не?
  • Қайталау операторларының қанша түрі бар?
  • REPEAT қандай оператор?
  • REPEAT операторының  жалпы жазылу түрі қандай?

 

 

Үйге тапсырма:        REPEAT  операторы.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:  Паскаль тілінің параметрлі қайталау операторы  - FOR

Сабақтың  мақсаты:                        

Білімділігі:  Оқушыларды  Паскаль тілінің параметрлі қайталау операторы – FOR операторымен таныстырып, программа құруға дағдыландыру;    

Дамытушылығы:   Оқушылардың Паскаль программалау тілінде есеп шығару мүмкіндіктерін, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    аралас сабақ

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен материалды қайталау
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Компьютермен жұмыс
  5. Сабақты бекіту
  6. Үйге тапсырма

 

Өткен материалды қайталау сұрақтары

  • Қайталау операторлары не үшін қолданылады?
  • Цикл дегеніміз не?
  • Қайталау операторларының қанша түрі бар?
  • WHILE   қандай оператор?
  • WHILE операторының  жалпы жазылу түрі қандай?
  • REPEAT  қандай оператор?
  • REPEAT  операторының жалпы жазылу түрі қандай?

 

Жаңа материалды түсіндіру

FOR операторы. Егер алгоритмде қайталану саны алдын ала белгілі болған жағдайда FOR  операторы қолданылады. Бұл оператор параметрлі цикл операторы деп те аталады. 

      Жазылу үлгісі

                  FOR < цикл параметрі>:= n1  TO n2  DO 

                             <цикл денесі>;                      

                 FOR<цикл параметрі>: = n2   DOWNTO  n1   DO  

                                   <цикл денесі>;

Мұндағы FOR (үшін), TO (дейін),   DO  (орындау)  - қызметші сөздер;

       < цикл параметрі> - циклді басқару айнымалысы, Integer типті (немесе кез келген реттелген тип)   n1 , n2  - цикл параметрінің  бастапқы және соңғы мәндері (типі циклді  басқару айнымалысымен сәйкес) кері қарай,   DOWN  төмен,  TO  дейін . Егер қадам -1 – ге тең болса, онда операторда   TO, ал қадам -1-ге тең болса, онда   DOWNTO  сөзі қолданылады.

Мысалы:     1- ден 100- ге дейінгі сандардың қосындысын табу керек.

Program  kosindi;

            Var I, s: integer;

            Begin s:=0;

            FOR i:=1 TO 100 DO

            S:=s+1;

Writeln  (‘s = ‘ , s);

End.  

 

 

 

Компьютермен жұмыс

 

№1.  1- ден 100-ге дейінгі сандарды экранға шығаратын программа құрыңдар.

Program  san;

Var i: integer;

Begin

            Wtiteln (‘ 1- den 100- ge dein butin san’);

            Writeln;

            For i:=1 to 100 do

            Write (i:4);

End.

№2.  30-дан 10-ға дейінгі барлық жұп сандарды экранға шығаратын программа құрыңдар.

            Program jup;

            Var i: integer;

            Begin

            Writeln (’30-dan 10-ga deingi jup san’);

            For i:=30 downto 10 do

            If   I  mod 2=0 then

            Writeln (i);

End.

№3.  1- ден 100 –ге дейінгі тақ сандардың және жұп сандардың қосындыларын табудың программасын құру керек.

            Program tak and jup

            Var I, s, s1: integer;

            S:=0; S1:= 0;

            For i:=1 to 100 do

            Begin

            If  I  mod  2 = 0 then s:=s+I  else s1:=s1+I;

            Writeln (‘ s=’, s, ‘ , ‘ , ‘s1= ‘, s1);

            End;

            End.

№4.  5- тен 1-ге дейінгі сандардың қосындысын есептеу керек.

            Program kosindi;

            Var I, s:integer;

            Begin

            S:=0;

            For i:=5 downto 1 do

            S:=S+I;

            Writeln (‘s = ‘, s);

End.

Сабақты бекіту сұрақтары

  • Цикл дегеніміз не?
  • Циклдің алгоритмнің неше түрі бар?
  • Программаның нәтижесін қалай көреміз?
  • WHILE  операторының жазылу үлгісін көрсет?
  • WHILE операторының орындалу тәртібі қалай?
  • REPEAT операторының жазылу үлгісін көрсет?
  • REPEAT  және   WHILE  операторының айырмашылығы неде?

 *   FOR  операторының жазылу үлгісін көрсет?

 

Үйге тапсырма:    Паскаль тілінің параметрлі қайталау операторы  - FOR  

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:  Паскаль программалау тілінен өткенді қайталау.

Сабақтың  мақсаты:                        

Білімділігі:  Оқушылардың  Паскаль программалау  тілінен алған білімдерін тексеру;   

Дамытушылығы: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциясын дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    сынақ жұмысы

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Сынақ тапсырмаларын орындау
  3. Сынақ жұмысын талдау
  4. Үйге тапсырма

 

Паскаль – программалау тілі бойынша тест

І нұсқа

  1. Паскаль программалау тілінің авторы кім?

А)  Блез Паскаль            Ә) Никлаус Вирт         Б) Н.Верджино      В) Чарльз Беббидж

  1. Нақты Х айнымалысын сипаттаңыз:

А) var x: integer     var x: real     const x: real       var x:  real

  1. b = 3/ a, мұндағы а бүтін сан болса, b – нің типі қандай болады?

А)  real              Ә)  integer           Б)   string           В) boolean  

  1. Паскаль тіліне Х санының бүтін бөлігін алу үшін қндай функция қолданылады?

А) INT (X)                          Ә) ABS (X)                  Б)  ABC (X)              В) TRUNC (X)

  1. Var қызметші сөзі не үшін қолданылады?

А)  тұрақтыларды сипаттау                  Ә) белгілерді сипаттау Б)  айнымалыларды сипаттау          В) программа тақырыбы

  1. Тұрақтыларды сипаттау операторын көрсет

А)  Char             Ә) const               Б)   var          В)   label

  1. Құрама шарт қалай жазылады?

А)  and,   goto,  not  қызметші сөздері арқылы         Ә)  and, or, of  қызметші сөздері арқылы      

Б)  and, or, not  қызметші сөздері арқылы                В)   or, not, end  қызметші сөздері арқылы

  1. Операторларды шектеп тұратын Begin және end  түйінді сөздерін қалай атауға болады?

А) операторлық жақша                        Ә) программаның басы мен соңы  

Б) шартты жқшалар                              В) программаның негізгі бөлігі

  1. Паскальдағы дәрежелеу белгісін көрсет

А)  **       Ә)    ^       Б)     &     В) дұрыс жауабы жоқ

  1. 14 DIV 5 – функциясының мәні неге тең?

А)  2,8      Ә) 2      Б) 5     В) 11  

  1. Түбір астындағы Х-ті Паскальда қалай болады?

А)  SQR (X)                        Ә)  SQRT (X)             Б)  ABS (X)           В)  MOD (X)

  1. Паскаль тіліндегі нәтиже алу операторын көрсет

А)  PRINT                  Ә)   WRITE           Б)  OUTPUT         В)  READ   

  1. Қай өрнекте қате бар?

А) (X1/X2)*y             Ә)   b+(a-c/3)             Б)  (sqrt (p) * q)/r          В)  (a(b/(c*d/(ef)))))

  1. Sqr операторының қызметі

А) Санның квадраты                 Ә) Санның квадрат түбірі      Б) Х-тің 5 дәрежесі                   В) Санның абсолют шамасы

  1. Паскаль тіліндегі нәтиже алу операторының көрсет

А) VAR        Ә)  WRITE          Б)  CONST             В)   READ     

  1. := қандай белгі?

А) теңдік             Ә) айнымалыларды салыстыру           Б) меншіктеу            В)  бөлу

  1. Паскаль тілінде шартты оператордың қанша түрі бар?

А)  5             Ә)     3               Б)  4                    В) 2

  1. А= 14, В= 12,3 болған жағдайда А және В айнымалыларын сипаттаңыз:

А)  VAR A, B:  integer;                Ә)  VAR A=14,    B=12.3;       Б)  BEGIN A=14   B=12.3            В)  VAR  A: integer    B: real

  1. Бүтін сандар Паскаль тілінде қандай типке жатады?

А)  Integer            Ә)  real        Б)   array (1… n)  of real      В)   array (1.. n)  of integer

  1. GO TO [белгі ] операторының қызметі.....

А) Шартсыз көшу операторы                       Ә) Шартты көшу операторы

Б)  Баспаға шығару операторы                     В) Программаның басы – соңы;

  1. CASE [өрнек] OF операторының қызметі ....

А) Шартсыз көшу операторы                       Ә) Шартты көшу операторы

Б) Баспаға шығару операторы                      В) Операторды енгізу операторы

  1. IF [шарт] THEN [1-серия] ...

А) Шартсыз көшу операторы                    Ә) Шартты көшу операторы

Б) Баспаға шығару операторы                   В) Операторды енгізу операторы

  1. tg (x) функциясының Паскаль тілінде жазылуы

А) TAN (X)           Ә)  TGx          Б)  Atan (x)      В)   Sin (x) / Cos (x) ;

  1. Паскальда түбір алу амалын көрсетіңіз.

А)   SQR                  Ә)  SQRT              Б) ASQRT            В)  EXP (x)

  1. Қай белгі әрбір жолдан кейін міндетті түрде қойылады?

А)  :        Ә)   ;        Б)    .          В)   ,

  1. Паскальда квадраттау амалын көрсетіңіз.

А) **       Ә)    ^        Б)      sqr           В)  sqrt    

  1. a+bx - x2 / 10 өрнегінің Паскальда жазылуы дұрыс....

А) (a+b)^2-x^2/10                                  Ә) SQR (a+bx)-x*2/10

Б) SQRT (a+b*x) – SQR (x) /10            В)  SQRT (a) + b * x – x^2/10

  1. Паскальда ‘’ ;‘’ expected  мәлімдемесі қай кезде шығады?

А)     ‘’ ;‘’    артық жазылғанда                                           Ә)  ‘’ ;‘’   қойылмай кеткенде  

Б)     ‘’ ;‘’   алдында бос орын қойылмай кеткенде          В) ‘’ ;‘’   қоймау керек

  1. Файлдың атын өзгертіп сақтау үшін.... командасын орындау керек.

А)  FILE – SAVE        Ә)   FILE  - SAVE as       Б)    EDIT – SAVE      В)  EDIT  - SAVE as

  1. Бар файлды ашу үшін ....    командасын   орындау керек. 

А)  FILE – SAVE         Ә)   FILE –OPEN       Б)    EDIT –NEW       В)     EDIT – OPEN

  1. Шартты операторын қолданып келтірілген функцияны есептеу керек

        Y = { cos2 x    0<x<2,

             1- sin x2

А) if x>0 and x<2 then y:= sqr (cos(x)) else y:=1 – sin (sqr(x));

Ә)  if x>0 (and)x<2 then y:= sqr (cos(x)) else y:=1 – sin (sqr(x));

Б) if x>0 and (x<2) then y:= sqr (cos(x)) else y:=1 – sin (sqr(x));

В) if (x>0 and x<2)  then y:= sqr (cos(x)) else y:=1 – sin (sqr(x));

  1. FOR I = 1 TO N DO …..

А) Параметрсіз цикл                     Ә) Параметрлі цикл

Б) енгізу операторы                      В) Шығару операторы

Паскаль программалау тілі бойынша тест

ІІ нұсқа

1.Паскаль тілі қай жылдарда жасалды

А) 1965 – 1968                Ә) 1985-1987            Б)  1968 – 1971            В) 1963 – 1970

  1. с = а+b , мұндағы a, b  - ның  типі   integer   болса, с – ның типі ... болады.

А)   integer           Ә)  real           Б)  var         В)  const

  1. Паскаль тілінде енгізу операторын көрсет.

А)  PRINT          Ә) WRITE         Б ) OUTPUT    В) READ   

  1. Паскаль тілінде Х санының бөлшек бөлігін алу үшін қандай функция қолданылады?

А) INT (X)          Ә)  ABS (X)    Б)    FRAC (X)        В) TRUNC (X)

  1. Сonst қызметші сөзі не үшін қолданылады?

А) тұрақтыларды сипаттау                                     Ә) белгілерді сипаттау

Б) айнымалыларды сипаттау                                 В) программа  тақырыбы

  1. Айнымалыларды сипаттау операторын көрсет?

А)  char        Ә)   const         Б)   var        В)    Label

  1. b = a, мұндағы a   бүтін сан болса,     b  -нің типі ....  болады.  

А)  Real           Ә)   integer        Б)    string     В)   character

  1. IF (шарт) THEN (1-серия)   ELSE  (2-серия)   …..

А) Шартсыз көшу операторы                      Ә) Шартты көшу операторы

Б) Баспаға шығару операторы                     В) Программаның басы – соңы операторы

  1. Программа денесі қандай қызметші сөзбен басталады?

А)   PROGRAM         Ә)     END    Б )       BEGIN        В)      DATA   

  1. Программа денесі қандай қызметші сөзбен аяқталады?

А)   PROGRAM         Ә)     END    Б )       BEGIN        В)      DATA   

  1. Паскаль тіліндегі шартсыз көшу операторы ...

А)  CASE OF …..                                 Ә)   GO  TO [МЕТКА]

Б)  IF  [шарт]  THEN    [1-серия]        В)    FOR  i=1  TO n  NEXT

  1. Паскаль тіліндегі шартты көшу операторы .....

А)   CASE OF ….                                       Ә)    GO TO [МЕТКА]   

Б)  IF [шарт]   THEN   [1-серия]               В)    FOR i=1 TO n NEXT

  1. Паскаль тіліндегі таңдау операторы....

А)    CASE  OF  ….                           Ә)  GO  TO [метка] ;         

Б)     IF []    THEN    [1-]                   В)   FOR i=1  TO  n NEXT

  1. Х санының модулі ....

А)   SQR (X)                 Ә) SQRT (X)              Б)  MOD (X)            В)  ABS (X); 

  1. Х санының квадраты

А)   SQR (X)                 Ә) SQRT (X)              Б)  MOD (X)            В)  ABS (X); 

  1. Х санының квадрат түбірі ....

А)   SQR (X)                 Ә) SQRT (X)              Б)  MOD (X)            В)  ABS (X); 

  1. Y = sin x + e1+x-5/cos/x/2 функциясының Паскальда жазылуы дұрыс

А) y= sin(x)+EXP (1+x)-5/cos (x/2)

Ә)  y: = sin x + e^ (1+x)-5/cos x/2

Б)  y: = (sin(x)+EXP (1+x)-5)/cos(x/2)

В)  y:= sin (x) +(EXP(1+x)-5)/cos(x/2)

  1. өрнектердің дұрыс азылуын таңдаңыз?

А)    abs (sin(x/(x+2/3))           Ә)    abs (sin)(x/x+2/3));         Б)    abs (sin(x/(x+2/3)))

В) abs (sin*(x/(x+2/3)))

  1. Нақты сандар Паскаль тілінде қандай типке жатады?

А)  integer             Ә)    real         Б)    array   (1…n)  of  real      В)    array (1….n) of integer;       

  1. 20. Қай өрнекте қате бар?

А) (x1/x2)*y          Ә)        sqrt (p)*q/r          Б)   b+(a-(c/3))        В)   (a*(b/(c(d/(e*f))))

  1. Жаңа файл ашу үшін қандай команданы орындау керек?

А)   FILE  - NEW         Ә)  FILE -  OPEN       Б)     EDIT  - NEW         В)  EDIT – OPEN

  1. Жаңа файлды сақтау үшін қандай команданы орындау керек?

А)  FILE – SAVE         Ә)   FILE – SAVE as        Б)   EDIT  - SAVE         В)   EDIT  - SAVE  as

  1. өрнегі берілген. Паскаль тілінде келесі түрде көрсетіледі.

А)   a*(b/c)+(c/a)*b            Ә)   a^b/c + c/a^b             Б)  a*b/c+c/a*b           В)  a*b/(c-c)/a*b

  1. Паскаль тілінде тұрақтыны қалай анықтаймыз?

А)    const n=5          Ә)   const  n:=5           Б)   const  n=5  of  integer     В)   const   n:=5;

  1. Паскаль тілінде «а» айнымалысын енгізу операторы

А) read (a)          Ә)  write (a)         Б) Input (a)         В)  Print  a

  1. Write операторы

А) параметрсіз цикл     Ә )  Параметрлі цикл     Б)  Енгізу операторы     В) Шығару операторы

  1. read және    readln  операторлардың айырмашылығы неде?

А)  read    - мәндер клавиатурадан енгізіледі

       readln – тізімінде меншіктеу операторы жазылуы мүмкін;

Ә)  read    - мәндерді бір жолға енгізу   readln - әр бір мән келесі жолға енгізу;

Б)  read – қарапайым айнымалылар мәндері енгізіледі   readln – массив мәндер енгізіледі

В)  read  - константа жазылады;       readln – матрица мәндер жазылады

  1. and, or, not      қызметші сөздері не үшін қолданылады?

А) құрама шартта                        Ә)  жай шартта   

Б) таңдау операторында             В) көмекші программада

  1. Қай белгі әрбір жолдан кейін міндетті түрде қойылады?

А)   :         Ә)  ;            Б)   .      В)  ,

  1. Паскальда квадраттау амалын көрсетіңіз?

А)  **        Ә) ^       Б)  sqr      В)  sqrt

  1. Паскаль тіліндегі шартты алдын ала тексеру операторы .....

А)    WHILE                   Ә)   FOR                Б)   REPEAT                 В) DOWN TO

  1. FOR I = 1 TO N  DO …..

А) Параметрсіз цикл       Ә) Парамтерлі цикл      Б) Енгізу операторы    В) Шығару операторы

 

Тест жауаптары

 

І нұсқа

ІІ  нұсқа

1

Ә

19

А

1

Б

19

Ә

2

Ә

20

А

2

А

20

В

3

А

21

В

3

В

21

А

4

А

22

Ә

4

Б

22

А

5

Б

23

В

5

А

23

Б

6

Ә

24

Ә

6

Б

24

А

7

Б

25

Ә

7

Ә

25

А

8

А

26

Б

8

Ә

26

В

9

В

27

Б

9

Б

27

Ә

10

Ә

28

Ә

10

Ә

28

А

11

Ә

29

Ә

11

Ә

29

Ә

12

Ә

30

Ә

12

Б

30

Б

13

В

31

Б

13

А

31

А

14

А

32

Ә

14

В

32

Ә

15

А

 

 

15

А

 

 

16

Б

 

 

16

Ә

 

 

17

В

 

 

17

В

 

 

18

В

 

 

18

В

 

 

 

Үйге тапсырма:                 1-3 тарауды қайталау .

 

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:  Паскаль программалау тілінен өткенді қайталау.

Сабақтың  мақсаты:                        

Білімділігі:  Оқушылардың  Паскаль программалау  тілінен алған білімдерін тексеру;   

Дамытушылығы: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциясын дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    қорытынды, қайталау сабағы

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен материалды қайталау
  3. Сабақты бекіту
  4. Үйге тапсырма

 

Өткен материалдарды қайталау сұрақтары

 

  • Алгоритм дегеніміз не? Бұл сөз қайдан шықты?
  • Алгоритмнің негізгі қасиеттерін ата?
  • Алгоритмді өрнектеу, жазу тәсілдері дегеніміз не?
  • Алгоритмдерді графиктік түрде кескіндеу, ерекшеліктері қандай?
  • Блок –схема дегеніміз не?
  • Негізгі блоктарға және көмекші блоктарға нелер жатады?
  • Алгоритмдердің құрылымына қарай бөлінуін ата
  • Қарапайым алгоритмдік тіл, программалау тілі дегеніміз не?
  • Түйінді сөздерге нелер жатады?
  • Транслятор дегеніміз не?
  • Меншіктеу командасының құрылымы қандай, ол қалай жазылады?
  • Алгоритм мен программаның қандай ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар?
  • Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
  • Тармақталу алгоритмі мен циклдік алгоритмнің айырмашылығы қандай?
  • Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?
  • Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
  • Тілдің алфавиті нелерден тұрады?
  • Программада әрбір жолдан кейін қандай тыныс белгі қойылады?
  • Программа қандай оператормен басталады?
  • Программаның негізгі бөлігі қандай түйінді сөзбен басталып, қандай сөзбен аяқталады?
  • Идентификатор  дегеніміз не?
  • Мәліметтердің типі дегеніміз не?
  • Жиым дегеніміз не?
  • Мәліметтердің типтері қалай сипатталады, олар қандай қызмет атқарады?
  • Мәліметтердің қандай типтері бар?
  • Паскаль тілінде стандартты функциялар қалай жазылады?
  • Арифметикалық өрнек дегеніміз не?  Өрнектер Паскаль тілінде қалай жазылады?
  • Меншіктеу операторы қандай қызмет атқарады?
  • Көшу операторы не үшін қажет?
  • Меншіктеу операторының форматы.
  • Оператор дегеніміз не, олар қандай топтарға жіктеледі?
  • Енгізу және шығару операторларының атқаратын негізгі міндеттері қандай?
  • Енгізу операторының жалпы форматы қандай?
  • Шығару операторының жалпы форматы қандай?
  • Var операторының қызметі қандай?
  • Const  операторының қызметі қандай?
  • Readln  операторының қызметі қандай?
  • Writeln  операторының қызметі қандай?
  • Құрылымдық операторларға қандай операторлар жатады? Олар неше топқа бөлінеді?
  • Қарапайым және құрылымдық операторлардың айырмашылығы неде?
  • Құрама оператор деп қандай операторды айтамыз?
  • Паскаль тілінде операторлық жақша дегеніміз не?
  • Шартты оператордың қандай түрлері бар?
  • Таңдау операторы не үшін пайдаланылады?

 

 

Үйге тапсырма:      1- 3  тарауды  қайталау.

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:    9 «А»,   9 «Б»,   9 «В»,   9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:    Символдық мәліметтермен жұмыс істеу тәсілдері.

                   Символдық  мәліметтерді енгізу.  Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты өңдеу.

Сабақтың  мақсаты:                        

Білімділігі:  Оқушыларды символдық шамалармен орындалатын амалдар таныстыру. Символдық  мәліметтерді енгізу, шығару ерекшеліктерін түсіндіре отырып, программа құруға дағдыландыру;   

Дамытушылығы:  Символдық мәліметтерді Паскаль тілінде программалау арқылы өңдеу тәсілдерін жүзеге асырып, оқушылардың логикалық  ой- өрістерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа, жауапкершілдікке  тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    теориялық  сабағы

Сабақтың барысы:   

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен материалды қайталау
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Сабақты бекіту
  5. Үйге тапсырма

 

Өткен материалдарды қайталау сұрақтары

 

  • Var операторының қызметі қандай?
  • Const  операторының қызметі қандай?
  • Readln  операторының қызметі қандай?
  • Writeln  операторының қызметі қандай?
  • Цикл дегеніміз не?
  • Циклдік алгоритмнің неше түрі бар?
  • Программаның нәтижесін қалай көреміз?

 

Жаңа  сабақты түсіндіру

 

            Символдық шамалар дегеніміз  сөз тіркестері түрінде берілген мәтін элементтері. Символдық мәліметтермен жұмыс істеу тәсілдері. Осыған дейінгі программаларда біз тек сан мәндерімен ғана жұмыс жасап келеміз.  Ал қазіргі компьютерлерімізде кез-келген символдық айнымалыларды өңдейтін программалар бар. Сондықтан бүгінгі тақырыбымыз бойынша ақпаратты пернетақтадан енгізу және дисплей экранына шығаруды қарастыратын боламыз. Бұл программада да сандық ақпаратты енгізу және шығару сияқты          операторларының  көмегімен жұмыс істей аламыз. 

Символдық мәліметтерді өңдеу символдық типті анықтайтын  CHAR түйінді сөз арқылы жүзеге асырылады.Әрбір символ 0 мен 127 кодтарына әмбебап таңбалар,яғни латын әріптері тыныс белгілері,басқару символдары кіреді.Ал,128-255 кодтарына орыс,қазақ алфавиттің әріптері орналасқан.

Символдық мәліметтер төмендегідей стандартты функциялар орналасқан:

Chr(x)-byte типіндегі х санын символға түрлендіреді

ord(ch)-ch символын оның byte типіндегі сәйкес кодына түрлендіреді   pred(ch)- кодына сәйкес келесі символды береді

upcase(ch) – кіші латын әріптерін бас әріптерге айналдырады.

 

 

Символдық мәліметтерді еңгізу

            Символдық мәліметтерді пернетақтадан енгізу READ (READLN) операторы алқылы жүргізіледі,оларды еңгізудің төмендегідей ерекшеліктері бар:

  1. Бос орын таңбасы - ‘_’ Паскаль тілінде символ орнына жүретіндіктен символдық айнымалылардың мәндері бос орынсыз жазылады.
  2. Бір айнымалыға бір ғана символ меншіктеледі.
  3. Символдық айнымалыларды енгізудің тағы бір ерекшелігі – ENTER

( )   басылса да  READ операторы бос орын символы ретінде қабылдайды.

  1. Символдық айнымалыларды енгізу кезінде Shift,Ctrl,Caps Lock, Alt басқанда олар жек символ ретінде енгізіліп,мән орнына олардың сканерлеу кодтары қабылданады.
  2. Символдық және сандық мәндерді енгізгенде көбінесе EOLN ( end of line) стандартты функциясын пайдалану қолайлы.Бұл функция мәні жолдың соңы немесе мәндер беріліп болды – дегенді білдіретін  Enter пернесі басылғанда ғана  ( True ) қалған жағдайда жалған ( Folse )  болады.

                             Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты өңдеу

       Паскаль тілінде символдар тізбегінен тұратын тіркестік айнымалылар қолданылады.Олардың типін көрсету үшін алдымен айнымалы атауы,одан кейін тік жақша ішінде жолдың ең ұзыны көрсетілген string түйінді сөз қолданылады. VAR<айнымалы аты>:  string [ жолдың ең үлкен ұзындығы ]

Тіркестік өрнектер.Тіркестік өрнек деп амал белгілері,тіркестік айнымалылар және функция атауларынан құралған,ұзындығы 256 символды тізбекті айтамыз.

Біріктіру немесе конкатенанция амалы,ол қарапайым + белгісімен белгіленеді.Бұл амал бірнеше символдардан немесе сөз тіркесінен жаңа мәтін жолын құру үшін пайдаланылады.Программа мәтіндегі сөз тіркесінен тұратын тұрақтылар бір жолда жазылу тиіс.Егер оның бөлігін келесі жолға тасымалдап жазсақ қате болады.

Салыстыру амалдары олар: =, < >,<, >, <=, > = белгілерімен белгіленеді.Егер тіркестің алғашқы символдары бірдей болса,онда қай жолдың символдары көп болатын болса,сол үлкен деп есептеледі.Егер өрнекте біріктіру мен салыстыру амалдары болса,ең алдымен біріктіру амалы,содан соң салыстыру амалы орындалады.

Мәтін ұзындығын анықтау операциясы.Бұл операция  алгоритмдік тілде ұзын түйінді сөзі қолданылады.Мәтін ұзындығы оны құрайтын  символдар санымен анықталады.

Сөз тіркестерін өңдеуге арналған стандартты функциялар мен процедуралар. Паскаль тілінің функциялары :

CHR(I)-I  санына сәйкес символы береді.

            ORD(S)-S  символының бүтін сан түріндегі кодын береді

            COPY( ST,POZ,N ):String; ST сөз тіркесінің POZ нөмірлік символынан   

 бастап қатар тұрған N- символ көшіріліп алынады.

            UPCASE( C:CHAR ): CHAR; латын алфавитінің кіші әріптерін бас 

 әріптерге ауыстырады.

            DELETE( Var S:String; N, M:Integer); S-мәтіннің,N-таңбасынан бастап,М-

 таңбасын өшіреді.

            INSERT( S1,S2,Poz ); S сөз тіркесі символдарының  Poz  нөмірінен бастап        

  N символды өшіреді де, нәтижені S мәні ретінде жазады.

Сабақты бекіту сұрақтары

  • Символдар программаға қалай енгізіледі,олар қандай типте болуы тиіс?
  • Ascill кодтары дегеніміз не.ол қандай интервалда беріледі?
  • Символдық мәліметтерге қандай оперейиялар қолдануға болады?
  • Литерлік шамалармен қандай операциялар орындалады?
  • Тіркестік өрнектер дегеніміз не?
  • Тіркестік айнымалының ұзындығы қалай анықталады?

 

      Үйге тапсырма   Символдық мәліметтермен жұмыс істеу тәсілдері.

                   Символдық  мәліметтерді енгізу.  Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты өңдеу.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:    9 «А»,  9 «Б»,  9 «В»,  9 «Г»

Сабақтың тақырыбы :  Символдық мәліметтермен жұмыс істеу тәсілдері.  Символ 

                                        мәліметтерді енгізу.  Паскаль  тілінде  мәтіндік ақпаратты өндеу.

Сабақтың мақсаты:

                  Білімділік :  Оқушыларды символдық шаиалариен орындалатын амал түрлерін пайдалана   отырып,есептер шығаруға,прогрмма  құруға дағдыландыру.

Дамытушылық:    Символдық мәліметтерді Паскаль тілінде  программалау арқылы өңдеу тәсілдерін  жүзеге асырып, оқушылардың логикалық өрістерін дамыту

Тәрбиелік:  Оқушыларды ұқыптылыққа,жинақтылыққа, өзін-өзі компьютердің алдындаұстай білу,  тәрбиелеу

Сабақтың түрі :   практикалық сабақ

Сабақтың барысы:           

  1. Ұйымдастыру
  2. Өткен сабақты қайталау
  3. Компьютермен жұмыс
  4. Сабақты бекіту
  5. Үйге тапсырма

          

Өткен тапсырма бойынша тест сұрақтары

  • Нақты X айнымалысын сипаттау:

  А) Var x : integer;                            В) Var x : real:

  С) Var x : array (1..n)of real;           Д) Var x : array (1..n)of integer        Е) X  of   real

  1. Символдық айнымалылар Паскаль тілінде...типіне жатады?

         А) integer;           В)real;          С)string:    Д)array(1..n)of string:     Е)char:

  1. Егер L-бүтін,S-тұрақты,P- нақты сандар болса,VAR түйінді сипаттаймыз?

    А) Var : p : integer; L: real; const S=2;

  1. B) const S=2: Var   L:  integer; p: real:
  2. C) const  S:=2; l ; integer;  p: real;

    Д)  label  s:=2: l: integer; p: real;

  1. E) Var  const s:=2 :  l : integer; p: real:
  2. 4. LENGTH (S) функциясы...

           А) S жолдық айнымалысының таңбасының санын есептеу

           В) S жолдық айнымалысын кері оқу                                                                  

           С) S жолдық айнымалысын өшіру

           Д) S  жолдық айнымалының таңбаларын жеке-жеке жолдарға жазу

           Е) S  жолдық айнымалысын көшіру

  1.   UPCASE (Символ)функциясының қызметі

         А) Латынның үлкен әріптерін кіші әріптерге ауыстырады

         В) Латынның кіші әріптерін үлкен әріптерге ауыстырады

         С)  Символдарды санау

         Д)  Символдарды алфавит бойынша реттеу

         Е)   Қазақтың кіші әріптерін үлкен әріптерге ауыстырады

  1.   Бір жолға неше символ жазуға болады?

    А) шексіз         В) 255- тен аспауы керек   С) 255- тен кем болмауы керек

    Д ) 200-ден аспауы керек   Е) 150 – ден аспауы керек

    7.Символдық мән әрқашан ...белгісінің ішіне алынып жазылуы керек

    А)   < > тырнақша     В) “ апостроф        С )  ( ) тырнақша   Д)  : қос нүкте     Е ) [ ] тік жақша

  1. Жолдың бірнеше таңбасын өшіру үшін.....функциясын қолданамыз?
  2. A) CONCAT      B)LENGTH     C) COPY      Д ) UPCASE     E ) DELETE 

 

  1. INSERT (S1,S2,N) процедурасының қызметі.........
  2. A) S1 жолын S2 жолының N орнынан бастап енгізу

   В) S2 жолын S1 жолының N орнынан бастап енгізу

   С) S1 жолын S2 жолынан кейін N  қайталап жазу

   Д) S2 жолын S1 жолынан кейін N қайталап жазу

 

Тест жауаптары

 

1

в

2

с

3

в

4

А

5

в

6

в

2   7

в

8

е

9

А

 

 

 

 

 

Компьютермен жұмыс

 

  1. Кіші латын әріпімен енгізілген жолды, үлкен латын әріптеріне ауыстыру программасын құрыңыз.

     Program austir:

     Var      s:string:

                 k:byte:

                  begin

                 readln(s):

                 for  k:=l to length (s) do

s[K]: =Upcase (s[k]);

writeln(s):

end.

 

 

Үйге тапсырма:      4.2, 4,3 тақырыптарын оқу. 121 беттегі  1-2   жаттығу.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:    9 «А»,  9 «Б»,  9 «В»,  9 «Г»

     Сабақтың тақырыбы:  Айнымалы типтер.Мәліметтердің шектеулі типтері. Бір

                                       өлшемді жиым элементтерімен жұмыс.

     Сабақтың мақсаты:     

                  Білімділік:  Оқушыларға айнымалының саналатын және шектеулі  типтері “жиым” ұғымы,бірөлшемді жиым туралы толық  мағлұмат беру;

 Дамытушылық :  Оқушыларды айнымалының саналатын және жиым ”ұғымы,бірөлшемді жиым туралы толық мағлұмат   бере отырып,программа құру дағдыландыру,логикалық   ой-өрісін дамыту;

                   Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке,ұқыптылыққа және жауапкершілікке тәрбиелеу

  Сабақтың түрі:                Теориялық сұрақ

  Сабақтың кезеңі:      

  1. Ұйымдастыру
  2. Үй тапсырмасын тексеру
  3. Жаңа сабақты түсіндіру
  4. Сабақты бекіту
  5. үйге тапсырма

Өткен тапсырма бойынша қайталау сұрақтары

  • Символдар программаға қалай енгізіледі,олар қандай типте болуы тиіс?
  • ASCII кодтары дегеніміз не,ол қандай интервалда беріледі?
  • Символдық айнымалылар Паскаль тілінде қандай типке жатады?
  • Символдық мәліметтерге қандай операциялар қолдануға жатады?
  • S жолдық айнымалысының таңбасының санын есептеу үшін қандай функциялар қолданады?
  • Литерлік шамалармен қандай операциялар орындалады?
  • Тіркестік өрнектер дегеніміз не?
  • Тіркестік айнымалының ұзындығы қалай анықталады?
  • Бір жолға неше символ жазуға болады?
  • Жолдың бірнеше таңбасын көшіру үшін қандай функция қолданады?
  • Жолдың бірнеше таңбасын көшіру үшін қандай функция қолданады?
  • INSERT(S1,S2, N) процедурасының қызметі.......
                                                       Жаңа сабақты түсіндіру

                                                              Айнымалы типтер

Мәліметтердің айнымалы типтері стандартты типтерден өзгеше болып келеді. Мәліметтердің әртүрлі типтері үшін әртүрлі амал қолдануға болады. Мәліметтердің типін құру бір жағынан операция орындауды жеңілдетсе,екінші жағынан қате жіберуге мүмкіндік береді.Сонымен,мәліметтердің стандартты типтерінен өзге жаңа айнымалы типтерді құруға болады.Мәліметтердің бұл типтеріне саналатын және шектелетін типтер жатады.

Қабылдай алатын мәндерінің реттелген тізімі арқылы берілетін тип-саналатын тип болып есептеледі.Бұл типті сипаттау оның мүмкін мәндерінің идентификатор түрінде тізімін берумен анықталады.

  Жазылу түрі:

   TYPE <тип атауы>=(<1-мән,2мән,..., n- мән >);

VAR <идентификатор,.....> : <тип атауы>;

Мысалы:

TYPE             Gaz=(Ge, C, O, N );

                       Metall=(Na,K,Li,Cu,Zn);

                       Mezgil=(қыс,көктем,жаз,күз);

VAR               Al, A2: Mezgil;

                       G1,G2,G3:Gaz;

                       Met l, Met2:Metall;

                        Түс=(ақ,көк,қызыл,сары,жасыл,қоңыр,сұр,қара).

   Егер айнымалы сипаттау бөлімінде көрсетілген мәндердің белгілі бір аралығын ғана қабылдайтын болса,онда оны шектеулі типтегі айнымалы деп атайды.Мұндай типтегі айнымалының алғашқы және соңғы мәндері нүктелермен бөлініп тұрақты түрінде көрсетіледі де,ол екеуі де бір стандартты типте (real типін қолдануға болмайды) болып,міндетті түрде алғашқы мән соңғы мән соңғы мәннен кіші болуы керек.

         Жазылу түрі :

         TYPE <тип атауы>=(<алғашқы тұрақты...соңғы тұрақты>);

         VAR <идентификатор,..> : <тип атауы>;

         Мысалы:

          TYPE         kunder=1..31;

          VAR           RadDay,BolnDay:kunder;

  Мәліметтерді ұйымдастыру тәсілдерінің кең тараған түрі – кестелік тәсіл. Бір ғана жолдан тұратын кесте сызықтық деп аталады. Мысалы: A (2,3-5,0,1). Бірнеше жолдан тұратын кесте тіктөртбұрышты  кесте деп аталады.Бұларды көп жағдайда бірөлшемді және екі не көпөлшемді жиымдар (массивтер) деп те атайды.

   Жиым  дегеніміз- бір атаумен белгіленіп біріктірілген біртекті элементтер жиыны. Осы жиымға кіретін айнымалыларды жиым элементтері дейді. Жиымның міндетті түрде аты , өлшемі , индекстері, соған сәйкес элементтері және оның түрлері болады. Жиым тұтасымен бір атпен аталады, ал элементтерінің реті индекстер арқылы көрсетіледі . Индекс жиымның иденфикаторынан соң тік жақшаға алынып жазылады: (a [1], x[1,1],…)

Жиымның типін анықтау үшін ARRAY, OF  қызметші сөздері қолданылады. Жиым элементтерінің сипатталуы былай көрсетіледі; 

       Аты  Array[индекс өлшемі]of real;

 немесе

        TYPE Аты; =Array [индекс өлшемі] of integer

Мысал: 20 нақты сан берілген. Осы сандардың арифметикалық ортасын табу програмасы . Осы 20 нақты сандар тобын А жиымы деп қарастырсақ , жиымның элементтері A[1], A[2], …,A[20] нақты сандар болады.

 Program

 Var     A: array [l..20] of real;

             I:integer;

             S:real;

Begin

                  For i:=1 to 20 do

             Read (A[i]);

             S:=0;

             For i:=l to 20 do

             S:=S+A[i];

             S:=S\20;

  Write (S);

   End.

 

Сабақты бекіту

 

  • Саналатын және шектеулі тип дегеніміз не?
  • Сызықтық және тіктөрбұрышты кестенің айырмашылығы қандай?
  • Жиым деп нені айтамыз?
  • Жиымдар қалай сипатталады?
  • Индекс дегеніміз не?
  • Бірөлшемді жиым дегеніміз не?

 

 

Үйге тапсырма:     5.1, 5.2, 5.3, 5.4   тақырыптарын   оқу.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:    9 «А»,  9 «Б»,  9 «В»,  9 «Г»

     Сабақтың тақырыбы     Айнымалы типтер.  Мәліметтердің шектеулі типтері.

                                                      Бірөлшемді жиым элементтерімен жұмыс. 

     Сабақтың мақсаты     

Білімділік:            Оқушыларды бірөлшемдіжиымдарға есептер  шығаруға үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың пргарамма құру барысында логкалық

                                          ойлау қабілеттерін дамыту

            Тәрбиелік:           Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа  тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:              практикалық сабақ

      Сабақтың  барысы:      1.Ұйымдастыру

  1. Өткен материалдарды қайталау
  2. Компьютермен жұмыс
  3. Сабақты бекіту

                                               5.Үйге тапсырма

Компьютермен жұмыс

№1. 10 элементтен тұратын А массивтің элементтерін енгізу және шығару программасын құру керек.

 Program esepl:

 Uses crt:

 Var l:integer:

 A:array [l..10] of integer;

 Begin

 Clrscr;

 For i:=l to 10 do

 Begin

 Writeln( ‘a[‘,I,’]-? ’);

 Readln (a[i]);

 End;

 For i:=l to 10 do

 Writeln(‘a[‘,I, ’]=’,a[i]);

End

№2. Берілген бір өлшемді A{2,-3,5,8,-2} массив элементтерінің қосындысын есептейтін прграмма жазу керек.

      Program esep2:

 Uses crt;

 Var I,s:integer:

       A: array [l…5] of integer;

    Begin

Clrscr;

 For i:=1to 5 do

Begin    S:= 0;

      Writeln(`a[`,I`]-?`);

Readln(a[i]);

End;

For i:=1 to 5do

 Begin

S:=S+a[i];

Writeln(`S[`,I,`]=`,S);

End;

End.

№3 Берілген бір өлшемді А{2,-3,5,-8,2} ма ссив элементтерінің квадраттарының қосындысын есептеу программасын құру керек.

      Program esep3;

 Uses crt;

 Var I,s:integer:

       A: array [l…5] of integer;

    Begin

Clrscr;

 For i:=1to 5 do

Begin    S:= 0;

      Writeln(`a[`,I,` ]-?`);

Readln(a[i]);

End;

For i:=1 to 5do

 Begin

S:=S+sqr(a[i]);

 Writeln(`S[`,I,`]=`,S);

End;  End.

№4.Берілген бір өлшемді А{2,-3,5,-8,2} массив берілген, оң элементтерін баспаға шығаратын  программа құру керек

Program esep4;

 Uses crt;

 Var I:integer:

       A: array [l…5] of integer;

    Begin

Clrscr;

 For i:=1to 5 do

Begin   

      Writeln(`a[`,I,` ]-?`);

Readln(a[i]);

End;

For i:=1 to 5do

 Begin

If (a[i])>0 then  Writeln(`a[`,I,`]=`,a[i]);

End;  End.

№5.Бірөлшемді А{2,-3,5,-8,2} массив берілген, теріс  элементтерін баспаға шығаратын  программа құру керек.

Program esep5;

 Uses crt;

 Var I:integer;

       A: array [l…5] of integer;

    Begin

Clrscr;

 For i:=1to 5 do

Begin   

      Writeln(`a[`,I,` ]-?`);

Readln(a[i]);

End;

For i:=1 to 5do

 Begin

If (a[i])>0 then  Writeln(`a[`,I,`]=`,a[i]);

End;  End.

№6. Бірөлшемді А{2,-3,5,-8,2} массив  элементтерінің  ең үлкен баспаға шығаратын  программа құру керек.

Program esep6;

 Uses crt;

 Var I, max :integer:

       A: array [l…5] of integer;

    Begin

Clrscr;

 For i:=1to 5 do

Begin   

      Writeln(`a[`,I,` ]-?`);

Readln(a[i]);

End;

Max:= a [I];

For i:=2to 5do

 Begin

If max<(A[i])  then max :=a[i]);

End.

Сабақты бекіту  сұрақтары

  • Жиым дегеніміз не?
  • Қарапайым және күрделі  типтерді қалай ажыратамыз?
  • Жиым элементтерінің  орны қалай  анықталады?

 Үйге тапсырма :   133 бет,   1-4 тапсырмалар.

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:    9 «А»,  9 «Б»,  9 «В»,  9 «Г»

      Сабақтың тақырыбы:  Көпөлшемді  жиымдар. Екіөлшемді  жиым элементтерімен жұмыс.

      Сабақтың мақсаты:

                  Білімділігі:  Оқушыларға көпөлшемді жиымдар туралы   толық  мағұлмат беру.

      Бірөлшемді және көпөлшемді  жиым арасындағы айырмашылықты түсіндіру , программа

      құру барысында көпөлшемді жиымдарды қолдана білуге үйрету.

           Дамытушылық:   Көп  өлшемді жиымдар туралы толық мағұлмат бере отырып,

оқушыларды программа  құруға дағдыландыру, ой-өрістерін дамыту.   

           Тәрбиелік:    Оқушыларды  адамгершілікке,  ұқыптылыққа,жинақылыққа  және   жауакершілікке  тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:                   аралас сабақ

Сабақтың  барысы:            1. Ұйымдастыру

  1. Үй тапсырмасын тексеру
  2. Жаңа сабақты түсіндіру
  3. Компьютермен жұмыс
  4. Сабақты бекіту
  5.   Үйге тапсырма

Өткен   материалды   қайталау сұрақтары

1.Жиым дегеніміз не?

2.Қарапайым және күрделі типтерді қалай ажыратамыз?

3.Жиым элементтерінің орны қалай анықталады?

4.Индекс дегеніміз не, оларға қандай талап қойылады?

5.Жиым элементтерімен индекстерінің типтері қандай болуы мүмкін?

6.Жиымды қалай сипаттаймыз?

Жаңа сабақты түсіндіру

      Паскальда жиым өлшеміне шек қойылмаған,іс жүзінде бір және екі өлшемді  жиымдар жиі қолданылады. Жалпы бірөлшемді жиым математикада вектор, ал екіөлшемді жиым матрица ұғымдарымен сәйкес келеді.Егер жиым атауында бір ғана индекс болса,онда ол жиым да бірөлшемді,ал екі индекс болса,екіөлшемді n индексі болса, n өлшемді жиым дейді. Мысалы:

A[i]- бір,D,j]-екі,C[l,j,k]- көпөлшемді жиым болып табылады.

       Информатикада жиі қолданылатын екіөлшемді жиымдар матрица деп те аталады.Екіөлшемді жиым жол және бағаннан тұрады.Жолды і индексімен,бағаннан j индексімен белгілесек,онда екіөлшемді жиым A[i,j] деп жазылады.

Мысалы      10    7    15

                     2     10   25

2 жол,3 бағаннан тұратын екіөлшемді жиым, A[2.3] деп белгіленеді.

Бұл мысалдағы екіөлшемнің программада жазылуы:

  A[1..2,1..3] integer                                         

Компьютермен жұмыс

№1. Екіөлшемді А (3,3) жиым элементтерін енгізу және шығару программасын құру керек.

      program esep mas;

 uses crt;

 var i,j:integer;

       A: array [l..3,1..3] of integer;

    Begin clrscr;

 for i:=1to 3 do

for j:=1to 3 do

begin   

      writeln(`engiz a[`,i,`,`,j,`]`);

readln(a[i,j]);

end;

for i:=1 to 3 do

 begin

for j:=1to 3 do

write (a[i,j]:3);

Writeln; end;

R

.eadln; end.

  1. Екіөлшемді жиым элементтерінің қосындысын және көбейтіндісін табу.

 program esep 1;

 uses crt;

 var i,j,s,k:integer;

       A: array [l..3,1..3] of integer;

    Begin clrscr;

 for i:=1to 3 do

for j:=1to 3 do

begin   

      writeln(`engiz a[`,i,`,`,j,`]`);

readln(a[i,j]);

end;

for i:=1 to 3 do

 begin

for j:=1to 3 do

write (a[i,j]:3);

writeln; end;

k:=1; s:=0;

for i:=1to 3 do

for j:=1to 3 do

s:=s+a[i,j];

for i:=1to 3 do

for j:=1to 3 do

k;=k*a[i,j];

      writeln(`s=`,s): writeln(`k=`,k);

readln; end.     

Сабақты бекіту  сұрақтары

 

  • Бірөлшемді және екіөлшемді жиым математика тілінде қалай аталады?
  • А[i,j] жиым элементтері қалай сипатталады?
  • Жиымды қалай сипаттаймыз?

 

Үйге тапсырма:    5,5 тақырыпты оқу , 139 бет , 1-2 жаттығу.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:    9 «А»,  9 «Б»,  9 «В»,  9 «Г»

     Сабақтың тақырыбы     Көпөлшемді жиымдар. Екіөлшемді  жиым  элементтерімен жұмыс

     Сабақтың мақсаты     

Білімділік:     Оқушыларға екі өлшемді массивтерге есептер  шығара білуге, программа құруға үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың пргарамма құру барысында логкалық  ойлау қабілеттерін дамыту

            Тәрбиелік:   Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа   тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:  практикалық сабақ

     Сабақтың  барысы:      1.Ұйымдастыру

                                               2.Үй тапсырмасын тексеру                                             

  1. Компьютермен жұмыс
  2. Сабақты бекіту

                                               5.Үйге тапсырма

Компьютермен жұмыс

№1. Екі өлшемді жиым элементтерінің квадраттарын табатын программа құру керек.

 program esep1;

 uses crt;

 var i,j:integer;

 A:array[1..3,1..3] of integer;

 begin

 clrscr;

  for i:=1to 3 do

for j:=1to 3 do

begin   

      writeln(`engiz a[`,i,`,`,j,`]`);

readln(a[i,j]);

end;

for i:=1 to 3 do

 begin

for j:=1to 3 do

write (a[i,j]:3);

writeln;

end;

writeln;

for i:=1 to 3 do

begin

for j:=1to 3 do

write (sgr(a[i,j]):3):

      writeln;

end;     

readln;

 end.     

№2. Екіөлшемді жиым элементтерінің  түбірлерін табатын программа құру керек.

program esep1;

 uses crt;

 var i,j:integer;

 A:array[1..3,1..3] of integer;

 begin

 clrscr;

  for i:=1to 3 do

for j:=1to 3 do

begin   

      writeln(`engiz a[`,i,`,`,j,`]`);

readln(a[i,j]);

end;

for i:=1 to 3 do

 begin

for j:=1to 3 do

write (a[i,j]:3);

writeln;

end;

writeln;

for i:=1to 3 do

begin

for j:=1to 3 do

write (sgr(a[i,j]):3):

   writeln;

end;     

readln;

 end.     

№3. А (3,3) матрицасының оң элементтерінің қосындысын табу программасын құр.

Program  matr;

Const  n=3;

Var    I,j,k:integer;

A:array[1..n,1..n] of integer;

 Begin  for i:=1to n do

            for j:=1to n do

            begin  read (A[I,J]);

if  A[I,J]>0 Then k:=k+A[I,J];

end;

writeln (k:3):

end.

№4. Берілген А (3,3) матрицасының оң және теріс элементтерінің санын санау  программасын құру керек.

      var i,j,o,i:integer;

    a:array[1..3,1..3] of integer;

 begin

    for i:=1to 3 do

    for j:=1to 3 do

begin   

      writeln(`engiz a[`,i,`,`,j,`]`);

      readln(a[i,j]);

end;

      for i:=1 to 3 do

 for j:=1to 3 do

if  a[i,j]>0 then 0:=0+1else t:=t+1;

writeln (`0=`,0, `t=`,t);

end.

№5. Берілген А (3,3) матрицасындағы  оң элементтерді  баспаға шығару программасын  керек.

      var i,j,o : integer;

    a:array [1..3,1..3] of integer;

 begin

    for i :=1 to 3 do

    for j:=1 to 3 do

begin   

      writeln (`engiz a[`,i,`,`,j,`]`);

      readln (a[i,j]);

end;

      for i:=1 to 3 do

if  a [i,j] >0 then  writeln  (`on san=`, a[i,j]);

end.

№6. 2-ден 5-ке дейінгі сандардың көбейту таблицасын баспаға шығаратын программа керек.

Var i,j: byte;

begin   

for i:=2to 5do

      begin   

          for j:=1to 10 do

      writeln ( i,`x`j,`=`,i*j);

      writeln

end;

end.

Үйге тапсырма.

№1. Берілген екіөлшемді жиым элементтерінің ең кішісін  баспаға шығатын программасын құр.№2. 139 бет, 1-2 жаттығу.

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:    9 «А»,  9 «Б»,  9 «В»,  9 «Г»

     Сабақтың тақырыбы     Бірөлшемді және екіөлшемді жиым  элементтерімен  жұмыс

     Сабақтың мақсаты     

Білімділік:  Оқушыларды бірөлшемді және екіөлшемді жиымдарға есептер шығаруға, программа құруға  үйрету

Дамытушылық:  Оқушылардың пргарамма құру барысында логкалық  ойлау қабілеттерін дамыту

           Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа  тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:            практикалық сабақ

     Сабақтың  барысы:      1.Ұйымдастыру

                                               2.Үй тапсырмасын тексеру                                              

  1. Компьютермен жұмыс
  2. Сабақты бекіту

                                               5.Үйге тапсырма

           

Өткен материалдарды қайталау сұрақтары

  • Жиым дегеніміз не?
  • Екі индексті жиым қалай аталады?
  • Бірөлшемді және екіөлшемді жиым математика тілінде қалай аталады?
  • A[ I,j ] жиым элементтері қалай сипатталады?
  • Жиымды қалай сипаттаймыз?
  • Жиым элементтерінің орны қалай анықталады?
  • Бірөлшемді және көпөлшемді жиымдардың айырмашылықтары қандай?

Компьютермен жұмыс

Деңгейлік тапсырмалар

1 деңгей                                      

№1. Бірөлшемді  A{1,2,3,4,5,6,7,8,9,10} жиым элементтерінің арифметикалық ортасын табатын программа құру керек.

№2. Бірөлшемді A{2,-3,5,-8,2} жиым элементтерінің оң және теріс элементтерін қосындысын табатын программа құру керек.

№3. Бірөлшемді В жиымы берілген,оң элементтерін 0-ге,теріс 1-ге айналдыратын программа құру керек.

 

2 деңгей

№1. C[m,n] матрицасының әр жолының элементтерін қосындысын табатын прогармма құру керек.

№2. B[k,n] екіөлшемді жиым берілген.Осы жиымның бірінші жолын бірінші бағанмен орнын алмастыратын программа құру керек.

№3. R[m,m] екіөлшемді жиымның бас диогоналы және одан төмен жатқан элементтерінің қосындысын табатын программа құру керек.

3 деңгей

№1. C[m,n]  екіөлшемді жиымындағы әр жолдың элементтерінің ең үлкенін табу программасын жаз.

№2. M[m,n]  екіөлшемді жиымдағы жұп сандардың ең кішісінтабу программасын жаз

       Үйге тапсырма:      Бірөлшемді және екі өлшемді жиым  элементтерімен   жұмыс

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:    9 «А»,  9 «Б»,  9 «В»,  9 «Г»

     Сабақтың тақырыбы: Көмекші программалар туралы жалпы түсінік.  Стандартты

                                      кітапханалық модуьдер. Бейстандарт функциялар мен процедуралар.

Сабақтың мақсаты:     

            Білімділік: Оқушыларға көмекші прграммалар , стандартты кітапханалық модульдер

туралы толық түсінік беру , бейстандарт функциялар мен процедкралардың айырмашылықтарын

түсіндіру.

Дамытушылық:    Оқушылардың алған білімдерін толықтырып, ой-өрістерін дамыту.   

Тәрбиелік:               Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:                    теориялық әдіс.

Сабақтың  барысы:            1.Ұйымдастыру

                                                2.Үй тапсырмасын тексеру

                                                3.Жаңа сабақты түсіндіру

                                                4.Сабақты бекіту

                                                5.Үйге тапсырма

           

Өткен тапсырма бойынша қайталау сұрақтары

 

1.Жиым дегеніміз не?

2.Қарапайым және күрделі типтерді қалай ажыратамыз?

3.Жиым элементтерінің орны қалай анықталады?

4.Индекс дегеніміз не, оларға қандай талап қойылады?

5.Жиым элементтерімен индекстерінің типтері қандай болуы мүмкін?

6.Жиымды қалай сипаттаймыз?

7.Жиым элементтері мен  индекстерінің типтері қандай болуы мүмкін?

8.Айнымалылар мен тұрақтылар дегеніміз не?

9.Жиымдарды программаға енгізу және шығару әрекеттері  қалай ұйымдастырылады?

10.Программаның нәтижесін қалай көреміз?

 

Жаңа сабақты түсіндіру

Көмекші программалар туралы жалпы түсінік

Програманың адам түсінуі мен қабылдануына ыңғайлы жүргізуге бағытталған тәсілдер жиының құрылымдық программалау деп атайды. Әрбір программа бөліктері бір-бірімен  логикалық байланыста болады,оның бір жеріне екінші бір жеріне секіру болмауы тиіс. Құрылымдық программалау-goto операторынсыз программалау болып саналады, яғни шартсыз көшу операторын пайдаланбау керек. Кез келген программа саны шектеулі стандартты логикалық құрылымдардан құралады. Негізгі логикалық құрылымдар:

- сызықтық құрылым- программадағы операторлардың немесе олардың топтарының жазылу реттелігімен тізбектеле орындалуы.

-    тармақталу- берілген шарттың орындалу-орындалмауы бойынша алдын ала көрсетілген бірнеше мүмкіндіктің бірін жүзеге асыратын басқару құрылымы.

-    қайталау-   көрсетілген шарттың орындалуына байланысты оператор тобының циклде қайталануы.

Әдетте, циклден тыс кейбір әрекеттер тізбегін программаның бірнеше жерінде қайталауға тура келеді. Практикалық есептерді шығару кезінде де негізгі программаның білгілі бір бөлігін әр түрлі мән бере отырып, бірнеше рет қайталап пайдалануға тура келеді.Мұндай бір-біріне ұқсас программа бөліктерін қайталап жаза бермеу үшін оны жеке программа ретінде қарастырып,керек кезінде орындап отыру қолайлы.

   Белгілі бір ат қойылып,жеке программа түрінде бөлек жазылған,қажет кезінде оны қайталап пайдаланып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігін көмекші немесе қосалқы прграмма деп атайды.

 Қосалқы программаны пайдалану

  - негізгі программаның көлемін кішірейтеді

  - негізгі программада пайдаланылған  айнымалыларды қосалқы программада да пайдалану мүмкіндігін береді.

  - қосалқы программаға берілген компьютердің жедел жады көлемін ол орындалмай тұрғанда,бос ұя ретінде басқа мақсаттарға пайдалануға болады.

  -   қосалқы программаны пайдалану тәсілдері құрылымдық программалау талаптарына сай келеді.

 Белгілі бір әрекеттерді орындау мақсатында алдын ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі процедура деп аталады.Функция да процедура секілді орындалады,бірақ оның процедурадан екі айырмашылығы бар,олар функция аты өрнектердің операнд рөлін атқар алады,функция орындалмаған соң,програмаға тек бір ғана мән береді.Жұмысының нәтижесі бір ғана болатын працедуа функция деп аталады

                          

Стандартты кітапханалық модульдер

    Турбо Паскаль тілінің 6.0 және одан жоғары нұсқаларына 9 стандартты модуль кіреді.Олар:

System – Турбо Паскаль тілінің негізгі модулі,осының құрамындағы қосалқы програмалар басқа барлық модульдердің жұмысын қамтамасыз етеді.

Crt- дисплей мен пернетақтаны басқарады.

Dos– жүйенің әртүрлі функцияларын орындау ісін жүзеге асырады.

Overlay- оверлейлік программа ұйымдастыру мүмкіндіктерін жасайды.

Printer- принтере мәлімет басып шығаруды жылдамдатады..

Турбо3- программаның Турбо Паскаль 3.0 нұсқасымен сәйкестігін үйлестіру ісін атқарады.

 

 

Сабақты бекіту сұрақтары

 

  • Құрылымдық программалау дегеніміз не?
  • Қандай негізгі логикалық құрылымдар бар?
  • Қосалқы программа дегеніміз не?
  • Процедура деп нені айтамыз?
  • Функция дегеніміз не?
  • Турбо Паскаль тілінің барлық процедуралары мен функциялары қандай топтарға бөлінеді?
  • Параметр дегеніміз не?
  • Стандартты және бейстандарт функциялар дегеніміз не?
  • Формальды параметрдің нақтылы параметрден айырмашылығы неде ?
  • Функция дегеніміз не?
  • Процедура мен функцияның қандай ұқсастығы және айырмашылығы неде?

 

 

Үйге тапсырма.      6.1,  6.2,  6.3  тақырыптарды  оқу

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:    9 «А»,  9 «Б»,  9 «В»,  9 «Г»

      Сабақтың тақырыбы:   Көмекші программалар туралы жалпы түсінік.  Стандартты

кітапханалық модуьдер.  Бейстандарт функциялар мен  процедуралар.

     Сабақтың мақсаты:     

Білімділік: Оқушыларға көмекші программалар , стандартты   кітапханалық

модульдер туралы толық түсінік беру бейстандарт функциялар мен процедкралардың айырмашылықтарын түсіндіру.

Дамытушылық:     Оқушылардың алған білімдерін толықтырып, ой-  өрістерін дамыту.   

Тәрбиелік:               Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу.

  Сабақтың түрі:                  теориялық әдіс.

  Сабақтың  барысы:          1.Ұйымдастыру

  1. Өткен материалдарды қайталау
  2. Компьютермен жұмыс

                                         4.Сабақты бекіту

                                         5.Үйге тапсырма

           

Өткен тапсырма бойынша қайталау сұрақтары

 

  • Құрылымдық программалау дегеніміз не?
  • Қандай негізгі логикалық құрылымдар бар?
  • Қосалқы программа дегеніміз не?
  • Процедура деп нені айтамыз?
  • Функция дегеніміз не?
  • Турбо Паскаль тілінің барлық процедуралары мен функциялары қандай топтарға бөлінеді?
  • Параметр дегеніміз не?
  • Стандартты және бейстандарт функциялар дегеніміз не?
  • Формальды параметрдің нақтылы параметрден айырмашылығы неде ?
  • Функция дегеніміз не?
  • Процедура мен функцияның қандай ұқсастығы және айырмашылығы бар?

 

Компьютермен жұмыс

№1. Берілген кез келген үш санның үлкенін және кішісін анықтайтын процедура жаса.

program procl;

label k;

var x1, x2, x3, m1, m2:real ;

function max (a,b: real):real;

begin

if a>b then max:= a else max:=b

end;

function min (a,b: real):real;

begin

if a>b then min:= a else min:=b

end;

procedure xxx(a,b,c: real; var mx, mn:real);

begin

mx:=max(max(a,b),c);

mn:=min(a,b),c);

end;

begin

k:write(`3san engiz:`); readln(x1,x2,x3);

xxx(x1,x2,x3,m1,m2);

writeln(`3sannin ylkeni=`,m1:5:2);

writeln(`3sannin kishisi=`,m1:5:2);

end.

 

 

№2. дөңес төртбұрыштың төртқабырғасы  мен бір диоганалының ұзындығы бойынша оның ауданын табу программасын құру керек.

 

program misal2;

var ab, bc, cd, da, ac, sl, s, a,b,c,p:real;

procedure strl;

begin

p:=(a+b+c)/2;

S:=sqrt(p*(p-a)*(p-b)*(p-c))

end;

begin

read (ab, bc, cd, da, ac);

a:=ab;b:=bc; c:=ac; strl; Sl:=s; a:=da; b:=ac; c:=cd; strl; sl:=Sl+s;

write (`sl=`,s);

end.

 

 

№3. Калкульятор жұмысына программа құру (+,-,*,/,div, mod амалдары арқылы).

Program calculiator;

Var k1, k2: integer;

Belgi: char;

 Procedure calc;

begin

Case Belgi of

‘*’: writeln (kl, ’*’, K2, ’=’, k1*k2);

‘+’: writeln (kl, ’+’, K2, ’=’, k1+k2);

‘/’: writeln (kl, ’/’, K2, ’=’, k1/k2);

‘-’: writeln (kl, ’-’, K2, ’=’, k1-k2);

‘d’: writeln (kl, ’div’, k2, ’=’, k1divk2);

‘m’: writeln (kl, ’mod’, k2, ’=’, k1modk2);

End;

End;

Begin

Write (‘1-san’) readln (k1);

Write (‘2-san’) readln (k2);

Write (‘belgi’) readln (belgi);

Calc;

End.

 

 

Үйге тапсырма. 165 бет 4,5 тапсырма.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:    9 «А»,  9 «Б»,  9 «В»,  9 «Г»

     Сабақтың тақырыбы:      Паскаль программалау тілінен өткенді қайталау.

     Сабақтың мақсаты:     

               Білімділік: Оқушылардың Паскаль программалау тілінен алған  білімдерін тексеру

        Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін,логикалық   абстракциясын дамыту

Тәрбиелік:  Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу.

    Сабақтың түрі:                    сынақ жұмысы.

    Сабақтың  барысы:           

                                         1.Ұйымдастыру

  1. Сынақ тапсырмаларын орындау
  2. Сынақ жұмысын талдау

                                         4.Үйге тапсырма

    

Сынақ жұмысы

I- нұсқа

  1. Паскаль программалау тілінің авторы кім?

А) Блез Паскаль    Ә) Никлоус Вирт     Б) Н.Верджино   В) Чарльз Беббидж

  1. Нақты Х айнымалысын сипаттаңыз.

А) var x: integer;    Ә) var x : real;     Б) const x : real;    B) varx: real

  1. b=3\a,мұндағы а бүтін сан болса, b- ның типі қандай болады?

А) Real      Ә) Integer  Б) String     B) Boolean

  1. Жолдың бірнеше таңбасын қиып алу үшін ..... функциясын қолданамыз?

А) Concat    Ә) Length    Б) Copy     B)Delete

  1. Var қызметші сөзі не үшін қолданылады?

А) тұрақтыларды сипаттау                Ә) Белгілерді сипаттау

Б) айнымалыларды сипаттау             В) Программа тақырыбы

  1. Тұрақтыларды сипаттау операторын көрсет

А)Char    Ә)Const     Б)var     B)label

  1. INCERT(S1,S2,N) процедурасының қызметі.....

 А)  S1 жолын S2 жолының  N орнынан бастап енгізу

 Ә)  S2 жолын S1 жолының N орнынан бастап еңгізу

 Б)   S1 жолын S2 жолынан кейін N  қайталап жазу

 В)  S2 жолын S1 жолынан кейін N қайталап өшіру

  1. Операторды шектеп тұратын begin және end түйінді сөздерін қалай атауға болады?

А)операторлық жақшалар       Ә)програманың басы мен соңы

Б)шартты жақшалар                 В)программаның негізгі бөлігі

  1. Екіөлшемді бүтін сандардан тұратын A(N,N) жиымын сипаттаңыз

А) DIM A(N,N)                      Ә) DIM A(N,N) : real ;

Б) A : array(l..N,l..N) of integer;       B )  A : array(l..N,l..N) of real;

  1. 14 div 5 – функциясының мәні неде?

 А ) 2,8    Ә)  2     Б)  5   В)  11

  1. 11. Түбір астындағы Х-ті Паскальтілінде қалай жазуға болады?

 А) SQR(x)    Ә) SQRT(x)      Б) ABS (x)   B) MOD (x)

  1. Паскаль тіліндегі нәтиже алу операторын көрсет

  А) PRINT     Ә) WRITE       Б) OUTPUT      B) READ

  1. Sqr оперторының қызметі

   А)санының квадраты    Ә)санның квадрат түбірі

    Б)Х-тің 5 дәрежесі        В)санның абсолют шамасы

  1. Паскаль тіліндегі айнымалыларды сипаттау операторын көрсет

 А) VAR      Ә) WRITE       Б) CONST    B) READ

  1. Жиым дегеніміз не-.....

  А)бір атаумен белгіленіп біріктірілеген біртекті элементтер жиымы.

  Ә)бір атаумен біріктірілмеген біртекті элементтер жиымы

   Б)әртүрлі программалау тілінде жиымдарды жазу ережесі              В)мәліметтерді ұйымдастырудың кестелік тәсілі

  1. Паскаль тілінде шартты оператордың қанша түрі бар?

    А) 5    Ә) 3    Б) 4   В) 2

  1. A=14,B=12.3 болған жағдайда A және B айнымалыларын сипаттаңыз

  А) VAR A,B: integer;                  Б) BEGIN A=14, B=12.3         Ә)  VAR A=14;BG=12.3;                   B) VAR A : integer; B: real;

  1. Бүтін сандар Паскаль тілінде қандай типке жатады?

А) integer;       Ә) real;                  Б)array(l..n)of real;      B)array(l..n) of integer;

  1. Көмекші программа дегеніміз не?

А)Программаныңадамның түсінуі мен қабылдануына ыңғайлы жүргізуге бағытталған тәсілдер жиыны

Ә)Белгілі бір ат қойылып,жеке программа түрінде бөлек жазылған,қажет кезінде оны қайталап пайдаланып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігі

 Б)Программадағы операторлардың немесе олардың топтарының жазылу реттелігімен тізбектеле орындалуы

 В)Белгілі бір әрекеттерді орындау мақсатында алдын ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі

  1. Процедура деп нені айтады?

 А) Программадағы операторлардың немесе олардың топтарының жазылу реттелігімен тізбектеле орындалуы

 Ә) Белгілі бір ат қойылып,жеке программа түрінде бөлек жазылған,қажет кезінде оны қайталап пайдаланып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігі

 Б)  Белгілі бір әрекеттерді орындау мақсатында алдын ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі

 В) Жұмысының нәтижесі бір ғана мән болатын программа

  1. 21. IF [шарт] THEN [ 1-серия ] ......

 А) Шартсыз көшу операторы    Ә) Шартты көшу операторы     Б) Баспаға шығару операторы

  В) Операторды енгізу операторы

  1. tgх функциясының Паскаль тілінде жазылуы

 А) TAN(x);     Ә) TG x;    Б) Atan(x)  B) SIN(x)\Cos(X);

  1. Паскальда түбір алу амалын көрсетіңіз.

   А)  SQR;     Ә) SQRT;      Б) ASQRT;    B) EXP(x);?

  1. FOR I=l to n do

    А) параметрсіз цикл     Ә) параметрлі цикл

     Б) Енгізу операторы     В) шығару операторы

  1. 25. read және readln операторлардың айырмашылығы неде?

        А) read- мәндер клавитурадан енгізіледі

             readln – тізімінде меншіктеу операторы жазылу мүмкін       

        Ә) read – мәндерді бір жолға енгізу   

             Readln-  әр бір мән келесі жолға енгізу

        Б)  read – қарапайым айнымалылар мәндері енгізіледі

         Readln- массив мәндер енгізіледі

        В)  read-   константа жазылады

         Readln- матрица мәндер жазылады

  1. 26. Паскальда “;” expected мәлімдемесі қай кезде шығады?

         А) “;” артық жазылғанда

         Ә) “;” қойылмай кеткенде

         Б)  “;” алдында бос орын қойылмай кеткенде

         В)  “;” қоймау керек

  1. Файлдың атын өзгертіп сақтау үшін..... командасын орындау керек.

  А) FILE-SAVE    Ә)FILE-SAVE as..;    Б)EDIT-SAVE    В)EDIT-SAVE

  1. Бар файлды ашу үшін...... командасын шу керек.

  А)  FILE- NEW            Ә) FILE- OPEN        Б) EDIT- NEW        B) EDIT-OPEN

      

II нұсқа

  1. Паскаль тілі қай жылдарда жасалды?

А) 1965-1968   Ә) 1985-1987    Б) 1968-1971    В)1963-1971

  1. c=a+b,мұндағы a,b –ың типі integer с-ның типі....болады.

 А)integer   Ә)real     Б) var   B) conct

3 . Паскаль тіліндегі енгізу операторын көрсет

  А) PRINT    Ә) WRITE      Б) OUTPUT    B) READ

  1. WRITE және . WRITELN операторларының айырмашылығы неде?

  А) WRITE – нәтижелер бір жолға шығады. WRITELN- келесі жолға түседі.

  Ә) WRITE-нәтижелер толық формат арқылы шығады.

      нәтижелер зоналық формат арқылы шығады

  Б)  WRITE –қарапайым нәтижелер шығады.

      WRITELN –массив нәтижелері шығады

  В) )  WRITE-қарапайым шешім шығады. WRITELN- матрица нәтижелері    

         шығады 

  1. CONST қызметші сөзі не үшін қолданылады?

   А) тұрақтыларды сипаттау     Ә) белгілерді сипаттау     Б)тұрақтыларды сипаттау    В) программа тақырыбы

  1. Айнымалыларды сипаттау операторын көрсет

   А) char   Ә) const    Б) var    B) label

  1. b=a, мұндағы а бүтін сан болса, b-нің типі... болады.

    А) real     Ә)integer     Б)string    В)character

  1. IF [ шарт] THEN [1-серия] ELSE [2-серия ] ......

      А)Шартсыз көшу операторы      Ә)Шартты көшу операторы       Б) Баспаға шығару операторы      В) Программаның басы-соңы операторы

  1. LENGTH S функциясының қызметі

 А) S   жолдық айнымалысының символдарының санын есептеу  Ә) S   символдық айнымалысының кері кету

 Б)  S  символдық айнымалысының кері кету                                  В) S   символдық айнымалының символдарын кеі кету

  1. Келесі баяндаулардың арасында дұрыс варианттын көрсету керек ъ

 А)  МАССИВ ARRAY [ 1..N ] OF ВЕКТОР; Ә)  МАССИВ ARRAY [ 1..N ] OF REAL;

 Б)  МАССИВ ARRAY [ 1..N ] ;                       B)  МАССИВ ARRAY [ 1..N ] REAL;

11.Паскаль тіліндегі шартсыз көшу операторы...

А)Саse of…                                 Ә) GO TO [метка]               Б)ІF [шарт] Then [1-серия];       В)  FOR і=1 TO n NEXT.

12.Қосалқы программа дегеніміз не?

А) Программаның адамның түсуі мен қабылдауына ыңғайлы жүргізуге бағытталған тәсілдер жиыны.

Ә)Программадағы операторлардың немесе олардың топтарының жазылу реттілігімен тәзбектеле орындалуы.

Б) Белгілі бір ат қойылып, жеке программа түрінде бөлек жазылған,қажет кезінде оны қайталап пайдаланып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігі.

В) Белгілі әрекеттерді орындау мақсатында алдыг ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі.

13.Функция деп нені айтады?

А)Жұмысының  нәтижесі бір ғана мән болатын операторлар тізбегі

Ә)Белгілі бір ат қойылып, жеке программа түрінде бөлек жазылған, қажет кезінде оны қайталап пайдаланып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігі.

Б)Белгілі бір әрекеттерді орындау мақсатында алдын ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі.

В)Жұмысының нәтижесі бір ғана мән болатын процедура

14.Х санының модулі...

A)SQR(x)   Ә) SQR(x)    Б)MOD(x)    Б) ABS (x)   

15.Х санының квадраты...

A)SQR(x)   Ә)SQRT(x)  Б)MOD(x)    Б) ABS (x)   

  1. Х санының квадрат түбірі....

A)SQR(x)   Ә )SQRT(x)  Б)MOD(x)    Б) ABS (x)   

  1. 17. Нақты сандар Паскаль тілінде қандай типке жатады?

 А) integer  Ә) real   Б) array(1..n) of real;  B) ) array(1..n) of integer

  1. 18. Қай өрнекте қате бар?
  2. A) (x1\x2)*y; Ә)sqrt(p)*q\r; Б) b+(a-(c\3))   B) (a-(b\(c(d\)e*f)))))
  3. 19. FOR I=l TO N  DO ….

 А)  Параметрсіз цикл    Ә) Параметрлі цикл    Б) Енгізу операторы    B) Шығару операторы

  1. 20. Массивті баяндау қай түйінді сөзден басталады?
  2. A) String; Ә) Record; Б) Array;   В) While;
  3. Паскаль тілінде тұрақтыны қалай анықтаймыз?

А) const n=5;  Ә) const n=:5  Б) const n=5 of integer;  B)  const n=;5 

  1. 22. Паскаль тілінде «а» айнымалысын енгізу операторы.......
  2. A) Read (a);          Ә) Write (a)    Б) Input a;          В)  Print a;
  3. Write операторы...

    А) Параметрсіз цикл    ә) параметрлі цикл    б) енгізу операторы    в) шығару операторы

  1. read және readln операторлардың айырмашылығы неде?

    А)read – мәндер клавиатурадан енгізіледі;

   rеadln – тізімінде меншіктеу операторы жазылуы мүмкін;

    Ә)read – мәндерді бір жолға енгізу;

    readln –  әр бір мен келесі жолға енгізу;

Б)read – қарапайым айнымалылар мәндері енгізіледі;

    readln – массив мәндері енгізіледі;

В)read – константа жазылады:

    readln – матрица мәндер жазылады;

  1. and, or, not қызметші сөздері не үшін қолданылады

А) құрама шартта      ә) жай шартта  б) таңдау операторында    в) көмекші операторында

  1. Жиым дегеніміз - ...

А) бір атаумен белгіленіп біріктірілген біртекті элементтер жиымы.

ә) бір атаумен біріктірілмеген біртекті элементтер жиымы.

Б) әртүрлі программалау тілінде жиымдарды жазу ережесі.

В) мәліметтерді ұйымдастырудың кестелік тәсілі.

  1. Паскальда ";" expected мәлімдемесі қай кезде шығады?

А) ";"  артық жазылғанда;      ә) ";" қойылмай кеткенде;Б) ";" алдында бос орын қойылмай кеткенде         б) ";" қоймау керек

 

Тест жауаптары

 

І  нұсқа

ІІ нұсқа

1

Ә

16

В

1

Б

16

Ә

2

Ә

17

В

2

А

17

Ә

3

А

18

А

3

В

18

В

4

В

19

Ә

4

А

19

Ә

5

Б

20

Б

5

А

20

Б

6

Ә

21

Ә

6

Б

21

А

7

А

22

В

7

Ә

22

А

8

А

23

Ә

8

Ә

23

В

9

Б

24

Ә

9

А

24

Ә

10

Ә

25

Ә

10

Ә

25

А

11

Ә

26

Ә

11

Ә

26

А

12

Ә

27

Ә

12

Б

27

Ә

13

А

28

Ә

13

А

 

 

14

А

 

 

14

В

 

 

15

А

 

 

15

А

 

 

 

Үйге тапсырма:  4 – 6 тарауды  қайталау.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:  Графикалық режимге көшу адаптерлері. CRT модуліндегі                  

                                                    адаптерлердің мәтіндік мүмкіндіктері.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға Паскаль тілінің мүмкіндіктерімен таныстыру. Графикалық режимге көшу адаптерлері, CRT модуліндегі адаптерлердің мәтіндік мүмкіндіктері туралы толық мағлұмат беру;

Дамытушылық: Оқушыларға графикалық режимге көшу адаптерлері, CRT модуліндегі адаптерлердің мәтіндік мүмкіндіктері туралы толық мағлұмат бере отырып Паскаль тілінен алған білімдерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: теориялық сабақ

Сабақтың барысы:

                                                        1.Ұйымдастыру

                                                        2.Өткен материалдарды қайталау

                                                        3.Жаңа сабақты түсіндіру

                                                        4.Сабақты бекіту

                                                        5.Үйге тапсырма

Өткен материалдарды қайталау сұрақтары

* Құрылымдық программалау дегеніміз не? Ол не үшін қолданылады?

* Қандай негізгі логикалық құрылымдарды білесіңдер және олардың қандай ерекшеліктері бар?

* Қосалқы программа дегеніміз не?

* Стандартты және бейстандарт функциялар дегеніміз не?

* Параметр дегеніміз не?

* Стандартты және бейстандарт функциялар дегеніміз не?

* Формалды параметрдің нақтылы параметрден айырмашылығы неде?

* Функция дегеніміз не?

* Процедура мен функцияның қандай ұқсастығы және айырмашылығы бар?

Жаңа сабақты түсіндіру

Дисплей экраны нүктелер жиыны болып табылатын төртбұрышты аймақ болып табылады. Ол графикалық және мәтіндік режимдерде жұмыс атқара алады. Графикалық режимде экранның әрбір нүктесін түрлі түске бояп, сол түстер арқылы сызық, мәтін және әр түрлі бейнелер кескіндеуге болады.

Графикалық программалау процесі тиімділігін арттыру мақсатында Borland International фирмасы GRAPH арнайы программалар кітапханасын жасап шығарған болатын, онда қазіргі кездегі мониторлардың барлық типтерімен жұмыс істейтін, экранға түрлі мөлшердегі қаріптер шығара алатын драйверлер жиыны бар.

Экранға мәлімет шығаруды аппараттық жағынан сүйемелдеу екі модуль – бейнеадаптер және бейнемонитор арқылы қамтамасыз етіледі. Бейнемонитор немесе дисплей  - мәтін және графикалық бейнелер шығарылатын құрылғы, ол электрондық сәулелік түтікшеден немесе сұйық кристалды тақтадан тұрады. Дисплей теледидар сияқты жұмыс істеп, экрандағы бейне секунд сайын 25 рет жаңаланып отырады. Экрандағы бейнелер кішкене нүктелерден (пиксельдерден) тұратын қатарларға біріктірілген. Сондықтан экранның басқарылатын ең кіші элементі пиксель болып табылады. Экрандағы кез келген бейне осы пиксельдер арқылы салынады.

Экран бетіндегі қатарлар саны бір қатардағы нүктелердің саны пайдаланылатын бейнеадаптердің жұмыс режиміне байланысты болады. Бейнеадаптер – экранды басқару блогы, оны дисплей адаптері немесе адаптер деп те атайды. Бейнеадаптер екі бөліктен – электрондық – сәулелік түтікше контроллерінен (CRT контролері ) және бейнебуферден тұрады.

ІВМ РС тәрізді компьютерлерде адаптерлердің бірнеше стандарты пайдаланылады. Алғашқыда тек қарапайым ақ – қара түсті мәтіндік ақпараттарды өңдеуге арналған адаптерлер қолданылған. 1982 жылы Hercules фирмасы HGC адаптерін шығарды. Кейіннен түрлі түсті (CGA) және жетілдірілген графикалық адаптерлер (EGA) шықты.Соңғы кезде VGA және SVGА типіндегі адаптерлер кең пайдаланылып келеді.

Қажетті драйверлерді қолдану арқылы кез келген адаптерді графикалық режимде пайдалануға болады. Драйверлер деп дербес компьютердің техникалық құрылғыларын басқаратын арнайы программаны айтады.

Турбо Паскальдің мәтіндерді енгізіп – шығаруды жетілдіретін бірнеше стандартты мен процедуралары бар, олар кітапханалық GRT (Cathode ray tube Display – электрондық сәулелік түтікшедегі дисплей) модулінде жинақталған.Мәтіндік режимде процедураларды пайдалану үшін алдымен GRT модулін іске қосу керек. Ол үшін программа тақырыбынан кейін арнай жол жазылуы тиіс:

Program <программа аты>;

Uses grt:

GRT модулін пайдалана отырып, экранға шығарылатын символдардың түсін, мөлшерін, экранның түсін де өзгертуге болады.. Сонымен бірге экранда терезе жасауға, оны өшіруге, курсорды автоматты түрде жаңа орынға көшіруге, оның жаңа орнын анықтауға, жолдарды өшіруге және жалғастыруға т.б. көптеген әрекеттер істеуге мүмкіндігі бар.

Мәтіндік режимді орнату үшін Text Mode (Mode:word); процедурасы пайдаланылады.

Экранға шығарылатын символдың түсін ТехtСоlor (Color:Byte);ал экранның түсін өзгерту үшін (ТехтBackground Color:Byte); процедурасы пайдаланылады.

Графикалық экранның мүмкіндігі дегеніміз – бұл экранға шығарылатын бейненің дәлдігі. Мысалы, экранға графикалық бейнелерді шығару мүмкіндігі қаншалықты жоғары болса, функциялардың графигін соншалықты дәл тұрғызуға болады.

Палитра (бояулар) дегеніміз – бұл графикалық режимге арналған түстер жиынтығы. Режимге арналған бірнеше палитралар бар, бірақ әдетте стандартты 16 түс  пайдаланылады.

         Black             -0        -қара                DrackGray          - 8              -қара - сұр

Blue              -1         - сұр                 LightBlue            -9              - ашық көк

Green            - 2        - жасыл            LightGreen         -10             - ашық жасыл

Cegan            -3         - көгілдір         LightCegan         - 11           - ашық көгілдір

Red                -4         - қызыл            LightRed             -12            - алқызыл

Magenta        -5         - күлгін             LightMagenta       -13          - таңқурай

Brown           -6         - қоңыр            Yellow                   - 14         - сары

Light Gray     -7         - ақ – сұр          White                    -15          - ақ

 

Экранды тазалайтын процедуралар:

ClrScr – экранды немесе терезені тазалап, курсорды экранның сол жақ жоғарғы бұрышына көшіреді, тек мәтіндік режимде ғана жұмыс атқарады;

ClrEol – курсордан жол соңына дейінгі символдарды өшіреді;

DelLine – курсор орналасқан жолдағы символдар түгел өшіріледі де, төмендегі жолдар бір қатар жоғары көтеріледі;

InsLine – курсор орналасқан позицияға жаңа жол енгізіледі де, төменгі символдар бір қатарға төмен түседі.

GotoXY(x,y:byte); - курсорды координаталары X,Y келетін экран нүктесіне көшіреді. Х сол жақ шеттен оң жаққа қарай, ал Y  жоғарыдан төмен қарай берілген қашықтықтар бірлігін көрсетеді. Егер экран толық ашылған терезе деп қарастырылса, онда 25 жолдан және әр жол 80 символдан тұратын дисплей адаптерлерінің мәтіндік режимінде X=1..80, Y=1..25 мәндеріне сәйкес келеді. Экранның сол жақ жоғарғы бұрышының координаталары – (1,1), оң жақ төменгі бұрышы үшін (80,25) болып келеді.

Window (x1,y1,x2,y2:byte); - экранда терезе құру процедурасы Х1,Y1,X2,Y2 – терезе төртбұрышының сол жақ жоғарғы және оң жақ төменгі төбелерінің координаталары.Ең кіші терезе бір символды ғана қоршаса, ең үлкен терезе (1,1,80,25) мөлшерінде бүкіл экранды алып тұрады.

Мысалы:

Program tereze;

Uses crt;

Var k:integer;

begin;

textbackground (5);

window (4,3,36,18); textcolor (14);

for k: 1 to 100 do writln:

goto XY (8,8);writeln (‘Enter пернесін басыңдар’);

readln;

textbackground (12); textcolor (15);

window (39,3,71,18);

for k:= 1 to 100 do writeln;

gotoxy (3,8);

wrіteln (‘Жақсы Enter – пернесін басыңдар’);

readln;

textmode (Co80)

end.

Сабақты бекіту сұрақтары

* Бейнемонитор қандай құрылғы?                 * Пиксель дегеніміз не?       * Бейнеадаптер қандай құрылғы?    

* GRT модулінің қызметі қандай?                 * Драйвер деп нені айтады?

Үйге тапсырма: 7.1, 7.2 тақырыптарды оқу

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А»,  9 «Б»,  9 «В»,  9 «Г»

Сабақтың тақырыбы: Графикалық процедуралар мен функциялар.                                       Графикалық объектілерді құру процедуралары. Графикалық режимде мәтін жазу процедуралары.

Сабақтың  мақсаты:  

Білімділік: Оқушыларды Паскаль тілінің мүмкіндіктерімен таныстыру.                                   Графикалық процедуралар мен функциялар. Графикалық объектілерді құру процедуралары. Графикалық режимде  мәтін жазу процедуралары туралы толық мағлұмат беру;

Дамытушылық:  Графикалық процедуралар мен функциялар. Графикалық объектілерді құру процедуралары.  Графикалық режимде мәтін жазу процедуралары туралы толық мағлұмат бере отырып оқушылардың Паскаль  тіліндегі алған білімдерін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, патриоттыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу

Сабақтың түрі:         аралас сабақ

Сабақтың барысы:

                               1.Ұйымдастыру

                               2.Өткен материалдарды қайталау

                               3.Жаңа сабақты түсіндіру

                               4.Компьютермен жұмыс

                               5.Сабақты бекіту

 

Өткен материалдарды қайталау сұрақтары

* Бейнемонитор қандай құрылғы?

* Пиксель дегеніміз не?

* Бейнеадаптер қандай құрылғы?

* GRT модулінің қызметі қандай?

* Драйвер деп нені атайды?

* Курсорды экранның кез келген нүктесіне қалай көшіреміз?

* Мәтіндік режимде экранда қалай терезе құруға болады?

* Экранды немесе экран бетіндегі бір жолды қалай тазартуға болады?

* Экрандағы мәтін жолдары арасына жаңа жол енгізу үшін не істеу керек?

Жаңа сабақты түсіндіру

Қазіргі дербес компьютерлердің графикалық ақпараттарды енгізу, шығару,және өңдеуге арналған техникалық құрылғылары бар. Графикалық ақпаратты енгізу үшін – сканер, ал шығару үшін дисплей экраны және плоттер пайдаланылады.

Графикалық программалау процесі тиімділігін арттыру мақсатында Borland               International фирмасы СRAPH арнайы программалар кітапханасын жасап шығарған, онда қазіргі кездегі мониторлардың барлық типтерімен жұмыс істейтін, экранға түрлі мөлшердегі қаріптер шығара алатын драйверлер жиыны бар.

Дисплей экраны нүктелер жиыны болып табылады. Ол графикалық және мәтіндік режимдерде жұмыс атқара алады. Екі режимде де пиксель деп аталатын дисплей экранының режимде экранның әрбір нүктесін түрлі түске бояп, сол түстер арқылы сызық, мәтін және әр түрлі бейнелер кескіндеуге болады.

Графикалық режимде графикалық нүктелердің өзінің «координаталар жүйесі» енгізіледі.

Экрандағы графикалық бейне графикалық экранның буферінің күйіне байланысты графикалық нүктелердің жарықталуынан құралады. Экран буфері дегеніміз – бұл графикалық экранда әрбір пиксельдің жарықталыну түсі мен белгісі кодталған оперативті жадының бөлігі. Пайдаланылған графикалық экранның режиміне, дисплейдің типіне және жадының көлеміне тәуелді графикалық экран үшін бір немесе бірнеше буфер ұйымдастырылуы мүмкін. Мұндай буферлер графикалық экрандық беттер деп аталады. Дербес жағдайда, физикалық экран тек бір ғана бетпен байланысты болуы мүмкін. Графикалық ақпаратты сол мезетте шығаруға бағытталған буфер активті бет (буфер) деп аталады.

Графикалық режимді алғаш рет іске қосу (инициализациялану) үшін INITCRAPH («драйвер», «режим», «жолы» ) процедурасы қолданылады. Мұндағы, «драйвер» - графикалық драйверге арналған integer типті айнымалы, «режим» - адаптердің жұмыс режиміне арналған integer типті айнымалы (тағайындалатын графикалық режимінің нөмірі), жолы – графикалық драйвердің файлына баратын жолды көрсететін string типті өрнек.

Графиктік режимнен шығу үшін Closegraph процедурасы пайдаланылады.

GetGraphMode:Integer; функциясы адаптердің, яғни графикалық ағымдағы режимінің мәнін береді;

SetGraphMode (Mode;integer) – графикалық режимді тағайындайды, тазартады, мұндағы Mode – орнатылатын режимнің коды

 MoveTo (X,Y:integer) – процедурасы курсорды көрсетілген координатаға орналастырады;

MoveRel (DX,DY:integer) – курсорды тұрған нүктесінен әрі қарай DX  бірлігіне көлденең (оңға), DY бірлігіне тіке (төмен) бірлікке орын ауыстыру;

  RestoreCRTMode процедурасы графикалық режимнің алдындағы режимді қалпына келтіреді. Оның CloseGraph процедурасынан өзгешелігі – қойылған графикалық режимдерді өшірмейді, буферді тазаламайды;

 GetX және GetY функциялары курсордың ағымдағы координатасын анықтайды.

Нүкте салу операторы. Экранның кез келген жеріне нүкте салуға болады.

PutPixel процедурасы экранға нүктені көрсетілген координатасымен және түсімен шығарады.

Форматы: PutPixel (х,у,С); мұндағы х,у  - нүктенің координатасы, С – түсі.

       GetPixel функциясы  - координатасы көрсетілген экаранның графикалық нүктесінің түсін анықтайды. Форматы:GetPixel (х,у,С); мұндағы х,у  - нүктенің координатасы, С – түсі.

Line процедурасы бастапқы және соңғы нүктелерінің көрсетілген координатасы бойынша кесінді салу.

 

Компьютермен жұмыс

 

№1. Экранда бұрыш жасаған екі түзу сызық, шеңбер центрінде орналасқан нүкте салу программасын құру керек.

program syret;

uses Graph Crt;

var graphdriver, graphmode:  integer;

begin

clrscr;

initgraph (graphdriver,graphmode,’d:\bp\bgi’);

setColor(3)’line(250,50,475,200);line(200,50,25,300);

setcolor(8);circle(250,200,100);putpixel(250,200,5);

readln; closegraph;

№2. Әр түрлі түспен берілген геометриялық фигуралардың астына аттарын жазатын программа құру керек.

program syrettext;

uses Graph, Crt;

var GraphDriver: integer; GraphMode:Integer;

Begin ClrScr;

GraphDriver:=0;

InitGraph(GraphDriver,GraphMode,’d:\bp\bgi’);

SetBkColor(15);SetColor(10);

rectangle (60, 40, 100, 80);SetFillStyle(1,3);FloodFill(300,70,10);

SetColor (0); ;SetTextStyle (5,0,3);

OutTextXY(60,65’RectanglE’);

setcolor(11);circle(200,65,20);setfillstyle(2,4);

setcolor(1);settextstyle(4,0,4);outtextxy (180,80’ circle’);

ellipse(300,80,0,360,50,30); settextstyle(5,0,5); outtextxy(250,90,’ ellipse’)

setcolor(5); line (360,65,450,65);settextstyle (6,0,6); outtextxy(360,80,’ line’);

setcolor(4)arc(500,70,260,,90,20); settextstyle (6,0,6); outtextxy (500,90,’arc’);

readln;

closegraph

end.

Сабақты бекіту сұрақтары

*  Турбо Паскальда графикалық мүмкіндікті қолдануға бола ма?

*  Графикалық режиді қалай іске қосады?Экранда нүкте салатын процедура қалай аталады?

*  LineTo және LineRel процедурасының айырмашылығы неде?

*  Шеңбер салу операторын ата?

*  Arc процедурасы не үшін қолданылады?

*  Эллипс салу операторының жазылу форматы қандай?

*  Rectangle процедурасы не үшін қолданылады?

*  Drowpoly процедурасының қызметі?

*  OUTTEXT процедурасының атқаратын қызметі қандай?

*  OUTTEXT  OUTTEXTХУ(х,у,текст) процедурасындағы х,у – нені білдіреді?

*  OUTTEXT  және OUTTEXTХУпроцедураларының айырмашылығы қандай?

*  SetTextStyle процедурасы қандай қызмет атқарады?

 

Үйге тапсырма: 7.3 – 7.5 тақырыптарды оқу,  187 бет  4 – 5 тапсырма

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А»,  9 «Б»,  9 «В»,  9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:  Графикалық процедуралар мен функциялар. Графикалық  

           объектілерді құру процедуралары. Графикалық режимде мәтін жазу процедуралары.

Сабақтың мақсаты:

 Білімділік: Паскаль тіліндегі графикалық процедуралар мен функцияларды                қолдана отырып оқушыларды программа құруға үйрету.

Дамытушылық:  Оқушылардың паскаль тілін оқытуда алған білімдерін  графикалық процедуралар мен функциялармен байланыстыра  отырып  дамыту

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, париоттыққа, ұқыптылыққа, тәрбиелеу

Сабақтың түрі:  практикалық сабақ

Сабақтың барысы:

                                 1.Ұйымдастыру

                                 2.Үй тапсырмасын тексеру

                                 3.Компьютермен жұмыс

                                 4.Сабақты бектіу

                                 5.Үйге тапсырма

 

Өткен материалды қайталау сұрақтары

 

* Турбо Паскальда графикалық мүмкіндікті қолдануға бола ма?

* Графикалық режиді қалай іске қосады?Экранда нүкте салатын процедура қалай аталады?

* LineTo және LineRel процедурасының айырмашылығы неде?

* Шеңбер салу операторын ата?

* Arc процедурасы не үшін қолданылады?

* Эллипс салу операторының жазылу форматы қандай?

*  Rectangle процедурасы не үшін қолданылады?

*  Drowpoly процедурасының қызметі?

*  OUTTEXT процедурасының атқаратын қызметі қандай?

*  OUTTEXT  OUTTEXTХУ(х,у,текст) процедурасындағы х,у – нені білдіреді?

*  OUTTEXT  және OUTTEXTХУпроцедураларының айырмашылығы қандай?

*  SetTextStyle процедурасы қандай қызмет атқарады?

Компьютермен жұмыс

Деңгейлік тапсырма

1 – деңгей.       Төмендегі суреттерді салуға жазылған программаның қатесін тауып,  

                                                               толықтырып жаз

№1.  UsesGraph,  Crt;

Var GraphDriver,  GraphMode:integer;

Begin  ClrScr;

GraphDriver:=0;

InitGraph (GraphDriver,GraphMode,’);

If  GraphResult <> 0 then

Begin Writeln; Writeln ;Halt;End;

Setbcolor(2)  Setcolor(4)Cirkle (250,150,50);

Setfill style(1,3); floodfill(250,210,2);  Setbcolor(14);

Line(250,50,175,225);line(175,75,325);

Readln;closeckapn; End.

 

№2.  Uses Graph, Crt;

Var GraphDriver, GraphMode:integer;

Begin ClrScr; GraphDriver:=0;

InitGraph(GraphDriver,GraphMode,’’);

If  GraphResult <> 0 then

Begin Writeln; Writeln;Halt;End;

Setbcolor(14); setcolor(6);

Line (150,100,170,300);lin(150,100,350,300);

Setbkolor(5); Circie(250,500,50);Flooclfill(250,200,5)

Srtfillstyle(3,4)

readln; end.

 

№3. Uses Graph, Crt; Var GraphDriver, GraphMode:integer;

Begin ClrScr; GraphDriver:=0;

InitGraph(GraphDriver,GraphMode,’’);

If  GraphResult <> 0 then

Begin Writeln; Writeln;Halt;End;

setbcolor(1); setcolor(15);

Line (250,50,475,200);Line(200,50,25,300);

Setcolor(3);

Circle(250,200,100,);

Srtfill style(1,3) floodfill(250,200,3);

Readln; gloseckapk; end.

 

2 – деңгей.  Төмендегі суреттерге программа құр.

 

3 – деңгей.

№1. Боялған тең бүйірлі үшбұрыштың ішіне боялған тіктөртбұрышты, ал оның ішіне боялған шеңберді салуға программа құр.

№2. Боялған тіктөртбұрышты үшбұрышқа боялған іштей және сырттай шеңберлерді салуға программа құр.

№3. Боялған тең трапецияға іштей шеңбер, ал оның ішіне тең қабырғалы үшбұоыш салуға программа құр.

 

Сабақты бекіту сұрақтары

* LineTo және LineRel процедурасының айырмашылығ неде?

* Шеңбер салу операторын ата?

* Arc процедурасы не үшін қолданылады,

* Эллипс салу операторының жазылу форматы қандай?

* Rectangle процедурасы не үшін қолданылады?

* Settextstyle процедурасы қандай қызмет атқарады?

 

Үйге тапсырма:187 бет 7 – 8 тапсырма.

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:    Компьютерлік желінің негізгі түрлері.   Жергілікті желілер.

Байланыс хаттамалары.  Желіде жұмыс істеуге арналған жаңа ақпараттық технологиялар.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:  Оқушыларға компьютерлік желінің түрлері:жергілікті желі,  Интернет желісі туралы түсінік беру. Байланыс хаттамалары мен желіде жұмыс істеуге арналған жаңа ақпараттық технологиялармен таныстыру;

Дамытушылық:  Компьютерлік желілер туралы түсінік бере отырып, оқушылардың информатика пәнінен алған білімдерін толықтыру.

Сабақтың түрі:               теориялық сабақ

Сабақтың барысы:        1.Ұйымдастыру

                                  2.Үй тапсырмасын тексеру

                                  3.Жаңа сабақты түсіндіру

                                  4.Сабақты бектіу

                                  5.Үйге тапсырма

Сабақты бекіту сұрақтары

* LineTo және LineRel процедурасының айырмашылығ неде?

* Шеңбер салу операторын ата?

* Arc процедурасы не үшін қолданылады,

* Эллипс салу операторының жазылу форматы қандай?

* Rectangle процедурасы не үшін қолданылады?

* Set textstyle процедурасы қандай қызмет атқарады?

 

Жаңа сабақты түсіндіру

Компьютерлік желінің негізгі түрлері

Компьютердің жүйелік блогында ішкі, сыртқы құрылғылармен байланыс жасауға арналған арнайы тарақша қосқыш түріндегі порттар бар. Олар тізбекті және параллель қосылатын болып екіге бөлінеді. Осы порттар арқылы әр түрлі құрылғылар арасында ақпараттарды тасымалдауға болады. Егер екні немесе одан да көп компьютерлерді порттары арқылы байланыстыратын болсақ бұл компьютерлердің арасында ақпарат алмасу жұмысын жүргізуге мүмкіндік туады. Осылай байланыстырылған компьютерлер тобы компьютерлік желі құрады.

Компьютерлік желі дегеніміз – ресуростарды (дискі, файл, принтер, коммуникациялық құрылғылар) тиімді пайдалану мақсатында бір – бірімен байланыстырылған компьютерлер тізбегі. Компьютерлік желілер масштабы мен мүмкіндігі бойынша ерекшеленеді. Ең шағын желілер жергілікті деп аталады да, компьютерді біріктіру үшін қолданылады.

Жергілікті желіден кейінгі орынды масштабы бойынша корпоративті есептеуіш желілер алады. Бұл желілерді ірі мекемелерді, банктер мен олардың филиалдары, сақтандыру компаниялары, бұқаралық ақпарат құралдары құрады.

Егер желі елдегі аймақтық масштабтағы компьютерлерді біріктіретін болса, аймақтық есептеуіш желісі деп атайды. Мұндай желіде байланыс желісі ретінде телефон байланысы, телефон тораптары немесе сымсыз байланыс серігі қолданылады.

Егер қашықтағы компьютерлерді байланыстыру үшін телефон желісі қолданылса, модем қажет болады.

Модем (МОдулятор/ДЕМодулятор сөздерінің қысқартылуы) – таратушы жағында компьютердегі сандық сигналдарды үздіктелген аналогтық сигналдарға айналдруды қамтамасыз ететін қабылдаушы жағында сигналдарды осыған кері түрлендіретін құрылғы.

Модем арқылы көптеген дербес пайдаланушылар аймақтық және коммерциялық желілерге, Интернетке қосылады. Сондай – электрондық поштаны пайдаланады, конференцияларға қатыса алады.

Үлкен қашықтықты және пайдаланушыларды молынан қамтитын есептеуіш желілер телекоммуникациялық есептеуіш желілері деп аталады. Телекоммуникациялық желілер – ақпарат алмасу және оны өңдеуді бөлісу желісі, ол өзара байланысқан жергілікті желілерден құралады. Мұндай масштабтағы желілер аппаратттық, ақпараттық, программалық сияқты қоғамдық ресуростарды ұжымдаса пайдалану мақсатында құрылады. Телекоммуникациялық желіні пайдаланушыларының өздерінің қай жерде орналасқанына қарамастан ақпаратты жедел түрде кез келген қашықтыққа жіберуге, сонымен қатар желіден қажет мәліметті дер кезінде алуға мүмкіндігі бар.

Интернет – (ағылшынша Internet – желіаралық байланыс) бүкіл жер шары бойынша ақпарат ағынын таратуды қамтамасыз ететін желілер жиынтығы.

Өзара байланыстырлыған миллиондаған компьтерден құралған, біртұтас ақпараттық  кеңістікті Интернет деп атайды.

Әр түрлі масштабтағы желілердің өзара біріктірілуі мүмкін. Мысалы, кабельмен жалғастырылған мекемедегі жергілікті желі аймақтық желіге, ал әр түрлі аймақтық желілер телефон джелісі арқылы байланыстырылуы мүмкін. Үлкен қашықтықта желіаралық байланыс орнату қажет болғанда кабельдік желілерді пайдалануға болмайды.Мұндай жағдайда телекоммуникация каналдары:телефон, радио, релелік байланыс, талшықты – оптикалық байланыс, ғарыштық жасанды серіктері арқылы байланыс т.б. қолданылады.

Әр түрлі желілерді түйістіру шлюз деп аталатын арнайы компьютерлер немесе программалар арқылы қамтамасыз етіледі. Шлюздер бір желіден қабылданғандеректер форматын басқа желідегі деректер форматына түрлендіреді. Әр түрлі масштабтағы желілерді біріктіру нәтижесінде қалалар, елдер және континенттер арасында өзара ақпарат алмасу мүмкіндігі беріледі. Қорғану қызметін атқаратын шлюздік компьютерлер бранмауэрлер деп аталады. Ауқымды желі немесе Интернет – адамзаттың ақпараттық технология саласындағы жеткен жетістіктерінің бірі.

Интернет желісін алғашқы дүниеге келтіруге себеп болған 70 – жылдар басында АҚШ қорғаныс инистрлігінің APRANET компьютерлік жүйесі болып саналады. 1973ж. APRANET Англия мен Норвегия мемлекеттеріне байланыс орнатып әлемдік кеңістікке шықты. Интернеттің кеңінен таралуына себеп 1982 жылы пайда болған ТСР/ІР хаттамася (протоколы) болды.

Жергілікті желілер

Жергілікті желі – саны шектеулі компьютерлерді біріктіру үшін қолданылады. Компьютерлерді желіге қосу үшін компьютерден басқа құрылғылар:желілік адаптер, кабель, концентратор (HUB) немесе коммутатор (SWICH) қажет.

Желілік адаптер – компьютердің байланыс желісімен сәйкестендірілуін қамтамасыз ететін құрылғы.

Коммутатор  мен концентратор ақпарат алмасу сапасын жақсартады және деректерді таратудың әр түрлі стандартын қолданатын желінің әр түрлі бөліктерін біріктіреді.

Сонымен, жергілікті желі дегеніміз – бір – бірімен қатар орналасқан компьютерді біріктіретін жүйелер (бір бөлмеде немесе бір ғимаратта, қатар орналсқан компьютерлер).

Жергілікті желінің екі түрі бар: клиент – сервер және бір деңгейлі (бір рангілі),  яғни тең дәрежелі желі.

Сервер – ортақ пайдалануға арналған барлық ресуростарды қамтитын компьютерлер. Ортақ ресуростарды пайдалану үшін сервер қосулы болуы қажет. Серверге принтерлер, модем, ортақ қолданбалы программалар (мысалы, электрондық пошта), факстер және т.б. қамтылған ресуростарды толығынан қолдануға мүмкіндік береді. Бір деңгейлі желіде барлық жұмыс станциясы қайсы бір мағына сында басқалары үшін сервер қызметін атқарады. Олар ортақтастырылған желі ресуростарын бірден қолдана алады және ресуростарды бөлуді бақылап отыратын қуатты ортақ сервер компьютер болмайды. Бір деңгейлі желілердің маңызды ерекшелігі – онымен жұмыс істеу үшін арнайы программалық жабдықтың қажеті жоқ.

Жергілікті желідегі компьютерлердің бір – бірімен геометриялық байланысу тәсілі топология деп аталады. Байланыстыру топологиясының бірнеше түрі бар:

1.Шина – барлық компьютерлер тізбекті түрде бір кабельге жалғанады.

2.Сақина топологиясы деп аталатын желі байланысында барлық компьютерлер тұйық сақина түріндегі кабельге жалғанады.

3.Файлдық серверлерге негізделген желіде компьютерлер бір – бірімен жұлдыз схемасы түрінде жалғанады.

4.Егер мекеме көп қабатты үйде орналасса, онда оның әр қабатындағы жеке серверін байланыстыратын бүкіл мекемеге ортақ бір сервер беріліп, оны ақшақар (снежинка) схемасы деп атайды, көбінесе осы топологияны пайдаланған тиімді.

Жергілікті желінің қамтамасыз ету мүмкіндіктері:

- ақпараттың арнайы серверлерде сақталуы, бірнеше пайдалнушының қандай да бір дерекпен жұмыс істеу;

- бірнеше пайдалнушыны қолданатын программалық жабдықтарды файлдық дискілердің серверлерінде бір ғана данадан сақтау;

- электрондық пошта мен топтық жоспарлауды пайдаланатын пайдаланушылардың ұжымдық жұмыс істеуі мен құжат айналымы;

- желілік принтерлерді бірлесіп пайдалану;

 - Интернетке қосылу мүмкіндігі.

Ортақ  деректер базасының каталогі, желілік ресурстар мен бірыңғай қорғаныс саясатын бөлісудің орталықтандырылған тәсілі бар компьютерлр тобының домен атауы болады.

Әрбір доменге жеке ат беріледі. Доменнің деректер базасы каталогі домен бақылаушасында (контролер) сақталады. Әрбір доменде тек бір ғана негізгі бақылаушы болады.

 

Байланыс хаттамалары. Желіде жұмыс істеуге арналған жаңа ақпараттық технологиялар

Компьютерлер желіге қосылғаннан кейін бірінші рет іске қосылғанда Windows 2000 Professional операциялық жүйе DHCP (Dynamic Configuration Protocol) серверін іздейді. Мұндай типтегі серверлер компьютерлерг желіден бірін – бірі оңай табу үшін адрес меншіктейді. Егер желіде  DHCP сервері болмаса, онда операциялық жүйе автоматты түрде қосылғаннан басқа компьютерлерді анықтай алатын режімге ауысады. Мұндай механизмді IP – адрестеу (Automatic IP – addressing) деп аталады.

Компьютерлердің бір – бірімен байланыс жасау ережесі желілік хаттама деп аталады.

Хаттама (протокол) – екі компьютердің бір –бірімен қатынасуныңы формалды ережелерінің жиынтығы.

Microsoft фирмасы мекеме ішінде жлімн жұмс істеу үшін  TCP/IP қолдануды ұсынады. NetWare сервері бар жергілікті желілерде пакеттерді желі бөліктері және редиректор арасында маршрутизациялану мүмкіндігін беретін IPX/SPX (Intеrnet Packet

 Exchange/Sequeneed Packed Exchange) хаттамасы қолданылады.Microsoft Фирмасының 3Com компаниясымен бірігіп құрған  Point – to – Point Тunneling Protocol (РРТР) хаттамасы Internet арқылы сенімді байланыс құру мүмкіндігін береді.

 

Сабақты бекіту сұрақтары

*Компьютерлік желі дегеніміз не?

*Жергілікті желінің қызметі қандай?

*Корпоративті және аймақтық желлер деген не?

*Шлюз деп нені атайды?

*Желілік құрылғыға не жатады?

*Желілік адаптердің қызметі қандай?

*Интернетке қандай анықтама беруге болады?

 

Үйге тапсырма: 8.1 – 8.3 тақырыптарды оқу.

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:   Ауқымды компьютерлік желі. Электрондық пошта.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:  Оқушыларға ауқымды компьютерлік желі, желідегі   серверлердің                   атқаратын қызметі, Интернет желісі, электрондық пошта туралы түсінік беру. Интернеттен ақпарат іздеу және алу, электрондық  поштамен жұмыс істей білуге үйрету;

Дамытушылық:Оқушыларға интернетте ақпарат іздеу, электрондық байланыспен

хабарды татату және қабылдау мүмкіндіктерін түсіндіре отырып  алған білімдерін толықтыру, ой - өрістерін дамыту;

Тәрбиелік:   Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:  аралас сабақ

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру

                                 2.Өткен материалды қайталау

                                 3.Жаңа сабақты түсіндіру

                                 4.Компьютермен жұмыс

                                 5.Үйге тапсырма

                                 6.Сабақты бекіту

Өткен материалды қайталау сұрақтары

* Компьютерлік желі дегеніміз не?

* Жергілікті желінің қызметі қандай?

* Корпоративті және аймақтық желлер деген не?

* Шлюз деп нені атайды?

* Желілік құрылғыға не жатады?

* Желілік адаптердің қызметі қандай?

* Интернетке қандай анықтама беруге болады?

 

Жаңа сабақты түсіндіру

Ауқымды компьютерлік желі

Бір немесе бірнеше желілерді бір – бірімен өзара байланыстыру желіларалық байланыс немесе ауқымды желі деп аталады. Ауқымды желі қала, аймақ, ел, бүкіл Жершарын қамтуы мүмкін.

Көп жағдайда бағалы ақпараттар сақталатын мекемелердің компьютерлері ауқымды желіге қосылғанымен сыртқы тұтынушылардың өз желілеріне қосылуына рұқсат бере алмайды. Бұл жағдайда шлюздік компьютерлер қорғану қызметін атқарады. Бұндай компьютерлер брандмауэрлер деп аталады. Осы компьютер арқылы әкімшілік рұқсат еткен ақпарат ғана өтетін болдаы.

Миллиондаған компьютерлер байланысынан құралған ақпараттық кеңістікті Интернет деп атайды. Интернеттің ең қарапайым анықтамасы желілердің желісі деп аталады. Желідегі компьютерлердің Интернетке тұрақты қосылғандары мен желінің басқа бөліктерімен өзара ақпарат алмасуға қатысушыларын серверлер деп атайды. Серверлердің барлығы ТСР/ІР стандартты хаттамасын қолданады.

ТСР/ІР шын мәнінде бір ғана емес екі хаттама болып табылады.

ТСР – ақпаратты пакеттерге бөледі және қабылдаушыға қайтадан жинауға жауап береді.

ІР- осы ақпараттардың желі арқылы берілуі мен адресатқа жетуін басқарады.

ІР адрес келесі түрде жазылады. Мысалы, 198.137.240.100.

Компьютерді Интернетке қосу үшін оны тұрақты ІР адресі бар басқа компьютермен байланыстыру қажет. Осындай байланыстыруға мүмкіндік беретін арнайы мекемелер Интернет қызметін жеткізушілер немесе сервис – проавайдерлер деп аталады. Мысалы: Nursat, S&Communications, Parasang, Ducat, Қазақтелеком, Тарлан т.с.с. сервис – провайдерлер бар.

Интернеттің қызметтері

Интернет поштасы. Компьютерді Интернетке қосылған кез келген тұтынушыға автоматты түрде электрондық пошталық адрес тағайындалады. Интернетк қосылуға мүмкіндік беріп отырған сервер- компьютерде электрондық «пошталық жәшік» құрылады. Әрбір адреске келіп түскен хабар осы жәшікте, сол адресат сервермен нақты түрде қосылғанға дейін сақталады.

Телеконференциялар. Интернеттің бұл қызмет түрі поштаның дамуы нәтижесінде пайда болған десе болады. Телеконференцияларды жаңалықтар тобы деп те аталады.

World Wide Web (WWW) қызметі. Интернеттің ең қарапайым және өте кең тараған қызмет түрі болып табылады. Көбінесе оны тек Web  деп атайды.

Электрондық пошта да, телеконференциялар жүйесі де ақпарат алмасудың кәдімгі жүйелері іспеттес. Өз пошталық жәшігіңізді ашып, біз оған келіп түскен хабарламаларды көре береміз. World Wide Web қызметі интерактивті түрде жұмыс істеуге арналған. Ол ақпараттарды жылдам іздеп табу және керектісін жинау мүмкіндігін береді. World Wide Web қызметін пайдалануда HTML «құжаттарының пішімі (мәтін пішімі)» және «гипермәтіндік сілтемелер»деген негізгі екі ұғым бар.

HTML пішініндегі мәтіндік құжаттар. Компьютерлік желіде тасымалданатын мәтіндік құжаттарды түрлендіре отырып пішімдеуге арналған арнайы тіл. Электрондық түрде тасымалданатын Web – құжаттар басуға шығаруға емес, тек экранда көруге арналған.

HTML – алдын – ала мүмкіндіктері белгісіз құрылғылар арқылы қарауға арналған экрандық құжаттарды безендіруге арналған арнайы тіл. HTML тілінде құжат құру программалауға ұқсас болып келеді. Құжаттың авторы әдеттегі мәтін қаріптеріне арнайы кодтарды енгізеді. Оларды тег деп атайд. Құжатты оқыған кезде оның мәтіні жазылған қаріп түрі мен мен оқытылатын терезенің мөлшерінен тәуелсіз түрде азатжол терезенің ортасына ығыстырылып тураланады.

Гипермәтіндік сілтемелер HTML  тегтері құжат таралуға, экран фоны, яғни реңі мен мәтін әріптерінің түсін басқаруға мүмкіндік береді. Тегтердің көмегімен мәтін ішіне әртүрлі сурет енгізіп, олардың айналасына сөз жазу, сондай – ақ парақтарды безендіруге болады. Осы әрекеттерді орындай отырып, мазмұнды әрі тартымды Web – құжаты құру мүмкіндігі бар.

HTML тегтерінің ішінде гипермәтіндік сілтемелер құруға арналған арнайы түрлері бар. Гипермәтіндік сілтеме дегеніміз мәтіннің немесе оның маңындағы суреттік бейненің басқа Web – құжаттардың желілік адресімен байланысып ерекшеленетін бөлігі. Әдетте гипермәтіндік сілтемелері бар сөз тіркестері олардың астын сызу немесе басқа түске бояу арқылы ерекшеленіп тұрады. Гиперсілтемелік  мәтінге курсорды алып барса, оның түрі өзгереді. Сол мезетте гипермәтіндік сілтемені нұсқап тұрып маустың сол жақ батырмасын шертсе, басқа сервердегі немесе басқа құрлықта орналасқан компьютердегі Web – параққа жылдам ауысу жүзеге асады.

Web – парақтар адрестері. Әрбір Web – парақтың өзі жеке Web – құжат болып табылады. Бұл Web – парақтардың кәдімгі мәтіндік құжаттардан жазылу пішімі өзгешелеу болады және олардың атауы  HTМ деген жалғаумен жазылады. Сондай – ақ әрбір Жер шарындағы компьютерде орналасқан файлдың адресін оны іздеу жолы немесе электрондық адресі деп атайды.

World Wide Web – дегі ақпараттарды оқу. Кез – келген компьютерде HTML пішімі түріндегі  Web – құжат оқу үшін арнайы программа болуы керек. Мұндай программаларды Web – ті көру құралдары немесе броузерлер деп атайды.

Web – құжаттарды оқуға арналған, өте кең тараған программаларға NetScape Navigator және Enternet Explorer броузерлері жатады.

Интернеттен ақпарат іздеу. Гипермәтіндік сілтемелерді пайдалана отырып, Интернеттің ақпараттық кеңістігіндегі бір Web – парақтан оның келесісіне өтіп, оларды шексіз аралай беруге болады. Интернетте ақпарат іздеуге арналған арнайы іздеу серверлері бар. Жалпы іздеу серверлерінің екі түрі бар. Олар: іздеу каталогтары және іздеу индекстері.

Іздеу каталогтары ақпараттарды олардың тақырыбы бойынша іздеуге арналған.

Іздеу индекстері алфавиттік көрсеткіш арқылы жұмыс істейді. Белгілі бір сөзді немесе сөз тіркесін, яғни түйінді сөздерді енгізе отырып, сол термин кездесетін құжаттарды жылдам іздеп табуға болады.

Электрондық пошта ( Electronic mail немесе қысқартылған түрде E – mail) дұрыс көрсету керек. Пошталық адрес @ белгісімен бөлінген екі бөліктен тұрады. Адрестің сол жақбөлігі – пайдаланушының жергілікті аты, ал оң жақ бөлігі домен аты @  белгісі «ит» немесе «маймыл» деп аталады. Адрестің жазылуы: school12  gim@ mail.ru болса, онда жәшік school12_gim доменінде mail.ru деп те оқуға болады.

Әртүрлі операциялық жүйеде жұмыс істеуге арналған мүмкіндіктеріде әртүрлі пошталық программалар бар. Олар: Microsoft Exchange, Outlook Express, Microsoft Outlook, Internet Mail, Eudora, Exchange Mail т.б.

            Компьютермен жұмыс

  1. Желіде жұмыс істеу
  2. Электрондық поштамен жұмыс

 Сабақты бекіту сұрақтары

*   Ауқымды желі дегеніміз не?

*   Брандмауэрлер дегеніміз не?

*  Интернетке қандай анықтама беруге болады.

*  ТСР/ІР хаттамасы қандай қызмет атқарады.

*  Провайдер дегенімз не?

*  Серверлер деп қандай компьютерді айтады?

*  Электрондық плшта дегеніміз не?

*  Электронды поштаның кәдімгі поштадан қандай айырмашылығы бар?

*  Телеконференциялар дегеніміз не? Ол қандай қызмет атқарады?

*  Броузерлер дегеніміз не? Олардың атқаратын қызметі?

*  E – mail адресі қандай элементтерден тұрады?

*  Қандай пошталық программалар бар?

 

Үйге тапсырма: 8.5 – 8.6 тақырыптарды оқу.

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы:  Модульдің түрлері: таңбалық және вербальдық ақпараттық,

компьютерлік және компьютерлік емесмодельдер. Модельдеудің негізгі кезеңдері.

Сабақтың мақсаты:   

Білімділік:   Оқушыларды «модель» ұғымымен таныстыру, модельдеудің                                                       қажеттілігін, оның пайдасын түсіндіру, модель түрлерімен, модельдеу кезеңдерімен таныстыру. Статистикалық және динамикалық, ақпараттық, компьютерлік және компьютерлік емес модельдер жөнінде түсінік беру.

Дамытушылық: Оқушыларға модельдер және модельдеу туралы түсінік бере отырып ой – өрістерін, білім – білік дағдыларын қалыптастыру.

Тәрбиелік:  Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: теориялық сабақ

Сабақтың барысы:

                                 1.Ұйымдастыру

                                 2.Өткен материалды қайталау

                                 3.Жаңа сабақты түсіндіру

                                 4.Сабақты бекіту

                                 5.Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сұрақтары

*   Ауқымды желі дегеніміз не?

*   Брандмауэрлер дегеніміз не?

*  Интернетке қандай анықтама беруге болады.

*  ТСР/ІР хаттамасы қандай қызмет атқарады.

*  Провайдер дегенімз не?

*  Серверлер деп қандай компьютерді айтады?

*  Электрондық плшта дегеніміз не?

*  Электронды поштаның кәдімгі поштадан қандай айырмашылығы бар?

*  Телеконференциялар дегеніміз не? Ол қандай қызмет атқарады?

*  Броузерлер дегеніміз не? Олардың атқаратын қызметі?

*  E – mail адресі қандай элементтерден тұрады?

*  Қандай пошталық программалар бар?

Жаңа сабақты түсіндіру

Модель дегеніміз – нақты объектіні, процесті немесе құбылысты ықщам әрі шағын түрде бейнелеп көрсету.

Модельдеу – объектілерді, процестерді немесе құбылыстарды зерттеу мақсатында олардың (макетін) құру.

Әрбір адамның күнделікті іс - әрекетінде белгілі бір мәселені шешу немесе кез келген жұмыс орындалмас бұрын оның санасында алдын ала оның орындалу моделі жасалады. Мысалы, жолдан өту немесе дүкенге бару, сабақ оқу т.б. әрекеттерді орындау алдында өз ойымызша жолдан қалай өту, қандай жолмен бару, қай сабақтан бастап дайындалу сияқты іс - әрекеттер тізбегінің моделі жасалады.

Модель – көрнекті түрде жазбаша жоспар, сызба ретінде жасалуы мүмкін. Мұндай модель барлық уақыттта біздің ойымызда бейнеленетін прототип болғанға дейін жасалады.

Бір объект (процесс, құбылыс) үшін әр түрлі жасалуы мүмкін. Модельдің жасалуы зерттеу мақсатына және прототип жөнінде жинақталған мәліметтердің көлеміне тәуелді болады.

Мысалы, жуық арада басқа қалаға қыдырып баратын болдық делік. Ол қала  туралы өзіміз білетін мәліметтерді жинақтап, ойымызды қорытып, қиялымызда сол қаланың моделін жасай бастаймыз.Мұндағы мақсатымыз – басқа қаламен танысу. Қаланы аралап келгеннен соң, толық мәлімет алғандықтан, ойымыздағы модель өзгеруі мүмкін. Ал сол қаланың сәулетші жасаған моделі мүлде өзгеше болады. Өйткені, оның мақсаты – үйлер мен ғимараттардың үйлесімді орналасуы, құрылысы және оларды көркейтіпқайта жаңарту болып табылады.

Модель түрлері

Модельдерді қасиеттеріне қарай мынандай топтарға жіктейді:

  1. Қолданылу аймағы
  2. Модельде уақыт факторын ескеру
  3. Білім саласына қарай топтау
  4. Модельді көрсету тәсіліне қарай топтау

Қолданылу аймағына қарай модельдеу келесі түрде жіктеледі.

  1. Оқу

2: Тәжірибелік

  1. Ғылыми – техникалық
  2. Ойын
  3. Имитациялық

Оқу моделі - көрнекті оқу құралы, әр түрлі машықтандыруды, үйретуші программалар түрінде болуы мүмкін.

Тәжірибелік модель – жобалау объектісінің кішірейтілген немесе өте майда оюъектілер үшін олардың үлкейтілген көшірмесі болып табылады. Бұл модельдер – объектіні зерттеу, қасиеттерін болжау, зерттеу мақсатында қолданылады.

Ғылыми - техникалық  модельдер – процестер мен құбылыстарды зерттеу мақсатында құрылады.

Ойын моделдеріне - әскери, экономикалық, спорттық ойындар жатады.

Имитациялық модель – шын мәніндегі нақты объектін өте жоғары дәлдікпен бейнелей алады.

Модельді уақыт факторына байланысты динамикалық және статистикалық деп екі топқа жіктеуге болады.

Статистикалық модель деп объект жөнінде алынған ақпараттың белгілі бір уақыт бөлігіндегі үзіндісін айтуға болады. Мысалы тіс емханасында дәл сол уақыт мезетіндегі оқушылардың тістерінің жағдайы туралы мәлімет береді:бастауыш сыныптағылардың сүт тісі, орта және жоғарғы буындағы оқушылардың емделген, емделуге тиісті тістерінің саны т.б.

Динамикалық модель – уақыт барысындағы объектінің қасиеттерін өзгерісін көрсету мүмкіндігін береді. Мысалы, жеке оқушының емханадағы түбіртек кітапшасын динамикалық модель деп айтуға болады. Өйткені осы кітапша бойынша жыл сайын олардың денсаулығындағы болып жатқан өзгерістерді анықтау мүмкіндігі бар.

Үй салу кезінде оның іргетасының қабырғалары мен тіреулерінің үнемі түсіп тұратын күшке шыдамдылығын тексеру керек. Бұл – үйдің статистикалық моделі. Сондай – ақ дауылға, жер сілкінісіне т.б. уақыт факторларына байланысты болатын өзгерістерді де ескеру қажет. Бұл мәселелерді динамикалық модельге сүйене отырып анықтауға болады.

Модельдерді көрсетілу әдісіне қарай топтау

                                                                Модель

                                   Материалдық                                  Ақпараттық

  1. Таңбалық                        Вербальдық

                                                              Компьютерлік                  Компьютерлік емес

Материалдық модельді басқа сөзбен заттық немесе физикалық  деп айтуға да болады. Олар түпнұсқаның геометриялық және физикалық қасиеттерін көрсетеді. Материалдық модельдердің қарапайым мысалдарына балалар ойыншықтарын алуға болады.

Ақпараттық модельді қолмен ұстап, көзбен көре алмаймыз.  Себебі, олар тек ақпараттарға ғана құрылады. Мұндай модельдер қоршаған ортаны ақпараттық жағынан зерттеуге мүмеіндік береді.

Ақпараттық модель дегеніміз – объектіні, процестің, құбылыстың қасиеттері мен күйін сипаттайтын ақпарат жиынтығы және сыртқы әлеммен өзара байланыс болып табылады.

Таңбалық және вербальдық ақпараттық модельдер

Вербальдық модель дегеніміз – ойша немесе әңгіме түрінде жасалған ақпараттық модель.

Таңбалық модель деп арнайы таңбалармен, яғни кез келген жасанды тіл құралдарымен көрсетілген ақпараттық модельді айтады.

Көрсету түріне қарай ақпараттық моделді мынадай топтарға жіктеуге болады:

Геометриялық  модель – графикалық пішіндер мен көлемді конструкциялар.

Ауызша модель – иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және жазбаша сипаттаулар.

Математикалық модель–объект немесе процестің әр түрлі параметрлерінің байланысын көрсететін математикалық формулалар. 

Құрылымдық модельдер – схема, графиктер мен кестелер т.б.

Логикалық модель – ой қорытындысы мен шарттарды талдау негізге алынған іс - әрекеттерді таңдаудың әр түрлі нұсқалары көрсетілген модельдер.

Арнайы модельдер – ноталар, химиялық формулалар.

                Компьютерлік және компьютерлік емес модельдер

Тарату тәсіліне қарай модельдер компьютерлік және компьютерлік емес болып бөлінеді.

Компьютерлік модель деп программалық орта іске асатын модельдерді айтады.

Кез келген жұмысты қолға алмас бұрын, берілгені мен соңғы нәтиже және орындалатын іс - әрекет кезеңдерін айқындап алу қажет. Модельдеу кезінде бастапқы зерттелетін объект – прототип болады. Ол шын мәнінде бар немесе жобаланатынын объект(процесс) болуы мүмкін.

Модельдеудің соңғы кезеңі шешім қабылдау болып табылады. Күнделікті тұрмыста адам әр түрлі шешім қабылдайды. Демек, модельдеу арқылы зерттелген модельдің жаңа объектісін құруға, бар объектіні жақсартуға немесе қосымша ақпарат алуға болады.

Модельдеудің енгізгі кезеңдері есептің қойылу шарты мен мақсатына қарай анықталады. Модельдеудің жалпы кезеңдерін келесі төменнен көруге болады. Бірақ, модельдеу шығармашылық процесс болғандықтан, бұл кезеңдердің кейбір блоктары болмауы немесе жақсартылуы, ал бірқатары толықтырылуы мүмкін.

1 – кезең.Есептің қойылуы                        2 – кезең. Модельді құру

Есептің берілгені                                         Ақпараттық модель

Модельдеу мақсаты                                     Таңбалық модель

Объектіні талдау                                          Компьютерлік модель

3-кезең.Компьютерлік эксперимент           4 – кезең.  Модельдеу нәтижесін талдау

           Модельдеу жоспары                          Нәтиже мақсатқа           Нәтиже мақсатқа                                                         

Модельдеу технологиясы                         сай келеді                    сай келмейді

Жалпы алғанда еспеп дегеніміз – шешілуге тиісті мәселе болып табылады. Есептің қойылымнда берілген бастапқы мәліметтермен қатар мақстаны анықтау және объектіні немесе процесті талдау анық көрсетілуі қажет.

Шығарылуы:  1 – кезең. Жазықтықтағы үш нүкте арқылы үшбұрыш сызу сол нүктелердің орналасуына байланысты болады. Сондықтан үш нүкте қалай орнлаласқан кезде үшбұрыш сызуға болатындығын анықтау керек. Мысалы:келесі суретте көрсетілгендей а), ә) жағдайларында берілген үш нүкте арқылы үшбұрыш сызуға болмайды, үш нүкте бір түзудің бойында жатады;ә)жағдайында үш нүктенің координаталары бірдей; б)үшбұрыш құрылады. Сонымен модельдеудің мақсаты үшбұырш төблерінің координаталары қандай болған кезде үшбұрыш құрылатынын анықтау. Объектіні талдау мақсаты үшбұрыш құрылған жағдайда сол үшбұрыштың қандай болатындығын анықтау болып табылады.

2 – кезең. Модель ұру. 1. Ақпараттық модель құру мақсатында қандай ақпаратпен жұмыс атқару керектігін анықтау қажет. Біздің жағдайымызда жазықтықта орналасқан үш нүктенің координаталары берілуі тиіс. Координаталара міндетті түрде сандық мән арқылы беріледі, яғни олардың типі бүтін немесе нақты болуы мүмкін. 2. Үш нүктенің координаталарын сәйкес (х1,у1), (х2,у2), (х3, у3) деп белгілейік. Сонымен, ақпарат сөз түрінен таңбалық белгілеуге көшірілді. Енді оны таңба түрінде де жазуға да болады. Алынатын нәтижені де таңба түрінде, мысалы үшбұрыш құрылады дегенді «1», ал құрылмайды дегенді «0» арқылы белгілеуге немесе сөз арқылы жазуға да болады.

3 – кезең. Компьютерлік модель құру және алгоритм анықтау үшін үшбұрыштың құрылу шартын жазу және құрылған жағдайда оның түрін анықтау керек. 1. Жазықтықта үш нүкте бір түзудің бойында жататын жағдайды қарастырайық. Оны аналитикалық жол арқылы, яғни ұқсас үшбұрыштардың қабырғаларының пропорционалдық қасиеті арқылы анықтауға болады.

М1М2А және М1М3В үшбұрыштарының ұқсастық шартынан төмендегі қатынасты жазуға болады:

|M2|/|M1|=|B3|/|B1| немесе y2-y1/x2-x1=y3-y1/x3-x1.

Демек, үш нүктенің бір түзудің бойында жату шарты:егер екі төбесі бір нүкт бойында орналасса, онда 0/0=у3-у1/х3-х1 (1, а – сурет), ал үш төбенің бір нүктесінде орнласса, онда 0/0=0/0 (1, ә - сурет) зерттеу қажет етілмейді.

                             (у2-у1)(х3-х1) =(у3-у1)(х2-х1).

Бұл шартты программа арқылы тексеру өте оңай. Яғни алгоритмдік тілде:

онда нәтиже: =«үшбұрыш құрылмайды»;

әйтпесе нәтиже: «үшбұрыш құрылады» бітті.

4 – кезең. Жоғарыда қарастырылған модельге және оған сәйкес алгоритмге Паскаль тілінде программа құрып төбелерінің координаталарын әр түрлі мәндер беріп, тәжірибе жүргізейік:

program ysb;

label 5;

const n=3;

var x:array [1..n] of real;

y:array [1..n] of real;

a,b,c,r:real; i:integer;

begin

writeln (‘координатасын енгізу’);

for i=1 to n do

read (x[i], y  [i]);c:=sqr(x[2]-x  [1])+sqr(y[2]-y [1]);

a:= sqr (x[3] -x [2])+ sqr (y[3] -y[2]);

        b:= sqr (x[3] -x [1])+ sqr (y[3] -y[1]);

writeln (‘a=’, a:8:3, “:4, ‘b=’,b:8:3,’:4,c’ ,c:8:3);

if(x[3] -x[1])* (y[2] -y[1])<> (x[2] -x[1])* (y[3] -y[1]) then

writeln (‘үшбұрыш құрылады’)else

writeln (‘үшбұрыш құрылмайд’);goto 5;

if a=b+c then writeln (‘үшбұрыш тікбұрышты’)else

if a<b+c then writeln (‘үшбұрыш сүйірбұрышты’)else

writeln (‘үшбұрыш  доғал бұрышты’);

5:  end.

5 – кезең.   Программа орындалғандағы нәтиже есептің дұрыс жауабын көрсетеді.

Сабақты бекіту сұрақтары

* Модель дегеніміз не?

* Модельдің өмірдегі нақты объектіден немесе процестен қандай айырмашылығы бар?

* Модельдеу деген не?

* Модельді қандай топтарға жіктеуге болады?

* Статистикалық модель мен динамикалық модельдің айырмашылықтары қандай?

* Материалдық модель дегеніміз не?

* Ақпараттық модель дегеніміз не?

* Вербальдық модель дегенімізне?

* Таңбалық модель дегеніміз не?

* Көрсету әдісіне қарай модель қандай топтарға жіктеледі?

* Компьютерлік модельдеу не үшін қажет?

 

Үйге тапсырма:   Сынақ  жұмысына  дайындық.

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы: Графика.  Компьютерлік желілер. Модельдер және модельдеу

                                                              түрлерінен өткенді қайталау.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:    Графика.  Компьютерлік желілер.  Модельдер және модельдеу түрлерінен оқушылардың алған білімдерін тексеру.

Дамытушылық:  Сынақ жұмысын алу барысында оқушылардың ойлау қабілетін,

ой - өрістерін, білі – білік дағдыларын дамыту;

Тәрбиелік:   Оқушыларды тиянақтылыққа,  ұқыптылыққа  тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:       сынақ жұмысы

Сабақтың барысы:

                                  1.Ұйымдастыру

                                  2.Сынақ жұмысын тапсыру

                                  3.Сынақ жұмысын талдау

                         4.Үй тапсырмасын беру

 

Сынақ жұмысы

І – нұсқа

  1. Паскаль тілінде Графикалық режимге ауысу процедурасы

А) DRIVERS          Ә)USES GRAPH          Б) INITGRAPH             В) DETECT

  1. Суреттің ағымдағы түсін беретін функция

А) MOVETO         Ә) CLEAR VIEW PORT        Б) DETECT GRAPH     В) SETCOLOR

  1. Ағымдағы фонның түсін беретін функция

А)  SETBKCOLOR  Ә) SETGRAPH PALETTE   Б) SETFILLPATTERN   В) SETCOLOR

  1. Тұйық облыстың ішін бояу.

         А)  FLOODFILL   Ә) GETGRAPH PALETTE   Б) SETFILLPATTERN   В) SETCOLOR

  1. LINE (х1,у1,х2,у2: integer) процедурасының қызметі...

А)   түзу сызық сызу     Ә) төртбұрыш сызу   б) шеңбенр сызу      в)  доға сызу

  1. Эллипс доғасын сызу процедурасын көрсетіңіз:

А) FillEllipse (x,y:integer;XR,YR:word)    Ә) Ellipse    (x,y:integer;B1,B2,RX,RY:word) 

Б) Pbielice (x,y:integer;B1,B2,R:word)       В) Sector     (x,y:integer;B1,B2,XR,YR:word)

  1. Arc (x,y:integer;B1,B2,R:word); процедурасының қызметі...

А)іші боялған эллипс сызу                             Ә)доға сызу

Б)эллипс доғасын сызу                                   В)шеңбердің іші боялған доғасын сызу

  1. Outtext (Tex : String); процедурасының қызметі...

        А) экранға текст шығару                         Ә) берілген позициядан бастап текст шығару

        Б) шығарылған текстің стилін орнату    В) шығарылған текстің символдарының мөлшері

  1. SetTextStyle (Font;word;Direction;word;CharSise:word); процедурасының

                                                           қызметі...

        А)экранға текст шығару                          Ә)берілген позициядан бастап текст шығару         

        Б)шығарылған текстің стилін орнату    В)шығарылған текстің символдарының мөлшері

  1. Бағдарламаларды, құжаттарды, принтерлерді бірігіп пайдалану үшін бір – бірімен

        байланыстырылған компьютерлер тобы...

А) Компьютерлік желі    Ә) Компьютерлік байланыс  Б) Жалпы желі  В) Интернет

  1. Компьютерлік желілер неше топқа бөлінеді және қандай?

А)  2, қарапайым және күрделі            Ә)  3, жалпы,жергілікті,қосымша

Б) 2, жергілікті және жалпы                 В) 3, қарапайым, күрделі, жергілікті

  1. Топология түрлері

А)  шина,сақина,броузер,жұлдыз             Ә) шина,сақина,жұлдыз,домен

Б)  шина,броузер,домен,ақшақар             В) шина,жұлдыз,сақина,ақшақар

  1. Компьютерлік желі арқылы хабарлама жөнелту және қабылдау тәсілі –

А)Интернет       Ә)электрондық пошта         Б)Модем         В)Сервер

  1. Компьютердегі HTML пішімі түріндегі Web – құжаттарды оқуға арналған программа

А)Броузерлер         Ә)Бранмауэр             Б)Провайдер           В) Web парақтары

  1. Саны шектеулі компьютерлердің байланысы қалай аталады?

А)Интернет                               Ә)Компьютерлік желі

Б)Ауқымды желі                      В)Корпоративтік желі

  1. Компьютерлік желіде тасымалданатын мәтіндік құжаттарды түрлендіре отырып

      пішімдеуге арналған арнай тіл

А)  ТСР/ІР                    Ә)  Pascal                 Б)  Web         В)  HTML

  1. … дегеніміз – нақты объектіні, процесті немесе құбылысты ықшам әрі шағын түрде

   бейнелеп  көрсету

А) Модельдеу            Ә) Модель            Б) Прототип              В)  Шешім қабылдау

  1. Модельдің қасиеттеріне қарай топталуы

А)  статистикалық және динамикалық

Ә)  материалдық және ақпараттық

Б)  оқу, тәжірибе, ғылыми – техникалық, ойын, имитациялық

В)  компьютерлік және компьютерлік емес

  1. Объект жөнінде алынған ақпараттың белгілі бір уақыт бөлігіндегі үзіндісін… модель

  деп айтады.

А)  статистикалық               Ә) динамикалық              Б) таңбалық          В) вербальдық

  1. Вербальдық модель дегеніміз не?

А) Арнайы таңбалармен, яғни кез келген жасанды тіл құралдарымен көрсетілген ақпараттық

    модель

Ә) Уақыт барысындағы объектінің қасиеттерінің өзгерісін көрсету мүмкіндігін беретін модель

Б) Ойша немесе әңгіме түрінде жасалған ақпараттық модель

В) Программалық орта көмегімен іске асатын модель

21.Тарату тәсіліне қарай модельдер қандай топтарға бөлінеді?

А) компьютерлік және компьютерлік емес       Ә) статистикалық және динамикалық

Б) материалдық және ақпараттық                       Б) вербальдық және таңбалық

22.Объектінің, процестің, құбылыстың қасиеттері мен күйін сипаттайтын ақпарат жиынтығы және сыртқы әлеммен өзара байланыс қандай модель болып табылады?

А) компьютерлік         Ә) статистикалық    Б) материалдық      В) ақпараттық

23.Компьютерлік модель дегеніміз -

А)алдын ала нәтижелері белгілі болатын бастапқы мәліметтердің жинағы

Ә)программалық орта көмегімен жүзеге асатын модель

Б)иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және жазбаша сипаттаулар

В)графикалық пішіндер мен көлемді конструкциялар

 

ІІ – нұсқа

  1. Графикалық режимнен шығу

А) CLOSEGRAPH      Ә) GETGRAPH          Б) SETFILLPATTERN     В) SETCOLOR

  1. Ағымдағы фонның түсін беретін функция

А) SETBKCOLOR   Ә) SETGRAPH PALLETE    Б) SETFILLPATTERN     В) SETCOLOR

  1. Паскаль тілінде Графикалық режимге ауысу процедурасы

        А)DRIVERS          Ә)USES GRAPH          Б)INITGRAPH             В)DETECT

  1. Bar(x1,y1,x2,y2:integer) процедурасының қызметі...

А)түзу сызық     Ә)боялған тік төртбұрыш сызу     Б)шеңберлер сызу    В)доға сызу

  1. RecTangle (х1,у1,х2,у2); процедурасының қызметі...

А)түзу сызық сызу       Ә)шеңбер сызу          Б)тік төртбұрыш сызу   В)паралепипед

  1. Доға сызу процедурасын көрсетіңіз.

А)Ellipse    (x,y:integer;B1,B2,RX,RY:word)     Ә)Pbielice (x,y:integer;B1,B2,R:word)      

Б)Sector     (x,y:integer;B1,B2,XR,YR:word)      В)Arc (x,y:integer;B1,B2:word)

  1. Ellipse(x,y:integer;B1,B2,RX,RY:word); процедурасының қызметі...

А)эллипс доғасын сызу                    Ә)доға сызу

Б)эллипс доғасын сызу                     В)шеңбердің іші боялған доғасын сызу

  1. Outtextху (х,у: integer ;Tex:String); процедурасының қызметі...

          А)  экранға текст шығару                        Ә)берілген позициядан бастап текст шығару

          Б)  шығарылған текстің стилін орнату  В)шығарылған текстің символдарының мөлшері

9.Экранға текст шығару процедурасын көрсетіңіз

         А) Outtext (Tex:String)                             Ә)Outtextху (х,у: integer ;Tex:String)

         Б)SetTextStyle(Font;Direction;CharSise)В)SetUserCharSize(MultX.DivX.MultY.DivY)

  1. Ресуростарды тиімді пайдалану мақсатында бір – бірімен байланыстырылған

              компьютерлер тізбегі...деп аталады.

         А)Бранмауэр        Ә)Желілілік адаптер        Б)Провайдер      В)Компьютерлік желі

  1. Жергілікті желі –

         А) ресуростарды тиімді пайдалану мақсатында бір – бірімен байланыстырылған   

             компьютерлер тізбегі

         Ә) әр түрлі масштабтағы желілердің өзара біріктірілуі

         Б) саны шектеулі компьютерлердің байланысы

         В) өзара байланыстырылған миллиондаған компьютерден құралған, біртұтас

            ақпараттық кеңістік

  1. Жергілікті желідегі компьютерлердің бір – бірімен геометриялық байланысу

    тәсілі не деп аталады?

А)  броузер            Ә)  топология         Б) сервер         В) шлюз

  1. Электрондық пошта дегеніміз не?

А)Компьютердегі HTML пішімі түріндегі  Web – құжаттарды оқуға арналған программа

Ә)Дестелердің желі арқылы берілуі мен олардың адресатқа жетуі

Б)Бір немесе бірнеше желілерді өзара байланыстыру

В)Компьютерлік желі арқылы хабарлама жөнелту және қабылдау тәсілі

14.Броузерлер дегеніміз не?

А)Компьютердегі HTML пішімі түріндегі  Web – құжаттарды оқуға арналған программа

Ә)Дестелердің желі арқылы берілуі мен олардың адресатқа жетуі

Б)Бір немесе бірнеше желілерді өзара байланыстыру

В)Компьютерлік желі арқылы хабарлама жөнелту және қабылдау тәсілі

15.Мәтіннің немесе оның маңындағы суреттік бейненің басқа WEB – парақтардың

 желілікі адресімен байланысып, ерекшеленгене бөлігі

А)жаңалықтар тобы                   Ә)маршрутизатор

Б)гипермәтіндік сілтеме            В)байланыс құру

16.Сервис – провайдерлер дегеніміз не?

А)Интернеттен телефон желісі бойынша қызмет жеткізуші

Ә)Интернет қызметін беретін ұйым

Б)Пошталық жәшік

В)Домендік атауын сандық түрлендіруді қамтамасыз ететін сервер адресі

17.Объектілерді, процестерді немесе құбылыстарды зерттеу мақсатында олардың

     моделін құру... деп аталады.

А) прототип          Ә)  модельдеу         Б) зерттеу      В)  программалар

  1. Оқу, тәжірибелік, ғылыми – техникалық, ойын, имитациялық модельдер

  модельдердің несіне байланысты жіктелуі?

А)  уақыт факторына                                      Ә)   көрсетілу әдісіне

Б)  тарату тәсіліне                                           В)  қасиеттеріне

19.Көрсетілу әдісіне қарай модельдерді топтау

          А) компьютерлік және компьютерлік емес       Ә) статистикалық және динамикалық                      

          Б) материалдық және ақпараттық                      В)  вербальдік және таңбалық

  1. Геометриялық модель дегеніміз не?

         А)  алдын ала нәтижелері белгілі болатын бастапқы мәліметтердің жинағы

         Ә)  программалық орта көмегімен жүзеге асатын модель

    Б)  иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және жазбаша сипаттаулар

    В) графикалық пішіндер мен көлемді конструкциялар

    21.Ақпараттық модельдер қандай топтарға бөлінеді?

    А)компьютерлік және компьютерлік емес       Ә)статистикалық және динамикалық

    Б)материалдық және ақпараттық                       В)вербальдік және таңбалық

   22.Алдын ала нәтижелері белгілі болатын бастапқы мәліметтер жинағы не деп    

        аталады?

    А) тест                         Ә) тестілеу                    Б) модель                В) модельдеу

  1. Динамикалық модель дегеніміз не? А)алдын ала      

    А)  алдын ала  нәтижелері белгілі болатын бастапқы мәліметтердің жинағы

    Ә) уақыт барысындағы объектінің қасеттерінің өзгерісін көрсету мүмкіндігі

    Б)  иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және жазбаша сипаттаулар

    В) графикалық пішіндер мен көлемді конструкциялар

Тест жауаптары

І - нұсқа

 

                     ІІ – нұсқа

 

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

 

Б

В

А

А

А

Ә

Б

А

Б

А
Б

В

 

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

 

А

А

Ә

В

Ә

Б

А

Б

А

В

Ә

 

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

 

А

А

Б

Ә

Б

В

А

Ә

А

В

Б

Ә

 

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

 

В

А

Б

Ә

Ә

В

Б

В

В

А

Ә
               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Үйге тапсырма:     9 сыныпта өткенді қайталау.

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г»

Сабақтың тақырыбы: Алгоритмдеу. Паскаль программалау тілі.  Компьютерлік желілер,

                                          модельдер бойынша өткенді қайталау . Қорытынды, қайталау.                               

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың Алгоритмдеу, Паскаль программалау тілі,  Компьютерлік желілер, модельдер бойынша алған білімдерін тексеру;

 Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, білім – білік дағдыларын дамыту

Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:   қорытынды, қайталау сабағы

Сабақтың барысы:

                                  1.Ұйымдастыру

                                  2.Өткен материалдарды қайталау

                                  3.Сабақты бекіту

                                  4.Үйге тапсырма

 

Өткен материалды қайталау сұрақтары

 

*  Алгоритм дегеніміз не? Бұл сөз қайдан шықты? Алгоритмнің негізгі қасиеттерін ата?

*  Алгоритмді өрнектеу, жазу тәсілдері дегеніміз не?

*  Алгоритмдерді графиктік түрде кескіндеу ерекшеліктері қандай?

*  Блок-схема дегеніміз не?

*  Транслятор дегеніміз не?

*  Меншіктеу командасының құрылымы қандай, ол қалай жазылады?

*  Алгоритм мен программаның қандай ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар?

*  Сызықтық алгоритм дегеніміз не?

*  Тармақталу алгоритмі мен циклдік алгоритмнің айырмашылығы қандай?

*  Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?

*  Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?

*  Тілдің алфавиті нелерден тұрады?

*  DIV және MOD функциялары не үшін қолданылады?

*  Программада әрбір жолдан кейін қандай тыныс белгі қойылады?

*  Программа қандай оператормен басталады?

*  Программаның негізгі бөлігі қандай түйінді сөзбен басталып, қандай сөзбен    

    аяқталады?

*  Идентификатор дегеніміз не?

*  Жиым дегеніміз не?

*  Мәліметтердің типі дегеніміз не?

*  Паскаль тілінде стандартты функциялар қалай жазылады?

*  Меншіктеу операторы қандай қызмет атқарады?

*  Оператор дегеніміз не, олар қандай топтарға жіктеледі?

*  Енгізу және шығару операторларының атқаратын негізгі міндеттері қандай?

*  Var операторының қызметі қандай?

*  Const операторының қызметі қандай?

*  Readln операторының қызметі қандай?

*  Writeln операторының қызметі қандай?

*  Құрылымдық операторларға қандай операторлар жатады?Олар неше топқа бөлінеді?

*  Қарапайым және құрылымдық операторлардың айырмашылығы неде?

*  Құрама оператор деп қандай операторды айтамыз?

*  Паскаль тілінде жақша дегеніміз не?

*  Шартты оператордың қандай түрелері бар?

*  ІҒ операторының жалпы жазылу түрі қандай?

*  Таңдау операторы не үшін пайдалынылады?

*  Case операторының жалпы жазылу түрі қандай?

*  Цикл дегеніміз не?Циклдік алгоритмнің неше түрі бар?

*  Программаның нәтижесін қалай көреміз?

*  Repeat және While операторының айырмашылығы неде?

*  For операторының жазылу үлгісін көрсет?

*  Символдық программаға қалай енгізіледі, олар қандай типте болуы тиіс?

*  ASCII кодтары дегеніміз не, ол қандай интервалда беріледі?

*  Символдық мәліметтерге қандай операциялар қолдануға болады?

*  Литерлік шамалармен қандай операциялар орындалады?

*  Тіркестік өрнектер дегеніміз не?

*  Тіркестік айнымалының ұзындығы қалай анықталады?

*  Саналатын және шектеулі тип дегеніміз не?

*  Сызықтық және тіктөртбұрышты кестенің айырмашылығы қандай?

*  Жиым деп нені айтамыз?

*  Қарапайым және күрделі типтерді қалай ажыратамыз?

*  Массив элементтерінің орны қалай анықталады?

*  Индекс дегеніміз не, оларға қандай талап қойлады?

*  Массив элементтерімен индекстерінің типтері қандай болуы мүмкін?

*  Айнымалылар мен тұрақтылар дегеніміз не?

*  Программаның нәтижесін қалай көреміз?

*  Құрылымдық программалау дегеніміз не?

*  Қандай негізгі логикалық құрылымдар бар?

*  Қосалқы программа дегеніміз не?

*  Процедура деп нені атайды?

*  Функция дегеніміз не?

*  Бейнемонитор қандай құрылғы?

*  Пиксель дегеніміз не?

*  Бейнеадаптер қандай құрылғы?

*  GRT модулінің қызметі қандай?

*  Драйвер деп нені атайды?

*  Курсорды экранның кез келген нүктесіне қалай көшіреміз?

*  Мәтіндік режимде экранда қалай терезе құруға болады?

*  Экранды немесе экран бетіндегі бір жолды қалай тазартуға болады?

*  Экрандағы мәтін жолдары арасына жаңа жол енгізу үшін не істеу керек?

*  Турбо Паскальда графикалық мүмкіндікті қолдануға бола ма?

*  Графикалық  режимді қалай іске қосады?

*  Экранда нүкте салатын процедура қалай аталады?

*   LineTo және LineRel процедурасының айырмашылығы неде?

*  Шеңбер салу операторын ата?

*  Arc процедурасы не үшін қолданылады?

*  Эллипс салу операторының жазылу форматы қандай?

*  Rectangle процедурасы не үшін қолданылады?

*  Drowpoly процедурасының қызметі?

*   OUTTEXT және OUTTEXTXY процедураларының айырмашылығы неде?

*   SetTextStyle процедурасы қандай қызмет атқарады?

*  Жергілікті желінің қызметі қандай?

         *  Корпоративті және аймақтық желілер деген не?

*  Модемнің қызметі қандай?

*  Шлюз деп нені атайды? 

*  Желілік құрылғыға не жатады?

*  Желілік адаптердің қызметі қандай?

*  Ауқымды желі дегеніміз не?

*  Брандмауэрлер дегеніміз не?

*  Интернетке қанда анықтама беруге болады?

*  ТСР/ІР хаттамасы қандай қызмет атқарады?

*  Электрондық пошта дегеніміз не?

*  Іздеу каталогтары, іздеу индекстері қалай сипаттауға болады?

*  Модель дегеніміз не?

*  Модельдің өмірдегі нақты объектіден немесе процестен қандай айырмашылығы

   неде?

*  Модельдеу деген не?

*  Модельді қандай топтарға жіктеуге болады?

*  Статистикалық модель мен динамикалық модельдің айырмашылықтары қандай?

*  Материалдық модель дегеніміз не?

*  Ақпараттық модель дегеніміз не?

*  Вербальдық  модель дегеніміз не?

*  Көрсету әдісіне қарай модель қандай топтарға жіктеледі?

*  Компьютерлік модельдеу не үшін қажет?

 

Үйге тапсырма:    9 сыныпта өткенді қайталау

 

 

↧

Есептегіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік техника ережесін сақтау.

February 2, 2018, 8:14 am
$
0
0

Пән аты:   Информатика   

Класы:  10

Жаратылыстану- математикалық  бағыт

Сабақтың тақырыбы:   Есептегіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік  техника ережесін сақтау.

Сабақтың  мақсаты:  

           Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында білімдерін арттыру.

           Тәрбиелігі:  Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа тәрбиелеу.                                                                   

           Дамытушылығы:  Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп, 

                                                        пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі:    аралас сабақ

Оқыту  әдістері:   сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі:  интерактивті тақта,  компьютерлер

Оқыту формалары:   жеке, топтық және ұжымдық.

Сабақтың барысы:    

                          а) ұйымдастыру кезеңі

                          б) сабақ сұрау

                          в) бағалау

                          г) жаңа  сабақ

                          д) бекіту

                          е) үйге тапсырма

                          ж) қорытынды

Қоңырау оғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақты бастаймын.

Жаңа материалдың мазмұны:     

          Сендердің жұмыс орындарында компьютердің құрамдас бөліктері орналасқан: жүйелік блок,  пернетақта, монитор. Жұмыс кезінде монитордың сәуле түтігі жоғары кернеуде  жұмыс істейді.

       І. Төмендегі әрекеттерді жасауға болмайды:

  1. Кабельдердің қосылған орындарына тиюге болмайды
  2. Жұмыс істеп тұрғанда экранға, монитор мен пернетақтаның сырт жағына тиюге болмайды.
  3. Оқытушының рұқсатынсыз аппаратураларды ток көзіне қосуға, үзуге болмайды.
  4. Кітап, дәптер және т.б. артық заттарды монитордың, пернетақтаның үстіне қоюға болмайды.
  5. Су киіммен, су қолмен компьютерде жұмыс істеуге қатал тиым салынады.

         ІІ. Жұмыс тәртібі:

  1. Компьютер экранынан 60-70 см қашықтықта дұрыс, еңкеймей, жатып алмай отыру қажет, ал ұдайы көзілдірік тағатындар – көзілдірікпен отыру керек.
  2. Дисплей алдында 20 минут жұмыстан соң міндетті түрде 5 минут дем алу керек.

      ІІІ. Жұмыс кезінде:

  1. Аппаратуралардың дұрыс жұмыс істеуін қадағалаңдар, егер аппаратураның дұрыс жұмыс істемей  тұрғанын сезсеңдер, немесе өзгеше дыбыс пайда болса, немесе пернетақта өз бетімен өшіп қалса, дереу жұмысты тоқтатыңдар.  Техниканың ақауы жөнінде оқытушыға хабарлаңдар.
  2. Пернелерді қатты тақылдатпай жай басыңдар.
  3. Пернетақтада жұмыс істегенде қолдарың таза болсын.
  4. Аппаратураның  ақауын ешқашан өз беттеріңмен  жөңдеуге ұмтылмаңдар.

     Кез келген дербес компьютер бірнеше құрылғылардан тұрады. Бұл құрылғылардың кейбірі өте маңызды- бұл монитор, жүйелік блок пен пернетақта,  өйткені компьютер оларсыз жұмыс істей алмайды.

       Жаңа сабақты бекіту: Ол үшін балалрға жаңа сабақтан бірнеше сұрақтар қоя отырып сабақты аяқтаймын.

       Үйге тапсырма:    Есептегіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік  техника ережесін сақтау. 

Сабақты қорытындылау: Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдер бағалау.

 

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

 

І.  Сабақтың  тақырыбы:    Компьютердің программалық жабдықтары

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       а)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10-11  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. 

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

Жаңа  сабақ

        Балалар  біз  жаратылыстану  бағыты  бойынша  10 класқа  келіп  отырмыз.  Енді  біз  информатика  сабағын  аптасына  1  сағат  өтеміз.  Яғни  жаратылыстану  бағыты  бойынша  біз  осы  пәннің  осы бағытқа байланысты  қадай  мәндері  бар  екенін  білетін  боламыз. Біз  өткен  сабақта  электронды  есептеуіш  машина  алдындағы  қауіпсіздік  ережелерімен  танысқанбыз.  Әрине,  бұл  ережені  біз  7  кластан  бастап  білеміз. Көзімізге,  денелерімізге  жатығулар  жасауды  да  білеміз.

Ал  бүгінгі  жаңа  сабағымыздың  тақырыбы: Компьютердің программалық жабдықтары.

 Компьютерге   арналған  программалардың  жиынтығы  программалық  жабдықтаманы  құрады. Қызмет  ету  қасиеттері  бойынша  программалық  жабдықтаманың  келесі  түрлерін  ажыратады.

  1. Жүйелік
  2. Қолданбалық

Жүйелік  жабдықтама  деп  өзіне:

  • операциялық жүйелерді;
  • желілік программалық жабдықтаманы;
  • сервистік программаларды;
  • программаларды  жасау  құралдарын

операциялық  жүйелердің  негізгі  қызметі:

  • физикалық;
  • логикалық
  • есептеуіш жүйелердің  процестері  ресурстарын  басқару  болып  табылады.

Физикалық  ресурстарға:  жедел  жад,  процессор,  монитор, баспа  құрылғысы,  магниттік  және  оптикалық  дискілер жатады.  Логикалық  ресурстарға:  программаларды,  файлдарды,  оқиғаларды  және  т.б.  жатқызуға  болады.

Желілік  программалық  жабдықтама  желілік  есептеуіш  жүйелердегі  жалпы  ресурстарды:  магниттік  дискілердегі  желілік  жинақтауышарды,  принтерлерді,  сканерлерді,  жіберілетін  хабарламаларды  және  т.б.  басқаруға    арналған.

Желілік  программалық  жабдықтамаға:

  • желілік ОЖ
  • желілік емес  ОЖ-лерде   бар кейбір  желілік  программаларды  жатқызады.

Қолданбалы  деп  белгілі  бір  қызметтер  саласының  белгілі  мақсаттық  мәселелерін  шешуге  арналған  программалық  жабдықтама  аталады.

Операциялық жүйелердің мүмкіндіктерін кеңейту үшін және қосымша қызметтер жиныны ұсыну үшін сервистік программалар қолданылады. Сервистік программалардың ішінен утилиталарды қарастырамыз. Утилиталар пайдаланушыларға компьютер мен оның жабдықтамасына қызмет көрсету құралдарын ұсынады.

Олар келесі әрекеттердің жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді:

  • магниттік дискілерге қызмет көрсету;
  • файлдар мен каталогтарға қызмет көрсету;
  • компьютер ресурстары жайлы  ақпарат ұсыну;
  • ақпаратты шифрлеу;
  • компьютерлік вирустардан қорғау;
  • файлдарды архивтеу және басқалары.

Программаларды жасау құрлдары жүйелік те, қолданбалы да жаңа программалық жабдықтамаларды жасау үшін пайдаланылады.

Қолданбалы деп белгілі бір қызметтер саласының белгілі бір мақсаттық мәселелерін шешуге арналған программалық жабдықтама деп аталады. Көбінесе мұндай програмамларды қосымшалар деп атайды.

Қызмет салаларының спектрі қазіргі кезде өте кең және кем дегенде өзіне: өндірістік өрекәсіпті, инженерлік тәжірибені, ғылыми зерттеулерді, медицинаны, басқаруды, іс-жүргізуді, баспа қызметін, білім беруді және т.б. қосады.

Типтік қолданбалы программалық жабдықтамаға келесі программаларды жатқызады:

  • мәтіндік процессорларды;
  • кестелік процессорларды;
  • безендіру және іс қағаз грфика жүйелері;
  • деректер базасын басқару жүйелері;
  • сараптау жүйелері;
  • математикалық есептеулер, эксперименттік деректерді модельдеу  және талдау программалары жатады.

Программалық жабдықтама нарығында ұсынылатын қосымшалар, жалпы жағдайда, жеке программалар немесе біріктірілген жүйелер ретінде орындалуы мүмкін.

Жаңа  сабақты  бекіту

 

Сабақты  бекіту  сұрақтары:

  1. Жүйелік  программалық  жабдықтамаға  не  жатады?
  2. ОЖ қызметкері  қандай
  3. ОЖ  дамуына не  себепші  болды?
  4. Желілік  программалық  жабдықтамаға  не  жатады?

ІХ. Үйге  тапсырма

         Компьютердің программалық жабдықтары

 

 

 

 

 

   Пәні:  информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

  1.   Сабақтың тақырыбы:  Бағдарламалау жүйесі
  2. Сабақтың мақсаты:

         Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында  білімдерін арттыру.                                                    

         Тәрбиелігі: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа  тәрбиелеу.

        Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктріп,

                                                  пәнге деген қызығушылығын арттыру.

        III. Сабақтың түрі:     аралас сабақ

  1. Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық
  2. Сабақтың көрнекілігі: копьютер, топтама, тест сұрақтары т.б.
  3. VI. Оқыту формалары: жеке, топтық, ұжымдық

        VII.  Пайдаланған әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С. Ноғайбаланова Информатика 10 сынып оқулығы, Балапанов Информатикадан 30 сабақ, Информатика негіздері журналы.

       VIII.  Сабақтың барысы:

                                   А) ұйымдастыру кезеңі

                                   Б)  сабақ сұрау

                                   В) Бағалау

                                   Г) Жаңа сабақ

                                   Д) Бекіту

                                   Е) Үйге тапсырма

                                   Ж) Қорытынды

     Жаңа сабақ

          Бағдарламалау жүйелері деп компьютердегі есептерді программалауды автоматтандыруға арналған программа жиынтығы аталады.Программалау жүйесі пайдаланушыны немесе програмистті өзінің мәселелерін оған қолайсыз машиналық командалар тілінде жазу қажеттілігінен босататын  және оларға жоғары дәрежелі арнайы тілдерді пайдалану мүмкіндігін береді.Кіріспе немесе бастапқы деп аталатын  осындай тілдердің әрқайсысы үшін,программалау жүйесінің программа мәтінін кіру тілінен машина тіліне автоматты  түрде аударатын программасы бар.

          Әдетте программалау жүйесінде:

  • қолданылатын программалау тілдерінің сипаттамасы;
  • тілді жүзеге асыру құралдарнын сипаттау- бұл осы тілдерден аударғыш программалар;
  • стандартты бағыңқы программалар кітапханасы бар.

 

       Программалау тілдерімен тілді жүзеге асыру құралдарын айыру керек.

       Программалау тіі- бұл программаны құрайтын жазбалар жүйесін,пайдаланылатын грамматикалық құрылыс  синтаксисі мен симатикасы анықтайтын ережелер жинағы.

Компилятор үздіксіз процесс барысында жоғары дәрежелі тілде жазылған программаның бүкіл мәтінін аударады. Бұл кезде машиналық кодта толық программа жасалынады, кейін оны компьютер компилятордың қатысуынсыз орындайды.

        Интерпретатор программаның операторын бір-бірлеп ретпен талдайды.Сонымен қатар жоғары дәрежелі тілде жазылған әрбір синтаксистік құрылымы машиналық кодка бірінен соң бірін негізгі жад  аймағында интерпретацияланатын программамен бірге болуы керек,бұл жадтың айтарлықтай көлемін  қажет етеді.

Әрбір программалау тілі интерпретациялануы да, компиляциялануы да мүмкін екенін айта кеткен жөн, бірақ көптеген жағдайларда әрбір тілдің өзінің артық көретін жүзеге асыру әдісі бар. Фортран, Паскаль тілдері негізінен компиляциаланады. Ассемблер ьтілі негшізінде интерпретацияланады, Бейсик пен Лисп тілдері осы екі әдісті де кең қолданылады.

Құрылымы, кірістік тілінің формальдау дәрежесі және мақсаттық арнаулы бойынша келесі программалау жүйелерін ажыратады:

  • машиналық-бағытталған;
  • машиналық-тәуелсіз

Машиналық бағытталған программалау жүйелерінің операторлар жиынтығы және бейнелеу құралдары компьютердің ерекшеліктерінен айтарлықтай тәуелді ішкі тілі бар. Машиналық бағытталған жүйелер машиналық тәуелді тілдердің барлық мүмкіндіктері мен ерекшеліктерін пайдалануға мүмкіндік береді:

  • жасалынатын программалардың жоғары сапалылығы;
  • белгілі бір аппараттық ресурстарды пайдалану мүмкіндігі;
  • объектік код пен жад тапсырмаларының болжаулылығы.

Мұнымен қатар бұл жүйелердің бірқатар жетіспеушілігі де бар:

       *  тиімді программалау  жасау үшін берілген компьютердің   командалар жүйесі мен қызмет ету        ерекшеліктерін білу қажет;

       * қателер пайда болуынан аз қорғалған программалар құру поцесінің қиындығы;

       * программалау жылдамдығының төменділігі;

       *  бұл тілдерде құрылған программаларды, компьютнрлердің басқа типтерінде пайдалану мүмкіндігінің 

           жоқтығы.

      Машиналық-бағытталған программалау жүйелері бұл компьютердің ұйымдастыру мен қызмет ету ерекшеліктерін білуді қажет етпейтін,есептерді шешу алгоритімдері мен өңделетін информацияны жүзеге асыру мен сипаттау жүйесі.

Қазіргі программалық жүйелерінің негізгі тізімі және олардың қызметтік арнаулы:

  1. Объект – бағытталған визуалды програмамлау жүйелері. Олар графикалық интерфейсті пайдалану арқылы программалардың күрделі жинағын жасау процесін тиімдірек етуге мүмкіндік береді.

                                            Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

  1. Программалау жүйесі дегенді қалай түсінесіңдер?
  2. Программалау жүйесінің құрамында не болуы керек ?

     3.Машиналық – бағытталған программалау жүйесінің артықшылықиары мен кемшіліктері қандай ?

 

  Жаңа сабақты бекіту

  IX .Үйге тапсырма

  Бағдарламалау жүйелері

  X . Сабақты қорытындылау

  Жаңа материалды пысықтау,оқушылардың меңгерген білімдерін талдау,бағалау.

 XI . Бағалау.

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

                                  

  1. Сабақтың тақырыбы:  Операциялық жүйелер және олардың дамуы.

                 Windows 2000 операциялық жүйесі. Қолданушының интерфейсі

  1. Сабақтың мақсаты:

         Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында  білімдерін арттыру.                                                    

         Тәрбиелігі: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа  тәрбиелеу.

        Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктріп,

                                                  пәнге деген қызығушылығын арттыру.

        III. Сабақтың түрі:     аралас сабақ

  1. Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық
  2. Сабақтың көрнекілігі: копьютер, топтама, тест сұрақтары т.б.
  3. VI. Оқыту формалары: жеке, топтық, ұжымдық

        VII.  Пайдаланған әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С. Ноғайбаланова Информатика 10 сынып оқулығы, Балапанов Информатикадан 30 сабақ, Информатика негіздері журналы.

       VIII.  Сабақтың барысы:

                                   А) ұйымдастыру кезеңі

                                   Б)  сабақ сұрау

                                   В) Бағалау

                                   Г) Жаңа сабақ

                                   Д) Бекіту

                                   Е) Үйге тапсырма

                                   Ж) Қорытынды

Балалар біз өткен сабақта  Бағдарламалау жүйелері деп аталатын жаңа тақырып өткен болатынбыз. Өткен сабақтар бойынша кім үйге берілген сабақты айтады деп? Деп бірнеше оқушыдан үй тапсырмасын сұраймын.

     Жаңа сабақ

Операциялық жүйелердің (ОЖ) дамуы көбінесе компьютерлердің аппараттық базасының  жетілдіруімен байланысты. Ең бірінші компьютерлердің операциялық жүйесі болған жоқ – олар бір ғана енгізілген программаны орындады; программаны дайындау мен енгізу бойынша барлық әрекетті, сонымен қатар деректер мен нәтижелерді енгізу/шығару пайдаланушыдың өзімен қамтамасыздандырылды. Сонымен бірге ОЖ шығу тарихы компьютерлердің ең алғаш пайда болуынан басталды, 1949 жылы ағылшын компьютері ЕDSАС өзінің бірінші автоматтық есептеуін жасады. Оның оған дейінгі компьютерлерден негізгі айырмашылығы программалық жабдықтаманы ұйымдастыру жаңа концепциясында болды: оперативті жадта сақталатын программа, жиі пайдаланылатын есептеулер үшін стандартты программалар кітапханасы және программалардағы қателерді табу құралы. ЕDSАС  үшін есептеу процесін автоматты басқаратын және компьютер ресурстарын жобалауды қамтамасыз ететін программалар жиыны ретінде бірінші ОЖ жасалды. Компьютерлердің 1 және 2 кезендері үшін операциялық жүйелер өзінің дамуының бірінші қадамдарында, негізгі зейінін дестені орындау процесінде пайдалунышы мәселелерін автоматты ауыстыруына бөліп, бірінен соң бірі жүретін мәселелер дестелерін автоматты орындау функцияларын қолдайтын. ОЖ-нің ары қарай дамуы олардың басқарушылық  және жоспарлаушы функцияларының күрделенуінде, қарапайым мультипрограммалық және диалогтық режимдердің т.б. пайда болуында көрінеді.

3-кезендегі компьютерлердің аппараттық құралдарының дамуы ОЖ-нің ары қарай дамуына түрткі берді. Бұл кезде аппараттандырудың жоғары дәрежелі пайдаланушылардың көптеген тапсырмалар ағымын бір уақытта орындауға мүмкіндік беретін дестелік өндеу режимінің қалыптасуы аяқталды.

Қазіргі заманғы ОЖ-ге мынадай талаптар қойылады:

  • сыйымдылық – ОЖ басқа ОЖ-лер үшін әзірленген қосымшаларды орындайтын құралдарды қамтуы тиіс;
  • көшірушілік – ОЖ- ні бір аппараттық тұғырнамадан басқасына көшіру мүмкіндігін қамтамасыз ету;
  • сенімділігі мен бас тартуға төзімділігі – ОЖ-ні ішкі және сыртқы қателіктерден, іркілестерден және бас тартулардан қорғауды ойластырады;
  • қауіпсіздік – ОЖ-де бір пайдаланушының ресурстарын екінші пайдаланушыдан қорғау құралдары болуы тиіс;
  • ұлғайтылымдығы – ОЖ келесі өзгерістер мен толықтыруларды енгізудің қолайлылығын қамтамасыз етуге тиіс;
  • өнімділігі – жүйе жеткілікті тез әрекет ету қасиетіне ие болуы тиіс.

Windows 95-тің пайда болуы операциялық жүйе MS-DOS кезеңінен дербес компьютерлер әлемінде жаңа эраға өтуі болды. Келесі нұсқа -  Windows 98-ті пайдаланушыларға одан да көп құрал және жұмыс өнімділігін арттыру мен Internet-те жұмыс істеу үшін ыңғайлы интерфейс мүмкіндігін ұсынды. 2000 жылғы қарай   - Windows NТ дің мирасқоры болып табылатын, жаңа операциялық жүйе  Windows 2000 шығарылды. Windows 2000-да өндірістік операциялық жүйе Windows NТ- дің мүмкіндіктері мен Windows 98-дің қарапайым интерфейсі мен қуаты қосылды. Мағлұматты ары қарай беру барысында Windows 2000-дағы жұмыс қарастырылады, бірақ айтылған Windows 98-ге қатысы бар.

Бірнеше бағдарламамен жұмыс істеген кезде есте болатын ережелер бар:

  • әрбір бағдарлама өзінің терезесінде жұмыс істейді;
  • уақыттың әр сәтінде бір ғана бағдарлама пәрменді;
  • пәрменді бағдарламаның тақырыбы ерекшеленген, пәрменді емес бағдарламалар «сөндірілген».
  • пәрменді бағдарламаның терезесі әманда алдыңғы қатарда болады.
  • пәрменді емес бағдарламамен жұмыс істеу үшін оның терезесін пәрменді ету керек;
  • бағдарламалардың ашық терезелерінің барлығының міндеттер панелінде өздерінің батырмалары болады.

Анықтаманың инструменттер панелінде (құралдар панелінде) мына командалар бар:

Начало – мұнда анықтама бөлімдерінің мазмұны, ақауларды жою жөнінде ұсынымдар мен қосымша анықтамалық ресурстар тізімі бар.

Указатель – шешуші терминдер мен сөз тіркестері бойынша анықтама бөлімін табуға мүмкіндік береді.

Іздеу үшін: 1. Тізімнің жай-күйін қадағалай отырып, мәтін өрісіне сөзді енгізе баста.

                                 2.Тізімде керек термин (сөз тіркесі) пайда болған кезде, оны                                                                                                                

             тышқанды шертіп ерекшелейсің.

  1. Показать батырмасын шертесің, егер термин бірнеше бөлімдерде

 түсіндірілетін болса, қажет бөлімді таңдап аласың.

              Пайдаланушы интерфейсі және файл қосымша жүйесі.

Windows 2000-ның пайдаланушы интерфейсі Internet Explorer 5 ықпалдасқан қосымшасы бар Windows 98 интерфейсі еске салады. Интерфейстің негізі – Жұмыс үстелінің тұжырымдамасы. Айталып кеткендей, Windows 2000 объективті-бағдарлық жүйе болып саналады. Мұндай жүйелердегі объектінің әрбір түріне өзінің белгішесін және осы объектіні пайдалану әдісін анықтайтын кейбір қасиеттер тобын береді. Қапшықтар қоймалар болып табылады, оларда таңбашалар, файлдар, басқа да қапшықтар және әр түрлі құрылымдағы  пиктограммалар(дискілер, принтерлер, компьютер желілері) бар.

Белгішелер мен таңбашаларды жұмыс үстелінің кез келген жеріне орналастыру үшін оларды осы жерге апару керек. Оны апару (тасымалдау) тышқанның сол жақ батырмасын (левой кнопки мыши) басу кезінде жүзеге асырылады. Белгішелерге, таңбашаларға және қапшықтарға шерту көмегімен, Открытие (Ореn) -  Windowsтің тиісті объектілеріне қол жеткізуге (Windowsті пәрменді етуге) мүмкіндік береді.

Мой компьютер (Му Соmputer), Сетевое окружение (Му Network Рlaсе), Корзина (Reсусlе Віn) белгішелері типтік белгішелері типтік белгішелер болып табылады. Мой компьютер (Му Соmputer) белгішесі компьютердің файлдарына, қапшықтарына және басқа да тұрақты ресурстарына (басқару тақтасына, принтерлерге )қол жеткізеді. Сетевое окружение желінің ресурстарымен қатынас жасауға мүмкіндік береді. Бұл ретте желімен жұмыс істеу желілік бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалануға байланысты болмайды. Корзина – пайдаланушы алып тастаған объектілер болады. Оларды қалпына келтіру үшін маустың оң жақ батырмасымен контексті менюді шақырып, ондағы Восстановить пунктін таңдап алса болғаны.

Windows-те терезелердің бірнеше түрі пайдаланылады:

  • Қосымша терезесі нақты қосымшамен байланысты болады және меню, инструменттер панельдері, жай-күй жолдары сияқты және басқа да қосымша элементтердің болуымен сипатталады
  • Құжат терезесі қосымшаның өзінен туындайды. Мысалы, Мicrosoft Word редакторы құжатының терезесі
  • Диалогтық терезесі пайдаланушының ОЖ-нің әр түрлі қосымшаларымен өзара әрекетін ұйымдастыруды қамтамасыз етеді, оны тек жабуға немесе көшіруге ғана болады.
  • Жүйелік хабарлар терезесі ОЖ немесе қосымша жасайтын әр түрлі алдын алулар мен хабарларды шығаруға арналған

Мicrosoft Оffice панелі қосымшаларды тез жіберуді қамтамасыз етеді.

Міндеттер панелі пайдаланушыға жұмыс істеу үшін құралдарды береді және жұмыс үстелінің кез келген шетінде (әдетте оның төменгі бөлігінде) орналасады. Панель сүйретіп әкелінеді. Міндеттер панелінде Пуск (Start) батырмасы мен ағымдағы кездегі қосымшалардың пәрменді батырмалары орналасады.

 

 

                                            Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

  1. ОЖ-ның дамуы неге байланысты?
  2. ОЖ функциялары тарихи қалай өзгерді?
  3. Windows 2000 – ның негізгі сипаттамаларын атаңдар.
  4. Жедел көмекті қалай алуға болады?
  5. Windows 2000 пайдаланушы интерфейсі несімен сипатталады?
  6. «Терезе» ұғымына анықтама беріңдер.

 

  Жаңа сабақты бекіту

  IX .Үйге тапсырма

                  Операциялық жүйелер және олардың дамуы.

                 Windows 2000 операциялық жүйесі. Бағдарламалау жүйелері

  X . Сабақты қорытындылау

  Жаңа материалды пысықтау,оқушылардың меңгерген білімдерін талдау,бағалау.

 XI . Бағалау.

 

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

                                  

  1.   Сабақтың тақырыбы:  Windows 2000 қосымшаларындағы берілгендердің алмасуы.  Windows 2000 орнатылуы
  2. Сабақтың мақсаты:

         Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында  білімдерін арттыру.                                                     

         Тәрбиелігі: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа  тәрбиелеу.

        Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктріп,

                                                  пәнге деген қызығушылығын арттыру.

        III. Сабақтың түрі:     аралас сабақ

  1. Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық
  2. Сабақтың көрнекілігі: копьютер, топтама, тест сұрақтары т.б.
  3. VI. Оқыту формалары: жеке, топтық, ұжымдық

        VII.  Пайдаланған әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С. Ноғайбаланова Информатика 10 сынып оқулығы, Балапанов Информатикадан 30 сабақ, Информатика негіздері журналы.

       VIII.  Сабақтың барысы:

                                   А) ұйымдастыру кезеңі

                                   Б)  сабақ сұрау

                                   В) Бағалау

                                   Г) Жаңа сабақ

                                   Д) Бекіту

                                   Е) Үйге тапсырма

                                   Ж) Қорытынды

Балалар біз өткен сабақта Операциялық жүйелер және олардың дамуы.

                 Windows 2000 операциялық жүйесі. Бағдарламалау жүйелері

 деп аталатын жаңа тақырып өткен болатынбыз. Өткен сабақтар бойынша кім үйге берілген сабақты айтады деп? Деп бірнеше оқушыдан үй тапсырмасын сұраймын.

     Жаңа сабақ

Пайдаланушы бастапқыда DOS ОЖ-де жұмыс істей отырып мәтіндік және графикалық редакторларды жеке пайдаланады, содан соң оларды біріктіріп тұтас басып шығарады. Бұл бірқатар ыңғайсыздықтар туғызады:деректерді әр түрлі файлдарда сақтауға тура келеді, бұл жағдайда құжатты қабылдау өзінің тұтастығынан айырылады, беттерді нөмірлеуде және басқа да қиындықтар туады.

  1. Қосымша-тұпнұсқада деректер үзіндісін ерекшелеу керек.
  2. Алмасу буферінде ерекшеленген үзіндіні Правка-Копировать немесе Правка-Вырезать(Еdit-Сору немесе Еdit-Сui) командасымен көшірмелеу керек.
  3. Қосымша-қабылдаушыға көшіп, меңзерді (курсор) буфердегі деректерді қою қажет болатын жерге орналастырып, Правка-Вставить командасын орындау керек. Алмасу буфері арқылы деректерді алмасудың артықшылығы әр түрлі қосымшалармен жасалған(құрымды құжаттар) бір құжатта объектілердің ұштасуы болып табылады. Мұндай алмасудың кемшіліктері:

Аралық сақтау буферінде деректерді жинақтау мүмкіндігінің болмауы. СІірboardқа жаңа үзіндіні орналастырған кезде ескісі өздігінен жойылады. Сондықтан, мысалы, бір құжаттың әр түрлі жерінен екінші құжатқа бірнеше үзіндіні көшірмелеген кезде пайдаланушыға қосымша-түпнұсқа мен қосымша қабылдағыш  арасында талай рет қайталап қосылып отыруына тура келеді.

 Сіірboard арқылы берілетін ақпарат көлемінің шектелуі;

Ауыстыру буфері арқылы құжат-қабылдағышқа кірістірілген деректер оларды құжат көзінде өзгерткенде жаңармайды.

OLE-де байланыстыру кезінде:

  • объектінің екінші көшірмесін жасау қажеттігі болмайды, мұның өзі дискілік кеңістікті қажетті қысқартуға мүмкіндік береді;
  • байланысқан объектіге өзгерістер енгізу объект байланысқан құжаттардың бәрінде олардың қосарлануын қамтамасыз етеді;
  • түпнұсқаға баратын жол есте қалады, сондықтан басқа компьютерге көшірген кезде осы құжатқа енгізілген объектілер мазмұндалатын барлық файлдарды қайта жазу керек.

  OLE-ге енгізу кезінде :

  • қойылған объектіні өзгерту түпнұсқада көрінбейді;
  • барлық ақпарат бір файлда сақталады және басқа компьютерге көшірген кезде ешқандай проблема туындамайды.

Мicrosoft  2000  Рrofessional күрделі жүйе болғанымен оған көшу аса айтарлықтай оңай, себебі орнатудың бұл түрі көбіне автоматтандырылған. Ең оңайы толық модернизация жүргізу, бұл кезде Windows 2000 бұрынғы (алдындағы) ОС-ті «өшіріп» тастайды, алайда машинада Windows 95, Windows 98, немесе Windows NТ қалдырып, «таза» инсталяцияны жүргізу де қиынға соқпайды. Егер Сіз өзіңіздің барлық документтеріңізді(тексті, процессор файлдары) қатқыл дисктің айрықша бөліміне орналастырсаңыз, ескі жүйеге оралу оңайға түседі. Осы жағдайда Сіздің файлдарыңызға басқа бөлімдерді жою, переформатирование немесе қалпына келтіру ешқандай зиянын тигізбейді. Айрықша бөлімге қолданбалы программаларды да орнатуға болады. СD-ROM драйверімен салынатын Windows дискісін дайындау да артық болмайды.

Автоматты жалғасу. Процедура мүлдем автоматты болады, алайда бір немесе одан көп уақытты қажет етеді. Орнату бағдарламасы компьютерді бірнеше рет өшіріп-қосады, барлық керекті файлдардың  көшірмесін жасап, ертеректе қойылған Windows-тағы настройкалар мен бағдарламаларды Windows 2000-ға көшіреді. Ұзақ кезендер (5-10 мин) бойы машина (қатқыл дискті қосып отырып) істемей, өшіп қалғандай тұрады. Қобалжымаңыз:бұл процесс жүріп жатыр деген сөз.

Соңғы қадамдар. Windows 2000-ды бірінші рет қосқан кезде ол жүйеге кіру үшін пароль сұрайды, тек содан кейін ғана жұмыс бастауға болады. Windows 2000-ға кірген соң ең алдымен танысып, дұрыс істеп жатқандығын тексеріңіз. Проблемалар туындаса, Интернетке www.microsoft.com/ windows2000/рrofessional  адресі бойынша Мicrosoft Windows 2000 жетекші аймағына жүгіну қажет.

                                            Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

  1. Алмасу буфері арқылы мәліметтер алмасу қалай жүзеге асырылады?
  2. Windows-те мәліметтер алмасудың қандай технологиясы бар?

  Жаңа сабақты бекіту

  IX .Үйге тапсырма

                  Windows 2000 қосымшаларындағы берілгендердің алмасуы.

                                                Windows 2000 орнатылуы

  X . Сабақты қорытындылау

  Жаңа материалды пысықтау,оқушылардың меңгерген білімдерін талдау,бағалау.

 XI . Бағалау.

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

                                  

  1. Сабақтың тақырыбы:  Процедуралық программалау
  2. Сабақтың мақсаты:

         Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында  білімдерін арттыру.                                                    

         Тәрбиелігі: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа  тәрбиелеу.

        Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктріп,

                                                  пәнге деген қызығушылығын арттыру.

        III. Сабақтың түрі:     аралас сабақ

  1. Сабақтың өту әдісі:   сөздік, көрнекі, практикалық
  2. Сабақтың көрнекілігі: копьютер, топтама, тест сұрақтары т.б.
  3. VI. Оқыту формалары: жеке, топтық, ұжымдық

        VII.  Пайдаланған әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С. Ноғайбаланова Информатика 10 сынып оқулығы, Балапанов Информатикадан 30 сабақ, Информатика негіздері журналы.

       VIII.  Сабақтың барысы:

                                   А) ұйымдастыру кезеңі

                                   Б)  сабақ сұрау

                                   В) Бағалау

                                   Г) Жаңа сабақ

                                   Д) Бекіту

                                   Е) Үйге тапсырма

                                   Ж) Қорытынды

Балалар біз өткен сабақта  Windows 2000 қосымшаларындағы берілгендердің алмасуы.  Windows 2000 орнатылуы   деп аталатын жаңа тақырып өткен болатынбыз. Өткен сабақтар бойынша кім үйге берілген сабақты айтады деп? Деп бірнеше оқушыдан үй тапсырмасын сұраймын.

     Жаңа сабақ

Тарихи пікір бойынша, программалау процедуралық программалау ретінде пайда болып дамыған, программаның негізгі алгоритм мен деректерді өңдеу процедурасы дейді. Процедуралық программалау 40 жылдары Фон Нейман ұсынған дәстүрлі ЭЕМ сәулетінің бейнесі болып табылады. Процедуралық программалаудың идеологиясы мынадай:

  • программа мәселені шешу процедурасын беретін операторлардың

(нұсқаулардың) тізбегінен тұрады

  • негізгі оператор жады аймағындағындағыларды өзгерту үшін қызмет ететін меншіктеу операторы болып табылады;
  • компьютер жады мәндердің сақтау қоймасы ретінде көрсетіледі. Ондағы мәліметтерді программа операторы жаңартады.
  • программаны орындау жадының алғашқы күйін, яғни алғашқы деректердің мәндерін қорытынды, яғни нәтижелерге түрлендіру мақсатында операторларды ретпен саяды.

Осылайша, программисттің көзқарасы бойынша программа және жад болады, мұнда біріншісі екіншісінің мәліметтерін ретпен жаңартып отырады.

Процедуралық тілдер келесі ерекшеліктермен :

  • жадты нақты түрде басқару, оның ішінде айнымалыларды сипаттау қажеттілігімен ;
  • символды есептеу үшін аз жарамдылығымен;
  • қатаң математикалық негіздің жоқтығымен;
  • әдеттегі ЭЕМ-да іске асырудың жоғары нәтижелілігімен сипатталады.

Екінші тіл машинаның тілі болып табылады. Қазіргі кезде мұндай тілдерді программисттер қолданбайды.

Ассемблер тілі – машина тілінде жазылған, программаның оқуға жеңіл символдық түрінде ұсыну үшін арналған. Ол программистке операциялардың мнемоникалық кілттерімен қолдану, жадтың аймақтарына және ұяшықтарға өзіне қолайлы аттарды беру, және де адресациялаудың аса қолайлы схемаларын беру мүмкіндігін береді.

Раscal(Паскаль) програмисттердің арасында әсіресе ЖК үшін аса танымал процедуралық қолданбалы тілдердің бірі болып танылады. 1970 ж. есептеу техникасы саласындағы швейцар маманы профессор Н.Витрум ойлап тапқан тіл француз матаматигінің құрметіне аталып автордың ойынша программа-лауды үйретуге арналған. Алайда тілдің сәттілігі сонша, есептеу және инфор-мация-логикалы сипаттағы мәселелерді шешу үшін программисттердің қолданбалы және жүйелі негізгі құралдарының біріне айналды. 1979 ж. Раscal ВS 6192 программалау тілінің британдық стандартының жобасы дайындал-ды., сонымен қатар ол ISQ 7185 халыкаралық стандарты болды. Раscal тілінде «дұрыс» программалаудың негізі болып қаралатын және кейінен көптеген тілдерді жасаушылар пайдаланған бірқатар концепциялар іске асырылған. Бұл тіл алдында айтылған программалау тілдерінен өзгешілігі мыналармен мінезделеді:

  • жоғары дәрежемен;
  • кең мүмкіндіктерімен;
  • пішінділікпен, қарапайымдылықпен, қысқашалықпен;
  • нәтижесі және сенімді программа жасауға керекті қаталдықпен;
  • ЭЕМ-да іске асырылудың жоғары нәтижелілігі.

Раscal тілінің маңызды белгілерінің бірі құрылымды программалау концепция-сының толық іске қосылуы және кезектемелілігі.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

  1. Процедуралық программалаудың идеологиясы неде?
  2. Процедуралық тілдердің қандай артықшылықтары бар?
  3. Программалау тілінің дәрежесі немен анықталады?

  Жаңа сабақты бекіту

  IX .Үйге тапсырма

Процедуралық программалау

  X . Сабақты қорытындылау

  Жаңа материалды пысықтау,оқушылардың меңгерген білімдерін талдау,бағалау.

 XI . Бағалау.

 

 

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

                                  

  1. Сабақтың тақырыбы:  Құрылымдық  программалау
  2. Сабақтың мақсаты:

         Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында  білімдерін арттыру.                                                    

         Тәрбиелігі: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа  тәрбиелеу.

        Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктріп,

                                                  пәнге деген қызығушылығын арттыру.

        III. Сабақтың түрі:     аралас сабақ

  1. Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық
  2. Сабақтың көрнекілігі: копьютер, топтама, тест сұрақтары т.б.
  3. VI. Оқыту формалары: жеке, топтық, ұжымдық

        VII.  Пайдаланған әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С. Ноғайбаланова Информатика 10 сынып оқулығы, Балапанов Информатикадан 30 сабақ, Информатика негіздері журналы.

       VIII.  Сабақтың барысы:

                                   А) ұйымдастыру кезеңі

                                   Б)  сабақ сұрау

                                   В) Бағалау

                                   Г) Жаңа сабақ

                                   Д) Бекіту

                                   Е) Үйге тапсырма

                                   Ж) Қорытынды

Балалар біз өткен сабақта Процедуралық программалау  деп аталатын жаңа тақырып өткен болатынбыз. Өткен сабақтар бойынша кім үйге берілген сабақты айтады деп? Деп бірнеше оқушыдан үй тапсырмасын сұраймын.

     Жаңа сабақ

             Процедуралық программалаудың дамуында құрылымдық программалаудың принциптері үлкен роль атқарды. Программаны белгілі бір мәселені шешіп жатқан орындаушы ретінде қарастырайық. Программа жазып болған кезде, бастапқы мәселе көптеген бөліктерге бөлінеді, оларрдың әрқайсысы элемен-тарлық (базалық) орындаушы-нұсқаумен шешіледі. Бұл жерден бөлінуде қоры-тындылайтын, жоғары-төмен программалау әдістемесі деп аталатын келесі қа-тынас туындайды:

  • мәселелер мен бөліктер өзінің аралық орындаушымен («процедура» деп аталатын бір кіруі мен бір шығуы бар код фрагменттерімен);
  • әрбір бөлшек өзінің бөлшектеріне базалық орындаушылар (нұсқаулар) дәрежесіне жетпейінше өзінің аралық орындаушысымен.

Мұндай әдістемесінің теориялық негізі келесі 4 типті элементарлы блок-схемалардан тұратын кез келген алгоритмнің құрылымдық блок-схемасын ұсыну мүмкіндігі болып табылады.

Сипатталған процестің әрбір қадамында кезекті аралық орындаушы жасай отырып, біріншіден, ағымдағы орындаушының жұмысының үлкен үлесін оларға арту қажет, екіншіден,  оларда базалық орындаушылардың аяққы дәрежесіне жақындауы қажет. Жазылған құрастырудың құрылымдық технологиясы бойынша өңделген алгоритмдер ішіне еңгізілген дұрыс қасиеттері бар:

  • кезекті мәселенің келесі бөлімдерінің дұрыс мағлұматтануын, аралық орындаушылардың дұрыстығын, кезекті орындаушының дұрыстығын қамтамасыз етеді, оларда қате аз;
  • оларды түсіну мен модификациясының оңайлатылғанын.

Жоғарыдан  төмен қарай құрылған программадағы басқарудың жалпы құрылымы ағаш тектес болып табылады. Сондықтан мұндай программаны оңай түсінуге болады.

Тура осы мақсатқа тағы да бірқатар мәтінді көркемдеу ережелері де қызмет етеді, жекелей айтқанда, оның форматталуы, яғни оған  шегініс  пен интервал құрылымының анықталған еережелері бойынша енгізу.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

  1. Жоғарыдан төмен қарай программалаудың мәні неде?
  2. Алгоритмдердің қандай базалық құрылымын білесіңдер?
  3. Құрылымдық қатынаста программалау технологиясы қандай?
  4. Неліктен программалуды өңдеудегі құрылымдық қатынас процедуралыққа қарағанда оңайырақ?

  Жаңа сабақты бекіту

  IX .Үйге тапсырма

Құрылымдық  программалау

  X . Сабақты қорытындылау

  Жаңа материалды пысықтау,оқушылардың меңгерген білімдерін талдау,бағалау.

 XI . Бағалау.

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

                                  

  1. Сабақтың тақырыбы:  Программаларды құрудағы модульдық қатынас
  2. Сабақтың мақсаты:

         Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында  білімдерін арттыру.                                                    

         Тәрбиелігі: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа  тәрбиелеу.

        Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктріп,

                                                  пәнге деген қызығушылығын арттыру.

        III. Сабақтың түрі:     аралас сабақ

  1. Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық
  2. Сабақтың көрнекілігі: копьютер, топтама, тест сұрақтары т.б.
  3. VI. Оқыту формалары: жеке, топтық, ұжымдық

        VII.  Пайдаланған әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С. Ноғайбаланова Информатика 10 сынып оқулығы, Балапанов Информатикадан 30 сабақ, Информатика негіздері журналы.

       VIII.  Сабақтың барысы:

                                   А) ұйымдастыру кезеңі

                                   Б)  сабақ сұрау

                                   В) Бағалау

                                   Г) Жаңа сабақ

                                   Д) Бекіту

                                   Е) Үйге тапсырма

                                   Ж) Қорытынды

Балалар біз өткен сабақта Құрылымдық программалау  деп аталатын жаңа тақырып өткен болатынбыз. Өткен сабақтар бойынша кім үйге берілген сабақты айтады деп? Деп бірнеше оқушыдан үй тапсырмасын сұраймын.

     Жаңа сабақ

       Программалық жабдықтама өңдеуіндегі модульдік қатынас түсінігін оңдаған, жүз мыңдаған операторлары бар программалар мысалында қарастырамыз. Мұндай үлкен күрделі алгоритмдік программалардың құрылысы, оларды программалық өнім деп атайық, бөлінбейтін бүтін болып табылмайды. Программалық өнім өзара байланысқан – программалық модульдер жиынтығы болып көрінеді.

Модуль – бұл анықталған тағайындалуы және басқа программалық модульдерден автономды өңдеу берілген функцияларын қамтамасыз ететін программаның тәуелсіз бөлігі.  Өзара байланысқан бөлік-модульдер жиыны түріндегі жасалып жатқан программалық өнім көрінуі, ыңғайлылығы үшін орындалады:   • өңдеу;

  • программалау;
  • жөндеу;
  • программалық өнімге өзгертулер енгізу.

Программалық өнімнің модульдік көрінуі келесі мақсаттарды көздейді:

  • өндеудің қажет мерзімін қамтамасыз етіп орындаушыларға жұмысты үлестіру;
  • жобалық жұмыстарға күнтізбектік график құрау және программалық өнімдерді жасау процесінде оларды үйлестіру;
  • жобалық жұмыстардың еңбек шығыны мен бағасын бақылау.

Программаларды жеке құрамдарға құрылымдық бөлу оларды жасау құралын таңдау үшін де қызмет етеді. Программалық өнімді жасаған кезде көп рет пайдаланылған модульдер еркшеленеді, олардың тимизациясы мен унификациясы болады, ол арқылы бүтіндей өңдеуге кеткен мерзімі мен еңбек шығыны қысқартылады. Үлкен алгоритмдік күрделі программалар өңдеушілер ұйымымен жасалынады және өңдеу ыңғайлылығын, программалау сенімділігін, жөндеу тиімділігін және программалық өнімге өзгертулер енгізуді қамтамасыз ететін модульдік қатыныста ғана жасауға болады.

Көптеген модульдер арасынан ерекшелейді:

  • басты модуль – программалық өнімнің іске қосуын басқарады;
  • басқарушы модуль – басқа модульдерді өндеуге шақыруын қамтамасыз етеді;
  • жұмыс модульдері - өндеу функцияларын орындайды;
  • сервистік модульде және кітапханалар, утилиттер – қызмет ету функцияларын атқарады.

Әрбір модуль дербес сақталатын файл ретінде рәсімделеді. Программалық өнім қызмет ету үшін программалық модульдердің толық құрамы  бар болуы қажет. Программалық өнім жұмысы кезінде қажетті программалық модульдер активтеледі. Басқарушы модульдер кезекті модульдер орындауға тізбекті шақыруды береді. Модульдердің ақпараттық байланысы ортақ деректер базасы немесе өзгермелі алмасу арқылы модульаралық деректер жіберу арқасында қамтамасыз етіледі.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

  1. Программалық модуль дегеніміз не?
  2. Программаның құрылымдануы не үшін орындалады?
  3. Программаның құрылымдануы қандай мақсаттарды көздейді?
  4. Программалардың модульдік құрылысының типтік схемасы қандай?

  Жаңа сабақты бекіту

  IX .Үйге тапсырма

Программаларды құрудағы модульдық қатынас

  X . Сабақты қорытындылау

  Жаңа материалды пысықтау,оқушылардың меңгерген білімдерін талдау,бағалау.

 XI . Бағалау.

 

 

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

                                  

  1. Сабақтың тақырыбы:  Әділ – нысаналық бағдарлау

                                                       (Объектті – бағытталған программалау)

  1. Сабақтың мақсаты:

         Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында  білімдерін арттыру.                                                    

         Тәрбиелігі: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа  тәрбиелеу.

        Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктріп,

                                                  пәнге деген қызығушылығын арттыру.

        III. Сабақтың түрі:     аралас сабақ

  1. Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық
  2. Сабақтың көрнекілігі: копьютер, топтама, тест сұрақтары т.б.
  3. VI. Оқыту формалары: жеке, топтық, ұжымдық

        VII.  Пайдаланған әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С. Ноғайбаланова Информатика 10 сынып оқулығы, Балапанов Информатикадан 30 сабақ, Информатика негіздері журналы.

       VIII.  Сабақтың барысы:

                                   А) ұйымдастыру кезеңі

                                   Б)  сабақ сұрау

                                   В) Бағалау

                                   Г) Жаңа сабақ

                                   Д) Бекіту

                                   Е) Үйге тапсырма

                                   Ж) Қорытынды

Балалар біз өткен сабақта Әділ – нысаналық бағдарлау  деп аталатын жаңа тақырып өткен болатынбыз. Өткен сабақтар бойынша кім үйге берілген сабақты айтады деп? Деп бірнеше оқушыдан үй тапсырмасын сұраймын.

Жаңа сабақ

Программалаудың осы бағытының негізін салушылардың бірі Алан Кэйдің баяндамасында Объектті-бағытталған программалаудың мынадай принциптері берілген:

  1. Барлығы объект болып саналады.
  2. Объекттер бір-бірімен хабарлама жіберу арқылы әрекеттеседі.
  3. Хабарлама- қимылға келтіру үшін керекті аргументтер жиынтығымен қамтылған әрекетті жасауға сұрау.
  4. Әрбір объекттің онда басқа объекттер орналасқан тәуелсіз жадысы бар.
  5. Әрбір объект объекттердің жалпы қасиеттерін білдіретін кластың өкілі болып саналады.
  6. Класта объекттің іс-әрекеті беріледі. Бір кластың барлық объекттері бірдей әрекеттерді жасай алады.
  7. Кластар жалпыға бірдей, біріңғай иерархиялық ағаш тәріздес құрылым ретінде ұйымдастырылған. Кейбір класт объекттерінің жадысы мен іс-әрекеті иерархиялық ағаштың төменгі сатысында орналысқан әрекеттерді қайталайды.

Осылайша Программалаудың объекті-бағытталған стилінің негізінде объект түсінігі жатыр, ал мәні «объект=» мәліметтер + процедура» формуласымен анықталады. Әрбір объект  өзінде мәліметтердің кейбір құрылымы мен әдістеме деп аталатын тек оған ғана ашылатын, осы  мәліметтерді  өңдеу процедураларын интеграциялайды. Бір объектте мәліметтер мен процедуралардың бірігуі инкапсуляция деп аталады.

Әділ – нысаналық бағдарлау - әдітерін қолданумен шешілетін мәселе, объекттер мен терминдерде баяндалады. Мұндай жағдайдағы программа объектер жиынтығы мен олардың арасындағы байланысты көрсетеді, пл программалау процесі – бардың арасынан табу немесе жаңа объекттерді жасау және олардың арасында қатынас орнату. Жңа объекттерді жасау кезінде объекттер қасиеті қосылуы немесе алдыңғы объектерден алынуы мүмкін. Объекттермен жұмыс кезінде полиформизм де болуы мүмкін - әр түрлі мәліметтерді өңдек үшін бірдей атқа ие әдістерді қолдану мүмкіндігі. Соңғы уақытта көптеген программалар, әсіресе  объектті бағытталғн, визуальды программалау жүйесі ретінде жүзеге  асырылуда. Мұндай жүйелердің ерекшелігі дайын «құрылыс блоктарынан» тұратын, программаларды жасайтын мықты орта. Ол программалы операцияларды кодтамай-ақ диалогты режимде программалау өнімінің интерфейсті бөлімін жасауға мүмкіндік береді. Объекті                                                                                          - бағытталған визуалды программалау жүйесін Visual Basic, Delphi, C+Builder және Visual C++

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

  1. Объекті-бағыттылған программалаудың негізгі принциптері.
  2. Программалауды объекті-бағытталған программалау кезінде программа нені білдіреді?
  3. Программалаудың объектті-бағытталған тілдеріне мысал келтіріңдер

  Жаңа сабақты бекіту

  IX .Үйге тапсырма

Әділ – нысаналық бағдарлау

(Объектті – бағытталған программалау)

  X . Сабақты қорытындылау

  Жаңа материалды пысықтау,оқушылардың меңгерген білімдерін талдау,бағалау.

 XI . Бағалау.

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:     Power  Point және  презентация

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма 

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

Жаңа  сабақ

   Power  Point   презентацияны  дайындау  және  өткізудің  ең  жақсы  бағдарламаларының  бірі.  Ол  MS Office  2000-ның  құраушы  болып  табылады  және  презентациялық  материалдарды  слайд  түрінде  жасау  және  оларды  қағазға,  экранға,  мөлдір  пленкаға немесе  35-миллиметрлік  пленкаға  шығаруға  арналған. Power  Point   презентацияны  жоспарлауға  жасауға  және  көрсетуге  мүмкіндік  береді. Пайдаланушыға  шаблондардың  модификацияланатын  жиынтығы,  слайдтар  редакторы,  схема  құру  құралы  ұсынылады.  Power  Point   презентацияның  барлық  құрауыштарын  экранға  шығаруға  немесе  басуға  және  презентацияларды  кейін  басып  шығаруға  сақтауға  мүмкіндік  береді.

Презентация  ұғымы өзінің толық мағанасында (лат.рrаеsеntо тапсырамын немесе ағыл. рrеsеnt – ұсыну ) өзін көрсету, баяндама, жобаны, есеп беруді қорғау, жұмыс жоспарын, дайын өнім мен қызмет, енгізу нәтижесін бақылауды, сынауларды және басқа да көптеген дүниені ұсыну. Қорытып айтқанда, ойды, адамдар мен өнімдерді, шикізат пен қызмет түрлерін ұсыну – бұл әрдайым презентация.

Біз презентация деген кезде оның техникалық жағын, яғни белгілі бір тақырыпқа байланысты слайдтардың  сатылы жиынтығын түсінеміз. Слайд деп көзге көрінетін күрделі объектті айтамыз. Оның құрамына тақырыптар, мәтін, кестелер, графикалық кескіндемелер, ұйымдастыру схемалары, дыбыс үзінділері, бейнеклиптер мен гиперсілтемелер кіреді. Әрбір слайд ескерту парағымен бірге келеді. Бұл параққа түсініктеме мәтінді оны жасау кезінде де, демонстрация кезінде де енгізуге болады. Бұл мәтін презентацияның басты, керекті сәттерін және оған қатысты жағдайларды фиксациялау кезінде қолданылады. Ескерту, парақтарын слайдтардың әр түрлі саны үшін қалыптастыруға болады, және де, осы парақтарға презентациямен бірге жүретін сценарийді енгізуге болады. Презентацияны белгілі тақырыптағы слайд-фильм деп те атайды. Слайд-фильмдерді жасап шығаруға арналған арнайы құралдар – графикалық пакеттер де бар. Осы құралдардың бірі – МS Offiсе құрамдасы  Windows-тың қосымшасы  Роwer Рoint программасы.

Роwer Рoint қосымшасының неше түрлі объекттерді (мәтін, кесте, графика) үшін керекті жеке мүмкіншіліктері  болғанымен, оның  Місrosoft   Offiсе дестесінің басқа да құрамдастарымен тығыз байланысуының  арқасында пайдаланушы әбден жасалған материалдарды қолдану мүмкіндігіне ие болады. Мысалы :

Мәтін Word мәтіндік редакторында дайындала алады;

Формулалар -  Місrosoft Еquatuon қосымшасында;

Кестелер -      Місrosoft ЕхсеІ кестелік процессорында;

Бағаналар (диаграммы) -  Місrosoft Graрһ қосымшасында;

Әдеби тақырыптар -  Місrosoft Word Аrt қосымшасында және т.с.с.

 Роwer Рoint әр түрдегі презентацияны көруді қамтамасыз етеді. Мыналарға арналған:

-компьютер экранында автономды көрсету үшін;

-компьютерлі проектор арқылы көрсетуге;

-оптикалық құрал арқылы демонстрациялау мақсатында мөлдір қабықшаға басып шығаруға;

-оптикалық слайд-проектор арқылы демонстрациялау мақсатында 35 мм диапозитивті фотопленкаға басып шығаруға;

-дәл осы шақта жортада көрсету үшін;

-кейіннен пайдаланушының автономды көріп шығуына болатындай етіп желілік ортада жариялау үшін;

-хат алушылардың автономды көріп шығуына болатындай етіп электронды почта арқылы жіберу үшін;

-қызыққандарға тарату мақсатында қағазға басып шығару үшін.

  

ІХ. Үйге  тапсырма

   Power  Point және  презентация

 

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Күні:  _________________

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:     Экрандық  интерфейс және Power Point терезесінің 

                                                                         интерфейсі, өзгертулері.

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

 

Жаңа  сабақ

  Windows 2000-ның  пайдаланушы  интерфейсі  Internet Explorer  5  ықпалдасқан  қосымшасы  бар  Windows 98  интерфейсін  еске  салады. Интерфейстің  негізі – Жұмыс  үстелінің  тұжырымдамасы.  Мұндай  жүйелердегі  объектінің  әрбір  түріне  өзінің  белгішесін  және  осы  объектіні  пайдалану  әдісін  анықтайтын  кейбір  қесиеттер  тобын  береді.

Қапшықтар  қоймалар болып  табылады,  оларда  таңбашалар, файлдар,  басқа да  қапшықтар  және  әр түрлі  құрылымдағы  пиктограммалар  бар. Белгішелер  әр түрлі  объектілеріне  тез  шығуды  қамтамасыз  етеді  және  әдетте  жұмыс  үстелінің  сол  жақ  жоғарғы  таңбашалар  ярлық  деп  аталады. Белгішелер  мен  таңбашаларды  жұмыс  үстелінің  кез  келген  жеріне  орналастыру  үшін  оларды  осы  жерге  апару  керек.  Оны  апару  тышқанның сол  жақ  батырмасын  басу  кезінде  жүзеге  асырылады. Белгішелерге,  таңбашаларға  және  қапшықтарға  шерту  көмегімен  мүмкіндік  береді.   

МS Offiсе барлық қосымшаларының күмәнсіз қолайлылығы қолданылатын интерфейсті біркелкі көрсетуінде, сондықтан Роwer Рoint интерфейсі осы операциялық жүйе үшін үлгі(стандарт) болып табылады. Роwer Рoint мына әдістердің бірімен іске қосуға болады:

  1. Меню арқылы Пуск – Программа - Місrosoft Роwer Рoint .
  2. Қолданушы тышқанның оң батырмасын басып, Создать – Презентация

Місrosoft Роwer Рoint-ты таңдайды.

Қосу барысында диалогты терезесі бар Роwer Рoint терезесі шығады, ол түрлі әдіспен презентацияны дайындауды ұсынады. Стандартты баптау кезінде Місrosoft Роwer Рoint терезесі келесі элементтерден тұрады:

  1. терезе тақырыбы (Заголовок окна) – Windows терезесі үшін – стандартты.
  2. Меню жолы тақырып жолының астында орналасқан.
  3. Құралдар панелі (Панели инструментов) – үнсіз келісім бойынша Стандартная және Форматирование панелдері көрсетіледі.
  4. Жұмыс аумағы (Рабочая область) – құжат бейнеленетін және редакцияланатын өріс. Оң жақтан жұмыс аумағы айналдыру жолымен шектелген. Word немесе ЕхсеІ салыстырғандағы үлкен айырмашылық, жүгірткі мәтін бойынша бір слайдтың ішінде емес, слайдтан слайдқа өту мүмкіндігін береді. Жұмыс аумағының нақты түрі редактор жұмысының режиміне тәуелді.
  5. Жағдай долы (Строка состояния) – көру режимі және презентация жайлы әр түрлі ақпарат : слайдтар саны, тіл, слайдты көркемдеу параметрлері және т.с.с. көрсетілетін ақпараттық жол.

Роwer Рoint интерфейсінің Місrosoft Offiсе құрамына кіретін программалардан негізгі айырмашылығы, құжаттың жұмыс үстеліндегі арнайы бейнелену режимдері. Төрт негізгі бейнелену режимі қарастырылған:

1.Әдеттегі.

2.Құрылымдық.

3.Слайдтар.

4.Слайдтарды сорттаушы.

Слайдтарды сорттаушы режимінде кадрлар бүкіл жұмыс үстелін алатын эскиз түрінде көрінеді, олардың әрқайсысының астында слайдтарды, анимацияларды ауыстыру параметрін, кадр экспозиция уақытын көрсететін бағдаршалар орналасқан. Әрине қажет басқару элементтері пайда болатын құралдар панелі де, слайд эскизінде тышқанның оң жақ батырмасын басқанда ашылатын контесттік меню де өзгереді. Слайдты көрсету режиміне ауысқан кезде слайдтарды сорттаушы режимінде орналасқан параметрлерімен толық-экранды демонстрация қосылады. Демонстрация таңдалған слайдтан басталады. Оны Еsс батырмасын басып әр уақытта аяқтауға болады.

 

ІХ. Үйге  тапсырма

Экрандық  интерфейс және Power Point терезесінің   интерфейсі, өзгертулері.

 

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Күні:  _________________

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:     Power Point  құжаттарының құрылымы. Презентация.

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

Жаңа  сабақ

   Power  Point   презентацияны  дайындау  және  өткізудің  ең  жақсы  бағдарламаларының  бірі.  Ол  MS Office  2000-ның  құраушы  болып  табылады  және  презентациялық  материалдарды  слайд  түрінде  жасау  және  оларды  қағазға,  экранға,  мөлдір  пленкаға немесе  35-миллиметрлік  пленкаға  шығаруға  арналған. Power  Point   презентацияны  жоспарлауға  жасауға  және  көрсетуге  мүмкіндік  береді. Пайдаланушыға  шаблондардың  модификацияланатын  жиынтығы,  слайдтар  редакторы,  схема  құру  құралы  ұсынылады.  Power  Point   презентацияның  барлық  құрауыштарын  экранға  шығаруға 

  Қазіргі  заманғы  презентациялық  бағдарламаларының көбісі  анимациялық,  дыбыспен,  бейнемен  жұмыс  істеуді,  мультимедианың  басқа  да  мүмкіндіктерін  пайдаланады.  Мультимедиялаық  өнімдерде  әр  слайд  сахна сияқты,  оны қозғалыстағы объектілермен  толтырып,  музыкамен  сүйемелдеуге  де  болады. Көптеген  презентациялық  пакеттер  қазірден  сондай  құралдар  ұсынуда. Мультимедиялық  объектілерді  тікелей  слайдтарға  кірістіру  үшін  Оле  технологиясы  қолданылады.  Бұл  жағдайда  мультимедия  объектілерін  жеке  қосымша  басқарады. Мұндай  технологияны  қолдану  үшін  оперативті  және  дискілік  жады  үлкен  мөлшердегі.  Едәуір  қуатты,  сондай-ақ   дыбыстық  платасы  бар  дербес  компьютер  қажет. Бұған  қоса дискеталарда  немесе  компакт-дискілерде  жасалған  слайд-фильмдерді  пайдалану  және  тарату  үшін,  белгілі  Оле  серверлері  болуы  шарт. Осы  себептерге  орай,  өзіндік  қолдау мультимедиясы  бар  презентация  бағдарламалар  жақсы  бағаланады

Кез келген   Роwer Рoint құжаты слайд деп аталатын өзара байланысқан жекеленген кадрлар жиыны  болып табылады. Мұндай файлдар презентацияда көп болуы мүмкін, бірақ олар маңызды болуы шарт, сіздің презентациядағы жүзінші слайд ешкімге қызықты болып көрінбейді. Құжаттағы әрбір слайдтың оның орналасу жеріне байланысты үнсіз келісім бойынша берілетін бірегей нөмірі болады. Слайдтардың тізбектілігі (олардың байланысы, нөмірленуі) құжатта сызықты. Мұндай сызықтық пайдаланушы әрекетіне тәуелсіз Роwer Рoint

Автоматты түрде сүйемелденеді. Яғни, слайдтарды жою, енгізу, алмастыру, көрінбеуі немесе көрсету құжаттың сызықтық құрылымын бұзбайды.

Слайдтарда әр түрлі типті объекттер бар, олардың қиюласуы презентацияның берілген кадрінің мазмұнын  толығымен ашуға арналған. Әрбір слайдта, кем дегенде бір объект – кадр фоны болады. Яғни толығымен бос слайд болуы мүмкін емес және «бос» деп «фон» типті объектісі бар слайд түсініледі.

Слайдта орналастырылатын объектілерге:

  • фон
  • мәтін
  • гиперсілтемелер (мәтіннің ерекше түрі ретінде);
  • колонтитулдар (мәтіннің ерекше түрі ретінде);
  • кестелер;
  • графикалық бейнелер;
  • жазулар;
  • диаграммалар;
  • дильм;
  • дыбыс;
  • бағдарша (ярлык) жатады.

Ерекше объект ретінде жиынтығында слайдтың түстік схемасын ұсынатын әр түрлі объектілерді  түстік көркемдеу шығады. Слайтда орналастырылған барлық объектілер,  Роwer Рoint-тің ішкі құралдарымен, сыртқы қосымшалармен немесе бір мезгілде осы және басқа құралдарымен жасалына немесе көркемделіне алады.

Презентацияның кез келген компонентін баспаға шығару үшін, оны ашып, Файл – Печать командасын беріп, басылатын объектіні : слайдтар, берілулер, мақала беттерін немесе құрылымын көрсету қажет. Содан соң басылатын слайдтар тобы және басылатын көшірме саны анықталады.

Слайдтардың басылатын түрде көріну үшін (сұр түс өрбуі пайдаланумен ), слайдтар режимінде Вид – Черно-белый командасын немесе оны контекстті менюден таңдап, көркемдеудің қажетті вариантын орнату қажет. Мысалы , егер Авто-ны таңдаса фон жасырылған және слайдта тек мәтін мен графика ғана көрсетілінеді. Егер де Черный с белый заливкой таңдаса, сұрдың барлық реңкі, объектінің құйылмалары қоса жасырылынады және барлығы қара-ала түрде басылынады.

Ақ-қара түсті режимдегі жұмыс кезінде енгізілген өзгертулер, экрандағы презентация түстеріне әсер етпейді. Сол себептен ең тиімді вариант – түрлі-түсті презентация жасау және үлестірмелі материалдарды ақ-қара түсті принтерде басып шағару.

 

ІХ. Үйге  тапсырма

   Power Point  құжаттарының құрылымы. Презентация.

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Күні:  _________________

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:     Презентция құру. Графиктік объектілерді орнату.

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

Жаңа  сабақ

   Жаңа презентацияны, (Word-та жаңа құжатты жасау сияқты) үш түрлі әдіспен жасауға болады.

  1. Мастер автосодержания көмегімен.
  2. Ұсынылған қалыптар негізінде.
  3. Бос презентацияны пайдаланып, яғни құжатты басынан бастап жасау.

Мастер автосодержания көмегімен презентацияны жасау. Роwer Рoint-ті қосқан кезде Мастер автосодержания бағдаршасында тышқанды басу келесі диалогтық терезені шақырылады.

Слайдты жасау процесі  үш этаптан тұрады.

Бірінші этапта Вид презентации таңдау керек. Мұнда тиісті батырманы басқанда ашылатын алты блок ұсынылады. Әрбір блокта презентацияның бірнеше стандарты бар, сендер олардың тақырыбы сәйкесін таңдап аласындар. Шебермен жұмыс істеудің ыңғайсыздығы, біз таңдап алғанды алдын-ала көре алмаймыз. Бұдан басқа, егер сендер бір фирманың қызметкері болмасаңыз, ұсынылған презентацияның 54 варианты  және тақырыптары: «Стратегияны ұсынамыз» , «Персоналды оқытамыз», «Қаржылық күйді шолу» және т.б. ұнамайды.

Үшінші этапта ең бірінші слайдтың көркемдеуі жүреді. Мұнда презентацияның аты беріледі, сонымен қатар барлық слайдтардың төменгі колонтитулы үшін мәтін енгізіледі. Готово батырмасында тышқанмен басу шеберге жұмыстың аяқталуы  жайлы команданы береді, және ол жиналған ақпарат негізінде слайдтардың  базалық жиынын  жасайды. Енді слайдтардың аяққы көркемдеумен  айналысуға болады, керекті деректерді енгізе отырып : мәтін, бейне, суреттер,сонымен қатар, керек кезде, форматтау параметрлерін ауыстыра  отырып.

Автосодержание шебері көмегімен презентация жасау – бұл ең оңай, бірақ ең стандартталған әдісі. Бұл жағдайда шебер, Місrosoft Offiсе-тің көптеген шеберлері сияқты, белгілі бір сұрақтар қояды, сонымен қажет ақпаратты жинап және соның негізінде берілген тақырып бойынша слайдтар жиынын ұсынады. Алғаш пайдаланушы үшін бұл әдіс алғаш ең қарапайым және ыңғайлы көрінеді, себебі шебер оны презентация дайындаудың барлық сатылары арқылы өткізеді. Басқа жағынан, ол дербес барлық маңызды шешімдерді қабылдайды, іс жүзінде тәуелсіз шығармашылық үшін мүмкіндікті қалдырмайды. 

Үлгітүр негізінде презентация жасаудың, мысалы Word-та үлгітүрді пайдаланудан басқаша болады. Power Point үлгітүрдің екі типін ұсынады:

  • презентациялар үлгітүрі;
  • көркемдеу үлгітүрі.

Презентация үлгітүрлері Word-тың стандарттты үлгітүрлеріне ұқсайды: олардың Сату жоспары, Бизнес-жоспар, Қаржылық күйді шолу және т.б. атаулары бар. Пайдаланушы үлгітүр ұсынған мәтінді ала алады немесе оны авторлыққа ауыстыра алады. Көркемдеу үлгітүрлері профессионалды әрлендірушілермен жасалған және презентацияның барлық слайдтарына біркелкі көркемдеуді беру үшін қызмет етеді. Үлгітүрдің әрқайсысының белгілі бір түстік гаммасы, фоны және өзінің стилистикасы бар, әр түрлі графикалық элементтері бар. Презентациямен жұмыс кезінде көркемдеу үлгітүрін таңдауға зейін қою керек, себебі ол презентация тақырыбымен үйлеспеуінен басқа, мүнда енгізілген мәтін немесе графикалық объектілер жоғалып кетуі мүмкін.

Графикалық файлдарды ендіру.

 

Ағымдағы  cлайдқа бейнесі бар файлды ендіру үшін, келесі әрекеттерді орындау керек :

  1. Слайдтың жұмыс аумағында тышқанның оң жақ батырмасын басыңыз.
  2. Фон менюі пунктін таңданыз.
  3. Исключить фон образца пунктінте жалаушаны алыңыз және оң жақтағы үшбұрышы тышқанмен шертіңіз.
  4. Способы заливки таңдаңыз.
  5. Способы заливки терезесінде Рисунок жапсырмасын таңдаңыз.
  6. Способы заливки терезесінің төменгі бөлігінде Рисунок пунктін таңдаңыз.

ІХ. Үйге  тапсырма

   Презентция құру. Графиктік объектілерді орнату.

 

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:     Дыбысты қосу. Слайдтарды демонстрациялау.

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

 

Жаңа  сабақ

Дыбыспен жұмыс.

Егер презентация Интернетте ұсыну, компьютерде автономды көру және басқа да электронды жариялым үшін болса, оны дыбыстық көркемдеумен сүйемелдеуге болады. Бұл музыка, сөз, дыбыстық эффектілер болуы мүмкін.     Әдетте дыбыстық эффектілерді жекелеген слайдтарға зейін аудару элементі ретінде пайдаланады, ал музыка шығармашылық тақырыпты ұсыну кезінде баяндаманың дербес элементі ретінде болады. Сөзді әдетте автономды көруге бағытталған презентацияны түсіндіру үшін пайдаланады. Сонымен қатар, сөздің жазбасын  аудиториялық баяндама дайындау үшін де қолдануға болады.

Дыбыстық эффектілер бүтіндей слайдқа немесе оның объектілеріне аудиторияның  көңілің аударту үшін ендіреді. Интернетте дыбысты жіберу белгілі бір қиыншылықтармен байланысты болуын көңілде ұстау керек, себебі дыбыстық файлдардың көлемі өте үлкен болуы мүмкін. Дыбыстық файлдардың арнайы пішімдерін, сапасын басқару мүмкіншілігімен қысудың жоғары дәрежесін қамтамасыз ететін, мысалы МРЗ пішімі қолдану ұсынылады. Ағымдағы слайдқа дыбыстық файлды ендіру үшін, келесі әрекеттерді орындау қажет:

  1. Встака – Фильмы и звук – Звук из файла менюі пунктін тандаңыз.
  2. Вставка звука терезесінде сендердің компьютерлерінде сақталған дыбыстық файлдардың біріне жол көрсетіңіз.

                                       Слайдтарды  демонстрациялау.

Слайдта объектілердің пайда болу ретін басқару үшін қажет:

  1. Показ слайдов – Настройка анимации командасын орындау.
  2. Тізімде объектіні таңдау және оның реті мен пайда болу уақытын, түр өзгертуін, дыбыстық сүйемелдеуін және т.с.с. анықтау керек.
  3.  Берілген процедураны слайдтағы әрбір объекті үшін кезекпен қайталау.

Анимация эффектілерін беруде тиісті құралдар панелін пайдалануға болады:

Слайдтар алмасуын басқару және демонстрация кезінде арнайы эффектілердің тандалуы Показ слайдов – Смена слайдов командасының көмегімен орындалады. Презентацияның әрбір слайдты экранда белгілі бір уақыт бойы болады, оның ұзақтығын басқа слайдқа өткенде қолмен реттеуге болады немесе белгілі бір уақыт аралығында слайд алмасуын беріп алдын ала жасауға болады(Показ слайдов – Настройка времени командасы). Уақыт интервалдары жайлы ақпаратты алу үшін презентацияны слайдтарды сорттаушы режимінде ашу керек, ол жерде әрбір слайд астында оның экранда болу ұзақтылығы  көрсетіледі. Слайдтарды көрсетудің үш әдісі бар:

  1. Слайдтар толық экранды  режимде бейнеленетін, баяндамашымен  басқарылатын көрсетуді өткізудің әдеттегі әдісі. Жетекші презентацияны қолмен немесе автоматты режимде өткізе алады, оны ескертулер немесе әрекеттер жазу үшін тоқтата және тіпті презентация кезінде сөздік сүйемелдеуді жаза алады. Бұл режим презентацияны үлкен экранда көрсету, желі арқылы жиналыс өткізу немесе презентацияны  трансляциялау үшін ыңғайлы.
  2. Пайдаланушымен басқарылатын презентация кішкентай терезеде бейнеленеді (желі бойынша немесе Интернет арқылы бір пайдаланушы көру кезінде ), слайдтарды ауыстыру, редакциялау, көшіру және басу командалары бар. Бұл режимде  басқа слайдқа өту айналдыру жолының немесе <Page up>  және    <Page down> батырмалары көмегімен жасалынады. Жұмыстың  ыңғайлылығы  үшін Web құралдар панелін шығаруға болады.
  3. Автоматты – презентация толығымен автоматты түрде толық экранда өтеді. Бұл режимді көрмелік стендте немесе жиналыста пайдалануға болады. Сонымен қатар көптеген меню мен командаларға тыйым салуға және циклдық көрсету режимін қосуға болады.

Әдісті  таңдау үшін, Настройка презентации (Показ слайдов менюі) диалогтық терезесінде ауыстырып  қосқышты тиісті күйге орнату керек. Слайдтартды  көрсету процесін басқару үшін басқару  батырмаларын  да пайдалануға болады. Егер әрбір слайдқа бірдей батырмаларды орналастыру керек болса, оларды слайд үлгісінде орналастыру ұсынылады.

                  

ІХ. Үйге  тапсырма

Дыбысты қосу. Слайдтарды демонстрациялау.

 

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:     Бақылау жұмысы

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

 

Жаңа  сабақ

Оқушылардан өтілген сабақтарды қалай түсінгендіктерін тексеру үшін бақылау жұмысын аламын. Яғни  оқушыларды үш топқа бөліп  4 тақырыптан бөліп беріп, қысқаша түсінгендерін жазғызамын.

І топ.

  1. Компьютердің программалық жабдықтары.
  2. Windows 2000 қосымшаларындағы берілгендердің алмасуы.
  3. Құрылымдық программалау.
  4. Дыбысты қосу. Слайдтарды демонстрациялау.

ІІ топ

  1. Процедуралық программалау
  2. Power Point презентациясы.
  3. Әділ-нысаналық бағдарлау
  4. Программалау жүйесі.

ІІІ топ

  1. Программалдарды құрудағы модульдік қатынас
  2. Презентация құру. Графиктік объектілерді орнату.
  3. Power Point құжаттарының құрылымы.
  4. Операциялық жүйелер және олардың дамуы.

 

ІХ. Үйге  тапсырма

Бақылау жұмысы

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

 

Пән аты: Информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Сабақтың тақырыбы:  Даярламаның жинақталған ортасы

Сабақтың мақсаты:

             Білімділігі: Білімділікке, сауаттылыққа, ойлау ұшқырлығын дамыту.

             Тәрбиелігі: икемділік қасиетімен шабыты болуға қалыптастыру

            Дамытушылығы: Оқушылардың ойлау қабілетімен қызуғышылығын арттыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары, т.б.б.

Оқыту формалары: жеке, топтық және ұжымдық.

Пайдаланылған әдебиеттер:Н.Ермеков,М.Ермеков, С.Ноғайбаланова информатика 10 сынып оқулығы, Балапанов инфарматикадан 30 сабақ, информатика ортасы,  Ж.Динисламов Bisual ортасы, Ж.Динисламов Basic Bisual Basic

Сабақтың барысы:

                               А) ұйымдастыру кезеңі

                               Б) сабақ сұрау

                               В) жаңа сабақ

                               Г) бекіту

                               Д) үйге тапсырма

                               Е) ) қорытынды

Үй тапсырмасын пысықтауға бірнеше сұрақтар қойылады.    

Жаңа сабақ:

       Біз Visual Basic 6 версиясын – осы кең тараған бағдарламалау тілінің соңғы жаңалықтарының бірін оқып – үйренуі бастаймыз. Visual Basic өзін инструменттердің үлкен жиынтығын пайдалана отырып, пішімдер мен графикалық объектілерді көрнекі құрастұруға болатын графикалық орта ретінде ұсынады.

      Visual Basic бағдарламалау тілі дегеніміз – көпке таныс Basic стандартттық тілінің кеңейтілген версиясы.

      Visual Basic – ті іске қосу Пуск – Программы - Visual Basic - Visual Basic6 командасымен жүзеге асырылады.

      Visual Basic – ті іске қосқанда экранда Project Wizart жобаларының менеджері өзінің New Project терезесімен пайда болады.

      Терезе үш қосымша беттен тұрады. New (Жаңа жоболар), Existing (Қолданыстағы жобалар), Recent (Жақында пайдаланылған жобалар).

       New қосымша бетінде жаңа қолданба үшін шаблон таңдайсыңдар.

       Existing қосымша бетінде қолданыстағы жобаны таңдауға болады.

       Recent қосымша беті Existing қосымша бетне ұқсас, бірақ онда өздерің соңғы кездерде жұмыс істеген жобалар ғана түседі.

       Visual Basic пен жұмыс істеуді кез келген қосымшамен бастауға болады. Алайда біз жаңа жобаны бастап отырмыз, сондықтан New қосымшабетіндегі Standard EXE таңбашасын екі мәрте шертіңдер, бұл Project Wizart жобалар менеджері жұмысын аяқтауға әкеледі. New Project терезесінде проектінің типі таңдалғаннан кейін экранға бірнеше терезелерден тұратын Visual Basic ортасы шығады.  Visual Basic ортасы терезесін жұмысқа қажетті барлық құрал-саймандармен программа терезелері бір ортада болғандықтан жинақталған орта деп те атайды.

  1. Экранның жоғарғы жағында негізгі немесе Бас мәзір деп аталатын мәзірлердің қатары орналасқан.
  2. Бас мәзірдің төменгі жағында құрал-саймандар панелі орналасқан. Бұл панельде Бас мәзірдің командаларын жылдам орындайтын батырмалар шоғырланған. Егер экранда құрал-саймандар панелі көрінбесе, онда оны View-ToolBars-Standard командасын орындау арқылы шығаруға болады.
  3. Visual Basic компоненттері панелі
  4. Үстіне Visual Basic компоненттерін орналастырып, терезелі қосымша жасау үшін қолданылатын қалып немесе форма терезесі орналасады.
  5. Форманың астыңғы жағында орналасқан форма конструкторы
  6. Форма макеті терезесі
  7. Проектілер терезесі
  8. Visual Basic компоненттерінің қасиеттерін өзгерту үшін қолданылатын Қасиеттер терезесі орналасқан.

       Басты меню деп Visual Basic терезесінің жоғарғы жағында орналасқан мәтін жолын айтады. Сол жақта File меню тұр. Ол қолданбаларында құрайтын файлдармен жұмысістеуге арналған. Онда жобаларды жасауға, ашуға, басуға және сақтауға болады.

       File менюінен кейін Editменюі келеді. Онда алмасу буферімен ойып алу, көшірмелеу және кірістру іспетті стандартты операциялар орындалады.

       View менюінде әр түрлі құрауыштар мен инструментттерді қарау режимдері қосылады. Пішіндер мен бағдарламалық модульдерді, сондай – ақ даярлама процесін неғұрлым өнімді ететін алуан түрлі көмекші объектілерді қарауға болады.

      Project  менюі – жобаның  жүрегі.

      Format менюі командалары элементтер мен пішіндердің өлшемдері мен орналасуын ан.ықтайда.  

      Run менюі командалары қолданбалы іске қосады және тоқтатады, бағдарламаның орындалуын үзіп жібереді және қайтадан бастайды.

       Tоols менюінен процедралар қосуға   және олардың  қасиеттеріне  мән  беруге болады.

       Add-Ins-менюінде  қондырма  аталатын  қосымша  тиімді  құралдар  бар.

       Wіndоws менюінде  ашық  терезелермен  жұмыс  бойынша  таныс  командалар.

      Неlр  менюі  дегеніміз-Visuаі  Basic   бағдарламалау  тілінің  қайсыбір  қызметтері  немесе

құрауыштары ортасымен  жұмыс  істеу  бойынша  жөн  сілтегіш  арқылы шақырылатын  командалар.    Жаңа сабақты  бекіту:

      Қосымша жасауда  қолданылған барлық формуаларды модельдер мен элементтерді көрсетіп тұратын арнайы терезені объектілер терезесі деп атайды. Бір формадан екінші формаға немесе бір модульден екінші модульге белгішесіне курсорды апарып, екі рет шертсе жеткілікті. Visual Basic-тің басқа терезелері сияқты Проектілер терезесін жылжытуға, оның формасын өзгертуге болады.

Сондй-ақ бұл терезеде тышқан құрылғысының оң жақ батырмасын басу арқылы бірден File мәзірінің командаларын орындауға болады.

View Code – программалық код терезесін шығарады.

View Object – форманы шығарады

Toggle Forders – форма бумасын ашады.

 

Жаңа сабақты  бекіту:

        Ол  үшін  балалрға  жаңа  сабақтан бірнеше  сұрақтар қоя отырып сабақты аяқтаймын.

Үйге тапсырма:  Даярламаның жинақталған ортасы

Сабақты қорытындылау:  Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдерін  талдау, бағалау. 

    Пән аты: Информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Сабақтың тақырыбы:   Пішін және басқару элементтері

Сабақтың мақсаты:

          Білімділігі:Білімділікке, сауаттылыыққа, ойлау ұшқырлығын дамыту.

          Тәрбиелігі :Жауапкершілікке баулу, дәлдікке үйрету.

          Дамытушылығы:Оқушының әрбір сабаққа ынтасымен қабілеттін біріктіріп, пәнге                                                                                                                                                                                                              

          деген қызығушылығын арттыру .

Сабaқтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекілік, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары т.б.б.

Оқыту формалары: жеке, топтық және ұжымдық

Сабақтың барысы:

                        а) ұйымдастыру кезеңі

                        б) сабақ сұрау

                        в) бағалау

                        г) жаңа сабақ

                        д) бекіту

                        е) үйге тапсырма

                        ж) қорытынды

            Қоңырау соғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақ ты бастаймын. Кезекшіден оқушыларды түгелдеп журналға белгілеп алып үй тапсырмасын бірнеше сұрақтар қою арқылы сұраймын.

  1. Бас мәір дегеніміз не?
  2. Бас мәзірдің қатарын айт
  3. Проектілер терезесі дегеніміз не?
  1. Visual Basic ортасының бөлктерін түсіндір?
  2. New парағын түсіндір?
  1. Existing парағын түсіндір?
  2. Recent парағын түсіндір?
  3. Visual Basic программаларында сақтаудың неше түрі бар?
  4. Visual Basic қосымшасын қалай сақтаймыз?
  5. Қасиеттер терезесі дегеніміз не?   
  6. Экраннан қасиеттер терезесі көрінбесе, қалай ашамыз?

      Осы жауаптарды ала отырып оқушыларды бағалаймын.

Жaңа сабақ:

Visual Basic қосымшаларын жасауда қолданылатын компоненттердің орналасуы және оның дизайнын жасау үшін қызмет атқаратын басты терезені Форма деп атайды. Ол орындалған кезеңде көзге көрінбейтін нүктелі тордан тұрады. Тор пайдаланушының формадағы объектілердің дұрыс орналасуы үшін қызмет атқарады. Форма форма конструкторы терезесінде орналасады.  Форма макеті терезесі қосымша орындалғанда программалаушыға форманың  экранның қай жеріне шығатынын көрсетіп тұрады. Форманың экранға шығатын орнын өзгерту үшін программалаушы макеттегі  форманың бейнесін курсормен шертіп қалаған жеріне сүйреп апарып қоюына болады.

Пайдаланушы Форма мен оның конструкторы терезелерінің өлшемдерін кәдімгі Windows терезелеріндегі әдістерді қолдану  арқылы, өзінің қалауы бойынша өзгертіп алуына болады.

Егер экранда  Форма  көрінбесе, онда оны келесі командаларды орындап шығаруға болады:

  1. Бас менюден View-Object  командасын  орындау арқылы;
  2. Shift+F7 функциональды клавишаларын басу арқылы;
  3. Project  терезесіндегі сәйкес батырманы басу арқылы

Visual Basic ортасының Комоненттер  панелінде  келесі элементтер орналасқан:

  1. Pointer – панельдегі екпінді күйде тұрған компонент батырмасының түрін  кәдімгі режимге ауыстыру үшін қолданылатын көрсеткіш.
  2. Label – текстік және сандық шамаларды шығару үшін қолданылатын компонент.
  3. Frame – формаға ішіне әртүрлі компоненттерді топтастырып орналастыру үшін қолданылатын компонент.
  4. CheckBox – формаға жанында жалаушасы бар жазу шығаратын компонент.
  5. ComboBox – формаға бірнеше қатарлардан тұратын жазулар құрастыруға болатын өріс шығару үшін қолданылатын компонент.
  6. HscrollBar – формаға жатық айналдыру белдеушесін шығаратын компонент
  7. Timer – формаға уақыт-өлшеуіш шығаратын компонент
  8. DirListBox – формаға таңдалған дискінің құрамына кіретін каталогтар тізімін шығаратын компонент.
  9. Shape – формаға әртүрлі геометриялық фигуралар шығаратын компонент
  10. Imageформаға әртүрлі типті бейнелік файлдардан суреттер шығаратын компонент.
  11. OLE - Visual Basic ортасын Windows операциялық жүйесіне орнатылған басқа қолданбалы программаларымен байланыстыратын компонент.
  12. PictureBox –формаға графиктік өріс шығаратын компонент.
  13. TextBox – формаға текстік және сандық шамаларды енгізу және шығару үшін қолданылатын компонент.
  14. CommandButton – формаға командалық батырма орналастыру үшін қолданылатын компонент.
  15. OptionButton – формаға жанында ауыстырып қосқышы бар жазу шығаратын компонент
  16. ListBox – формаға бірнеше қатарлардан тұратн жазулар тізімін шығаратын компонент
  17. VscrollBar – формаға тік айналдыру белдеушесін шығаратын компонент
  18. DriveListBox – формаға компьютерге орнатылған дискілер тізімін шығаратын компонент
  19. FileListBox – формаға таңдалған каталогта орналасқан файлдар тізімін шығаратын компонент
  20. Line – формаға сызық салу үшін қолданылатын компонент
  21. Data – формаға белгілі бір объектілерді деректер қоры сақталған mdb-типті файлдармен байланыстыратын және олардың жұмысын басқаратын компонент.

Бұлардан басқа элементтер панеліне Project-Components  командасын орындағанда немесе курсорды компоненттер панеліне апарып оң жақ батырманы басып, контексті мәзірден Components  қатарын таңдағанда шығатын үш парақтан тұратын  Components терезесінен компонентті белгілеу арқылы қосымша объектілер ендіруге болады.

Visual Basic объектілерінің қасиеттерін көрсету үшін арналған терезе Қасиеттер терезесі деп аталады. Проектідегі кез-келген объект белгіленген кезде оның қасиеттері қасиеттер терезесінде көрінеді. Бұл терезеден белгіленген объектінің әртүрлі қасиеттерін таңдап орнатуға болады. Мысалы: объектіге ат беру, түсін өзгерту, шрифтер орнату, экранда көрінбейтін ету т.б.

Объектінің мәндері сандық немесе символдық шама болатын қасиетіне жаңа  мән беру үшін Қасиеттер терезесінің бірінші бағанындағы  тізімде орналасқан қасиетің  атына курсорды  апарып екі рет шерту керек, нәтижесінде  екінші бағанда  қасиеттің бұрынғы мәні белгіленіп тұрады. Сол кезде  клавиатурадан бірден жаңа мәнді теріп енгізуге болады.

Мәндері бульдік шама болатын не бірнеше тұрақты шамалар тізімінен тұратын қасиеттерге  жаңа мән орнату үшін курсорды қасиет атына апарып екі рет шерту немесе қасиеттің бұрынғы мәні жазылған өрістегі тілсызықты шертіп ашылған тізімнен жаңа мән таңдау қажет.

Файлдық жол көрсететін элементтердің форматтарын өзгертетін қасиеттер параметрлерін курсорды қасиет атына апарып екі рет шерткенде немесе қасиеттің мәні жазылатын өрістегі үш нүкте белгісі бар батырманы шерткенде ашылатын терезеден таңдайды.

Сондай-ақ объектілер қасиеттерін программалаушы бірден код терезесінде программалау арқылы орната алады.

Егер экранда Қасиеттер терезесі көрінбесе, онда оны төмендегі командаларды орындап шығаруға болады:

  1. Бас мәзірден View-Properties Windows  командасын орындау арқылы;
  2. Құрал-саймандар панелінен сәйкес батырманы шерту арқылы;
  3. F4 функциональды клавишын басу ақылы;

Форма және онда орнатылған компоненттер объектілер деп аталады. Олардың әрқайсысының өзіне тән қасиеттері, әдістері және оқиғалары болады.

Қасиеттер ретінде объектілердің сыртқы атрибуттарын, әдістер  ретінде олардың әрекеттерін, ал оқиғалар ретінде қосымшалармен жұмыс істегенде белгілі бір әрекетті орындау  үшін  пайдаланушы тарапынан берілетін командаларды құрастыруға болады. Visual Basic-те пайдаланушының басты міндеті болып объектілерге қасиеттер мен әдістерді дұрыс таңдай білу мен код терезесінде оқиғаларды өңдеу процедураларын жазу болып табылады. Visual Basic  объектілерінің  өзіне тәнқасиеттерімен қатар көптеген ортақ қасиеттері  де болады. Қасиеттер терезесінде олардың  ортақ қасиеттерін бірнеше объектілерді бірден  белгілеу арқылы орнатуға болады. Төменде келтірілген Form объектісінің кейбір қасиеттері басқа объектілерге де тән.

Name – формаға ат қою, программалық кодта Visual Basic объектіні осы ат арқылы таниды, сондықтан объектіге аттар ағылшынша қойған дұрыс.

Backcolor – форманың фонының түсін орнату түс мәндерін System немесе  Palett тізімдерінен таңдауға болады.

Bolderstyle – форма жиегінің стильдерін орнату

Caption – форманың тақырыбын жазу

ControlBox – форманың өлшемдерін басқару батырмаларын орнату немесе алып тастау

Font – шрифт түрлерін орнату

Forecolor-формаға Print  әдісімен шығатын текст түсін орнату, бұл қасиеттің мәні формада орналасқан басқа текстік объектілерге әсер етпейді.

Height, Top, Left, Width – форманың экранда орналасуын реттеу және оның өлшемдерін орнату үшін қолданылатын қасиеттер.

Пайдаланушының әрбір орындаған іс-әрекеті белгілі бір оқиғаны шақырады. VB-те әр оқиғаның өз аты болады, мысалы:

Initialize  қосымшаны іске қосқанда пайда болады;

Load – қосымша жүктеліп жатқанда пайда болады;

Resize – қосымша жүктеліп болғаннан кейін пайда болады;

Deactivate – форма екпінсіз күйге өткенде пайда болады;

Activate – формаға екпінді күйге өткенде пайда болады;

Unload-форманы жапқанда пайда болады;

Terminate – форма жабылғаннан кейін пайда болады;

Change – текстік алаңға клавиатурадан символ енгізген сайын пайда болады;

Click – объектінің үстіне курсорды  апарып тышқан құрылғысының сол жақ батырмасын шеріп, қайта жібергенде пайда болады;

Dbiclick – объектінің үсітне курсорды апарып тышқан құрылғысының батырмасын екі рет шерткенде ғана пайда болады

gotFocus – объект фокусқа кірген сәтте пайда болады;

LostFocus-объект фокустан шыққан сәтте пайда болады;

Paint – сурет салу

keyPress – объект белгіленген кезде кез-келген клавишты басқан сәтте пайда болады;

keyUp – объект белгіленген кезде кез-келген клавишты басып қайта жібергенде пайда болады;

MouseMove – объектінің үстіне курсорды апарғанда  пайда болады;

MouseUp –  объектінің үстіне курсорды апарып тышқан құрылғысының кез-келген батырмасын шертіп, қайта  жіберген пайда болады;

MouseDown- объектінің үстіне курсорды апарып тышқан құрылғысының  кез келген батырмасын шерткен сәтте пайда болады.

 

Жаңа  сабақты  бекіту : Ол  үшін  балаларға  жаңа  сабақтаң  бірнеше  сұрақтар  қоя  отыры  сабақты  аяқтаймын .

 

Жаңа  сабақты  бекіту : Ол  үшін  балаларға  жаңа  сабақтаң  бірнеше  сұрақтар  қоя  отыры  сабақты  аяқтаймын .

Үйге  тапсырма : Пішін және басқару элементтері

Сабақты  қортындылау :  Жаңа  материалды  пысықтау,  Оқушылардың  менгерген  білімдерін  талдау , бағалау .        

 

 

 

 Пән аты: Информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

І.  Сабақтың  тақырыбы:   TextBox, Label, CommandButton компоненттері

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер:  Н.Т.Ермеков, Н.Ф.Стифутина  7-8 класс оқулығы, Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10-11  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Ж.Динисламов «Visual  Basic ортасы»

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

Жаңа  сабақ

        ТехtВох – қосымшаға әртүрлі информация енгізу және шығару үшін қолданылатын компонент. Қосымша орындалғанда пайдаланушы бұл объектіде жазылған жазуды редакциялауына болады. Негізгі оқиғасы –Сһаnqe. ТехtВох объектісінің негізгі қасиеттері:

Name – объектіге ат беру.

Техt – алаңға текст енгізу, тексті тікелей қасиеттер терезесінде немесе программалық кодта төмендегідей  меншіктеу операторының көмегімен енгізуге болады:

 Техt 1.Техt=””                    // текстік аланды тазарту

Техt 2.Техt= Техt1. Техt

Текстік объектінің мәнін төмендегідей анықтауға болады:

Х= Техt 1.Техt

DataSоurсе – деректер қорымен байланыс орнату.

DataField – деректер қоры өрістерімен байланыс орнату.

Lосked – құлып, алаңға текст енгізу мүмкіндігін алып тастайтын немесе орнататын бульдік шама. Егер қасиеттің мәнін Тrue етіп орнатса, онда объекті тек көру режимінде ғана шығады, курсор көрініп тұрады, ал тексті өшіруге немесе жаңа текст жазуға болмайды.

МахLenqtһ – енгізілетін символдар санына шектеу қою, үндемеген жағдайда

(МахLenqtһ=0) шектеу қойылмайды.

МultiLine – енгізу алаңын көп қатарлы ететін бульдік шама, текст алаңын көп қатарлы ету үшін бұл шамаға «Тrue» орнатып, текст алаңын программалық кодта төмендегі мысалдағыдай толтыруға болады. Программалық кодта тексті бөліп жазу үшін + не & символдары қолданылады.

Аііqnment – тексті сол жақтаумен, оң жақтаумен немесе ортамен түзету.

ВоІderStyle – жақтау орнататын бульдік шама.

SсrоІІВаr – айналдару белдеушелерін орнату.

Ғоnt – шрифт орнату.

FоrеСоІоr – шрифт түстерін орнату.

ВасkСоІоr – текст қорабын бояу.

Таblndeх – объектілердің табуляция тәртібіндегі реттік нөмірін орнату.

ТаbStор – табуляция тәртібінен алып тастау.

ТооІТірТехt – объектінің атқаратын қызметі туралы сыбырлап тұратын көмекші мәлімет орнату.

РаsswordСһаr – символдарды парольдік символмен ауыстырып көрсету.

ЕnаbledVіsіble – қосымша орындалғанда объектіні өшіру/қосуды және объектіні көзге көрінбейтін/көрінетін етуді орнататын бульдік шамалар(мәндері Тrue/Fаlse)

Lаbel компоненті информацияны шығару үшін қолданылатын компонент. Көптеген қасиеттері ТехtВох компонентінің қасиеттеріне ұқсайды. Негізгі оқиғасы – СІіск.

Lаbel компонентінің өзіне тән қасиеттері:

Сарtіоn – жазу орнату. Егер бұл қасиетке мән беру барысында кез-келген бір әріптің алдына «&» (амперсенд) белгісін қойып кетсе, онда сол әріптің асты сызылып тұрады.

АutoSіze – объектінің шекара өлшемдерін жазудың ұзындығына байланысты горизонталь бағытта автоматты түрде соза алатын бульдік шама.

WordWrар – шекара өлшемдерін вертикаль бағытта созу.

ВоІderStуle – жазу шығатын алаңнын түрін өзгерту, бұл қасиеттің мәнін 1-FiхеdSіnqle  шамасына орнатқанда жазу алаңы  ТехtВох секілді өзгереді, бірақ ондағы жазу редакциялауға келмейді.

  СоmmandВutton  компоненті  батырма жасау үшін қолданылатын кеңінен қолданылатын пайдалы объектілердің бірі болып табылады. Негізгі оқиғасы – СІісk.

СоmmandВutton  компоненті  негізгі қасиеттері:

Сарtion – батырманың бетіне жазу орнатады. Label компонентіндегі сияқты бұл қасиетке мән беру барысында кез-келген бір әріптің алдына «&» символын қойып кетсе, онда сол әріптің асты сызылып тұрады. Бұл батырмаларды басу орнына жылдам клавиштар қолдану мүмкіндігін береді. Орнату алдында «&»символын қосымшада бұл объектінің тышқан құрылғысының батырмасымен шертілуін, Сарtion қасиетінің қолдану арқылы, жылдам клавиштарға ауыстыруға болады.

Суреттегі мысалда (батырмада О әрпінің асты сызылып тұр ) курсорды «Ок» батырмасының үстіне апарып тышқан құрылғысының батырмасын шертудің орнына жылдам орындалатын  АІt+О клавиштарын қатар басса болады.

ВасkСоІоr – батырманың түсін орнату.

Рісture – батырма бетіне сурет қою.

Disabled Рісture – батырманың өшірілген күйінде ғана бетінен көрінетін сурет орнату.

Down Рісture – батырманың басылған күйінде ғана бетінен көрінетін сурет орнату.

Stуle – объектінің жоғарыда берілген графикалық қасиеттерін (ВасkСоІоr,..., Down Рісture) пайдалану мүмкіндіктерін орнату.

СапсеІ – ЕSС клавишын қолдану мүмкіндіктерін орнату.

Default – ЕNТЕR клавишын қолдану мүмкіндігін орнату.

Батырма объектілерінің Default және СапсеІ қасиеттеріне мән бере отырып қосымшаларда батырмалардың атқаратын қызметтерін ЕNТЕR және ЕSС клавиштарын басу арқылы орындатуға болады. ЕNТЕR клавишына батырманың атқаратын қызметін орындату үшін, батырма объектісінің Default қасиетіне Тrue мәнін орнату қажет. Ал ЕSС клавишына орындату үшін – СапсеІ қасиетіне Тrue мәнін орнату керек. Егер формада бірнеше батырмалар орналасса, онда СапсеІ немесе Default қасиеттерінің Тrue мәні біреуінде ғана болуы тиіс.

 Visual  Basic-те басқарудың құрасдас элементтерінің көлемді жиынтығы бар. Пішін сияқты басқару элементтері де объект болып табылады. Сондықтан кез-келген объектіге тән, олардың өзіндік қаситтері, әдістері және оқиғалары бар. Басқару элементтері инструменттер панелі арқылы жасалады. Басқару элементінің немесе пішіннің қасиеттерін орнатқан соң олармен байланысты кодты жазуға кіріседі. Кодта оқиғаларды өңдеу процедуралары ерекше орын алады. Код терезесін жоба терезесінде ViewCode батырмасын басып та шауға болады.

 

VІІІ.Үйге тапсырма: TextBox, Label, CommandButton компоненттері

ІХ.  Сабақты қорытындылау:

   Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

 

 

 

Пән аты:   Информатика

Класы:  10 «А»

                             Жаратылыстану—математикалық бағыт    

                                                                                                                                                        

Сабақтың тақырыбы:   Option Button компоненті

Сабақтың  мақсаты:  

           Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында білімдерін арттыру.

           Тәрбиелігі:  Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа тәрбиелеу.                                                                   

           Дамытушылығы:  Оқушылардың ойлау қабілетімен қызығушылығын арттыру

Сабақтың түрі:    аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі:  компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары т.б.б.

Оқыту  әдістері:   сөздік, көрнекі, практикалық

Оқыту формалары:   жеке, топтық және ұжымдық.

Пайдаланған әдебиеттер: Н.Т.Ермеков, Н.Ф.Стифутина 7-8 класс оқулықтары, Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова 10-11 сынып оқулығы, Балапанов «Информатикадан 30 сабақ информатика негіздері журналдары. Ж.Динисламов «Visual Basic ортасы»

Сабақтың барысы:    

                          а) ұйымдастыру                        

                          б) сабақ сұрау

                          в) бағалау

                          г) жаңа  сабақ

                          д) бекіту

                          е) үйге тапсырма

                          ж) қорытынды

        Жаңа сабақ:

Option Button компоненті (ауыстырғыш) компоненті жанындағы ауыстырғышты орнату арқылы пайдаланушы ұсынылған мәлеметтер топтамасы ішінен тек бір вариантты ғана таңдауына мүмкіндік ьереді. Негізгі оқиғасы Click         Қосымша орындалғанда формада бір ғана ауыстырғыш қосылып тұрады. Бұл формаға бірнеше ауыстырғыштар тобын орналастыған жағдайларда қиындықтар туғызады. Сондықтан көбінесе ауыстырғыштарды олардың атқаратын функцияларына байланысты бірнеше топқа бөліп, әр топты бөлек бөлек Frame компонентінің ішіне орналастырады. Сол кезде формадағы   Frame компонентінің ішінде орналасу ауыстырғыштар тобының біреуі іске қосылып тұрады.

   Option Button компонентінің негізгі қасиеттері:

Caption – қасиетіне ауыстырғыштардың не үшін қызмет атқаратыны жазылады.

Style – ауыстырғыштың түрін өзгерту

0 – режимінде ауыстырғыш кәдімгі түрінде

І – режимде ауыстырғыш түрі ьатырма секілді өзгереді.

Value – формада немесе қосымша орындалғанда ауыстырғыштың іске қосылуын орнату, егер бір ауыстырғыштың мәніні True орнатылса, онда алдында іске қосылып тұрған басқа ауыстырғыштың мәні False. Қосымша орныдалып жатқанда ауыстырғыштың іске қосылуын тышқан құрылғысының батырмасын басу арқылы орнатылады. Сондықтан Value мәнінің өзгеруі  Click оқиғасы арқылы анықталады.

 Үйге тапсырма:

                       Option Button компоненті

Сабақты қорытындылау

Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдерін талдау, бағалау  

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:    CheckBox  компоненті

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10-11  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

Жаңа  сабақ

 CheckBox  компоненті  (жалауша) компоненті  пайдаланушыға  ұсынылатын  программалар  ішінен  бір  немесе  бірнеше  вариант  таңдауына  мүмкіндік  береді.  Бұл  объектінің  негізгі  қасиеттері  ауыстырғыш  қасиеттерімен  бірдей  келеді.  Айырмашылығы  Value  қасиетінің  мәндері:

0 – Unchecked – объектінің  жалауша  орнатылмаған  күйі

1 – Checked – объектінің  жалауша  орнатылған  күйі

2 – Grayed – объектінің  белгісіз  күйі, орнатылған  жалауша  көмескі  болып  көрінедіі

Сондай-ақ  формада  жалаушаларды  ауыстырғыш  объектілері  секілді  Style  қасиетінің  мәнін  өзгерту  арқылы  батырма  ретінде  пайдалануға  болады  және  процедураларында  объектілердің  жалаушалардың  орнатылу – орнатылмауына  байланысты  программа  құрылады.

    CheckBox  компоненті  (жалауша)

 

Жаңа  сабақты  бекіту

ІХ. Үйге  тапсырма

 CheckBox  компоненті

 Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

 

І.  Сабақтың  тақырыбы:    ListBox, ComboBox компоненттері

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10-11  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

Жаңа  сабақ

   ListBox Тізім  басқару  элементі  ListBox  батырмасымен жасалады  және  мәндер  тізімін  бейнелеу  үшін  қолданылады. Пайдаланушы  тізімде  кейін  бағдарлама  мәтінінде  қолданылатын  бір  немесе  бірнеше  мәндер  таңдай  алады.Тізімнің  ең  жиі  қолданылатын  қасиеттерін  атап өтсек:

Listindex, ListCouns, TopIndex, Enabled, Text, List, List, MultiSelect, SelCount, Slected, Columns, Sorted, Style

Тізімнің  ең  жиі  қолданылатын  әдістері:

Clear, Removeitem, Additem

  ComboBox    Аралас  өріс  басқару элементі    ComboBox  батырмасымен  жасалады  да, мәндер  тізімін  сақтау  үшін  қолданылады. Ол  өз  бойында  ListBox тізімінің  және TextBox  енгізу  өрісінің  қызметтік  мүмкіндіктерін  үйлестіреді.   ListBox  - тан  ерекшелігі  ComboBox  -те  тізімнің  тек  қана бір  элементі  бейнеленеді. Оған  қоса,  мұнда  тізімнің  бірнеше  элементін  ерекшелеу режимі  жоқ,  бірақ  ол  мәнді  TextBox  басқару  элементі  сияқты  енгізу өрісі  арқылы  енгізе  алады.

ComboBox объектінің  ListIndex, Listcount, Enabled, List  сияқты  қасиеттері  және  Clear  Removeltem  және  AddItem әдістері  ListBox  тізімінің  сәйкес  әдістеріне  ұқсас. Әрине,   style  қасиеті  тізімдікінен  басқа  түрлер  береді,  себебі  бұл  әртүрлі  басқару  элементтері. Қасиеті: style

Жаңа  сабақты  бекіту

ІХ. Үйге  тапсырма

 ListBox, ComboBox компоненттері

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:    HScrollBar  VScrollBar  компоненттері

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

Жаңа  сабақ

Айналдыру  жолағы  басқару  элементі  HScrollBar   көлденең  және   VScrollBar   тік  батырмаларымен жасалады.  Айналдыру  жолақтары  Windows   қолданбаларында жиі  қолданылады,  мысалы  Word  мәтіндік  процессорында  құжатты  жоғары-төмен  немесе оңға-солға  айналдыру  үшін.  Мұндайда  айналдыру  үшін  жүгірткі  аталатын кішкентай  төртбұрыш  қолданылады. Жүгіткіні  жылдытқанда  біз  айналдыру  жолағының  мәндерін, тиісінше  жолақтың  өзі  қисынды  бекітілген  объектінің  де  мәнін  өзгертеміз. Айналдыру  жолақтарының  екі  мәні  болады:  минимальды  және  максимальды.  Жүгірткі  мәндерді  осы  ауқымнан қайтарады. Bisual  Basic-тегі  HScrollBar  VScrollBar     құрамдас  басқару  элементтері  тек  бүтін  кері  емес  мәндерді  қабылдай  алады.

Қасиеттері:

  1. Value –    Айналдыру  жолағының  ағымдағы  мәнін  қайтарады  немесе  орнатады.
  2. Min – айналдыру  жолағының  минимальды  мәнін  қайтарады  немес  орнатады.
  3. Max – Айналдыру  жолағының  максимальды  мәнін  қайтарады  немесе  орнатады.
  4. Smallchange –  Жүгірткі  мен  айналдыру  жолағы  жебелерінің  бірін  шерткендегі  мәннің  өзгерту  қадамын  қайтарады  немесе  орнатады.
  5. LargeChange – Жүгірткі  мен  айналдыру  жолағының  жебелерінің  бірі  арасын  шерткендегі  мәннің  өзгерту  қадамын  қайтарады немесе  орнатады.
  6. Enabled –  Пайдаланушы  айналдыру  жолағының  мәнін  өзгерте  ала  ма,  соңғы  анықтайтын логикалық  қасиет.
  7. Visible – Бағдарлама  орындалу  кезінде  айналдыру  жолағы  бейнелене  ме,  соны  айқындайтын  логикалық  қасиет.

Жаңа  сабақты  бекіту

ІХ. Үйге  тапсырма

HScrollBar  VScrollBar    компоненттері

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:    Frame, DriveListBox, DirListBox,

                                                      FileListBox  компоненттері

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

Жаңа  сабақ

 Frame  компоненті (ЖАҚТАУ)

 

 батырмасымен  жасалады.  Жақтау  элементтерді  пішінде  визуальды  топтау  үшін  қолданылады.  Жақтау  ішінде  неше  түрлі  басқару  элементтері:  мәтіндік  өрістер,  суреттер,  жалаушалар,  ауыстырып  қосқыштар және  т.б.  орналасуы  мүмкін. Frame  элементінің  ішінде  орналасқан  ауыстырып  қосқыштар  басқа  орналасуы  мүмкін. Frame  элементінің  ішінде  орналасқан  ауыстырып  қосқыштардан  ерекшеленіп,  бір  топ  болып  саналады. Басқару  элементін  жақтау  ішіне  екі  әдіспен  орналастыруға  болады:

  • жаңа  басқару  элементін  тікелей  жақтау  ішінде  жасау;
  • элементті  ерекшелеп  оны  алмасу  буферіне  ойып  салу.  Сосын  жақтауды  ерекшелеп,  алмасу  буферімен  кірістірме  жасау.

Бұл  компоненттерінің  көмегімен  компьютерде орнатылған  дискілер  және  оларда  жазылған  бумалар  мен  файлдар  тізімін  шығаруға  болады. Қосымша  орындалғанда  DriveListBox  объектісіндегі  дискілер  тізімі  ComboBox объектісі  сияқты,  ал  DirListBox, FileListBox  объектілері  ListBox  объектісі  сияқты ашылады.

Бұл  объектілердің  негізгі  қасиеттері:

Drive –  дискі  аттарын  көрсету

Path –  каталогтың  орналасқан  жерін  көрсету

Pattern -  файлдың  орналасқан  жолын  көрсету

 

 - DriveListBox                 - FileListBox                   - DirListBox

 

 

Жаңа  сабақты  бекіту

ІХ. Үйге  тапсырма

    Frame, DriveListBox, DirListBox, FileListBox  компоненттері

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

 

І.  Сабақтың  тақырыбы:  Picture, ImageBox  компоненттері

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

 

Жаңа  сабақ

 

   -  Picture  компоненті (бейне-қорап) компоненті  формаға  графикалық  объектілерді кірістіру  үшін  қолданылады. Picture объектісінің  графикалық  өрісіне  әртүрлі  типті  графикалық файлдар  мен  текстік  фрагменттерді,  ішіне  геомтериялық  фигураларды салуға  және  басқа  да графикалық  объектілерді  кіргізуге  болады. Сонда  графикалық  өрістер  форманың  ішінде  форма  сияқты  жұмыс  жасайды.

Picture Box объектісінің негізгі қасиеттері:

AutoSize – графикалық өріс өлшемдерін кірістірілген элемент (сурет, картина) өлшеміне шақтап өзгерту,

Picture кірістірілген графикалық файл жолы,

Image – қосымша орындалып жатқанда бір өрістен екінші өріске сурет көшіру, мысалы процедура денесінде мынадай қатар жазылса: Piture1.Picture=Picture2.Image онда Piture1 графикалық өрісінде орналасқан суреттің орнына Picture2 өрісіндегі сурет келеді.

Circle. Line, Pset-объектінің ішіне фигуралар салу әдістері, мысалы төмендегі қатар ішіне шеңбер салады.

Picture1.Circle(1100,1000),750

ImageBox(сурет-қорап) компоненті графикалық өрістің қарапайым түрі болып табылады. Picture Box компонентінен айырмашылығы сурет объектісінің ішіне басқа объектілер кірістіре алмайды. Қосымша ImageBox компонентімен енгізілген суреттер жадта аз орын алады.

 ImageBox  объектісінің негізгі қасиеттері:

Picture-кірістірілген файл жолы

Stretch-текстік объектілердің қасиетіне ұқсайды, егер мәні  True болса, онда сурет объектінің өлшемдеріне шақ кішірейеді немесе үлкейеді, егер False болса, онда объкт өлшемдері сурет өлшемдеріне шақ өзгереді.  

 

Жаңа  сабақты  бекіту

ІХ. Үйге  тапсырма

 Picture, ImageBox  компоненттері

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:  Timer  компоненті

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

Жаңа  сабақ

 

    - Timer  компоненті  қосымша  орындалғанда  көзге  көрінбей  іс - әрекеттердің  белгілі  бір  уақытта  орындалуын  қамтамасыз  ететін  компонент. Сондай-ақ  бұл  компоненттердің  көмегімен  қосымшаларда  ағымдағы уақыт  пен  мерзімді  көрсетуге  болады.

Timer  объектісінің  негізгі  қасиеттері:

Interval – уақыт-өлшеуіш  орнату  объектісінің  қанша  уақыттан  кейін  іске  қосылуын  анықтайтын  шама (мс)

Enabled - ажырату

Жаңа  сабақты  бекіту

ІХ. Үйге  тапсырма

Timer  компоненті

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:   Процедуралар

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

Жаңа  сабақ

    Visual  Basic  программа  жазу  арнайы Код  терезесі  деп  аталатын  терезеде  жазылады.  Проектіде  қолданылған  әр  форманың  өзінің  программалық  код  терезесі  болады. Код  терезесінің  жоғарғы  жағында  Объектілер  тізімі  және  Процедуралар тізімі  деп  аталатын  екі  контейнер-терезе орналасқан.  Олардың  тізімдері  жанында  орналасқан тілсызықты  шерту  арқылы  ашылады.  Объектілер  тізімі  проектіні  формасында  қолданылған  барлық  объектілер  аттарынан  тұрады.

Процедуралар  тізімі  таңдалған  объектіге  сәйкес  оқиғалар  аттарынан  тұрады.  Код  терезесі  алғаш  рет  ашылғанда  Объектілер  тізімінде  ал  Процедуралар  тізімінде    сөзі  көрініп  тұрады.  Объект  пен  оқиғалар таңдалғаннан  кейін  олардың  орнына  таңдалған  объект  пен  оқиғаның  аты  жазылады. Программалық  код  терезесін  форманы  немесе  формада  орналасқан  кез-келген  объектіні  таңдап  екі  рет  шерту  арқылы  да  ашуға  болады.  Бұл  жағдайда  Объектілер  тізімінде  таңдалған  объект  аты  көрініп  тұрады,  ал  процедуралар  тізімінде  оқиға  аты  таңдалған  объектіге  байланысты  шығады. Программалаушы  объект  пен  оқиға  атын  таңдағаннан  кейін  процедураның  тақырыбы  мен  аяқталу  белгісін автоматты  түрде  жазып,  оның  жұмысын  көп  жеңілдетеді.

 

Жаңа  сабақты  бекіту

ІХ. Үйге  тапсырма

Процедуралар

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.ХІ. Бағалау.

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:    Графика мен дыбысты программалау

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

 

Жаңа  сабақ

Windows –та  болып  жатқан  көптеген  процестер  файлдардарда  сақталатын  программалық  кодты  пайдаланады.  DLL-файлдар  дегеніміз – бұл  динамикалық  құрастыру  кітапханаларының  файлдары.  Бұл  кітапханаларда  сақталатын  функциялар  және  процедуралар  АРІ-ді  пайдалану  сыртқы  программаларға  АРІ-мен  сүйемелденетін  программаға  шығуға  мүмкіндік  береді.  Сөйтіп  негізгі  қолданбаның  АРІ-і  арқылы  бір  программадан басқасының  құралдарына  қатынауға  болады. Windows АРІ  динамикалық  құрастыру  кітапханалары  түрінде  безендірілген.  Атына  сәйкес, қолданбалар  бұл  кітапханаларға  бағдарлама  орындалу  кезінде  қажеттілік  бойынша  қосылады.  Сыртқы  кітапханаларға  арналған  бағдарламалық  интерфейс  программалық  қолданбаға  компиляция  кезеңінде  кірістіріледі. Бұл  оның  статистикалық  құрастыру  кітапханаларынан  негізгі  айырмашылығы  болып  табылады.Функцияларды  сипаттағанда  мыналарды  беру  қажет.

  • динамикалық  құрастыру  кітапханасын,  яғни  талап  етілген  функция  сақталатын  DLL-файл;
  • функцияға  берілетін  параметрлер  және  олардың  түрі;
  • қайтарылатын  мәндер  түрі.

Әр  түрлі  фигуралар  салуға  арналған  көптеген  АРІ-функциялары  бар. 

Ellipse – функцияның  параметрлері  болып  табылатын  және  х1, у1, х2, у2  нүктелері  координаталарымен  берілген  тікбұрышқа  жазылған  элипсті  салады.

Arc – х3,у3 және х4, у4  нүктелері  арасында  орналасқан  эллипс  доғасын  салады.  Эллипс  тікбұрышқа  жазылған.

Chord – Хордасы  бар  элипс  доғасын салады.

Pie – Эллиптикалық  секторды  салады.

Polygon – Сызықтармен  біріктірілген  нүктелерден  тұратын  көпбұрышты  салады.  Нүктелер  координаттары  түрінің  Point  жиымына  беріледі.

Rectangle – Тікбұрышты  салады.

RoundRect – Бұрыштары жұмырланған  х3, у3  тікбұрышты  салады.  Жұмырландыру  үшін қолданылатын  эллипстің  ені  мен  биіктігін  береді.

Бұл  функциялардың  барлығының  параметрлері  бар.  Бұл  параметр  фигура  салынатын  құрылғыға  нұсқайды.

 

   ІХ. Үйге  тапсырма

  Графика мен дыбысты программалау

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А», 10 «Б»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:     Қосымша  басқару  элементтері

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

  

Жаңа  сабақ

 Visual  Basic  элементтер  панеліндегіден  анағұрлым  көп  басқару  элементтерін  басқаруға  мүмкіндік  береді.  Элементтер  панеліндегі   басқару  элементтері  стандартты  деп  аталады  және  де  Visual  Basic-тің  интерфейсіне  құрамдас  болып  келеді. Барлық  қалаған  элементтер  қосымша  деп  аталады  және  де  кеңейтуі  ОСХ  файлдарда  болады. Қосымша  элементтердің  мүмкіндіктері  кеңірек  және  де  олар  әр  түрлі  құрушылармен  жасалады,  оның  ішінде  Microsoft  та  бар. Бұл  элементтерді  пайдалану  үшін  бір ғана  нәрсе  тиісті  ОСХ-файлдың  болуы  шарт.  Әдетте  ОСХ-файлдар  каталогында  сақталады.

Элементтер  панеліне  қосымша  бассқару  элементтерін  қосу  үішн  мына  әрееттерді  орындау  қажет.

  1. Toolbox  инструменттер  панелінде  тышқанның  оң  батырмасын  шерту.
  2. Пайда  болған  контексті  менюден  Components  командасын  таңдау.
  3. Пайда  болған  диалогтық  терезенің қоысмша  бетінде   қосылатын  элементтіңтұсына  жалауша  орнату.
  4. ОК  батырмасын  басу.

  

ІХ. Үйге  тапсырма

   Қосымша  басқару  элементтері

 

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

 

Пәні:  информатика

Класы:  10 «А»

Жаратылыстану-математикалық  бағыт

І.  Сабақтың  тақырыбы:     Мультимедиаларды  қолданбаларда  пайдалану.

ІІ.  Сабақтың  мақсаты:

       А)  Білімділігі:  білімділікке,  сауаттылыққа,  ойлау  ұшқырлығын  дамыту

       ә)  Тәрбиелігі:  икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

       б)  Дамытушылығы:  оқушылардың  ойлау  қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі:  Аралас  сабақ

  1. Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары  т.б.
  2. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық

VІ. Оқыту  формалары:  жеке, топтық  және  ұжымдық

VІІ. Пайдаланылған  әдебиеттер: Н.Ермеков, М.Ермеков, С.Ноғайбаланова  Информатика  10  сынып  оқулығы,  Балапанов  Информатикадан  30  сабақ, Информатика  негіздері  журналы. Информатика  негіздері  журналы. О.Камардинов Bisual  Basic ортасы, Ж.Динисламов Bisual  Basic ортасы.

VІІІ.  Сабақтың  барысы: 

              а)  ұйымдастыру

              ә)  сабақ  сұрау

              б)  жаңа  сабақ

              в)  бекіту

              г)  үйге  тапсырма

              д)  үйге  тапсырма

              е)  қорытынды

 

Жаңа  сабақ

  Бұл  жолы  мультимедиа-файлдарды  ойнату үшін  ең  жиі  қолданылатын ММControl  басқару  элементін  қарастырайық. Оның  көмегімен  дыбыстық  пішімдердің  кез-келген  файлдарын  таңдауға,  бейне  роликтерді  қарауға,  тіпті  СД-да  бейне  фильмдер көруге  болады. ММControl  пішінде  кәдімгі  магнитафонның  басқару  панелі  сияқты  көрінеді.  Сондықтан  оның  көмегімен  аудио,  бейне  ойнатқыштың   компьютерлік  моделін  жасау  оп-оңай. Бірақ  құрылғыны  бағдарламаның  өзі  басқаруы  үшін  бұл  элементті  көбіне  жасыру  қажеттілігі  туындайды. Сондай-ақ  бағдарламада  Прогресс  индикаторы  және  ойнатылып  жатқан  файлда  ағымдағы  позицияны көрсетеді.  Индикатор  мәні  таймер  оқиғасы  бойынша  әр  жарты  секунд  сайын  жаңартылып  отырады.

 

 

  

ІХ. Үйге  тапсырма

 Мультимедиаларды  қолданбаларда  пайдалану.

 

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау,  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

↧

Есептегіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік техника ережесін сақтау.

February 2, 2018, 8:15 am
↧
Search

Есептеуіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік техникасының ережелері. Көз талғанда жасалатын жаттығулар.

February 2, 2018, 8:29 am
$
0
0

6 cынып информатика

 

№1 сабақ

Сыныбы: _______  Күні:_____  Мұғалімі: ________________ Тексерген ________________

 

Сабақтың тақырыбы: Есептеуіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік техникасының

                                          ережелері.  Көз талғанда жасалатын жаттығулар.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларды қауіпсіздік ережесімен, компьютер сыныбында өзін-өзі алып

                   жүру ережелерімен, көз жаттығуларымен, төтенше жағдайдағы іс-әрекет

                   ережелерімен таныстыру;             

Тәрбиелілік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жүйелілікке тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикасын, мәдениеттілігін дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: Компьютер, тақта, жұмыс дәптері

Сабақтың өту барысы:

  1. Оқушыларды ұйымдастыру
  2. Жаңа тақырыпты түсіндіру
  3. Сабақты бекіту
  4. Үйге тапсырма

 

 

ҚАУІПСІЗДІК ТЕХНИКАСЫНЫҢ ЕРЕЖЕЛЕРІ

Қауіпсіздік техникасының ережелерін төмендегі пунктгерге бөлуге болады:

1.Жалпы

  1. ДК-де жұмысты бастау алдында
  2. Жұмыс істеу кезінде
  3. Авариялық жағдайларда
  4. Жұмысты аяқтағанда

Жалпы қауіпсіздік талаптары:

  1. Мұғалімнің рұқсатынсыз құрал-жабдықтарды орнынан қозғауға, сымдарға, розеткаларға, штепсельдің айырына, штекерге тиісуге тыйым салынады.
  2. Мұғалімнің рұқсатынсыз сыныпқа кіруге және сыныптан шығуға болмайды.
  3. ДК-де су киіммен және су қолмен жұмыс істеуге болмайды.
  4. Корпусы мен сымдарының бүтіндігі бұзылған (ашық) ДК-де жұмыс істеуге тыйым салынады.
  5. Үстелге, ДК-дің жанына сөмке, портфель, кітап қоюға болмайды.
    Үстелде тек дәптер мен қалам ғана жатуы керек.
  6. Пернетақтаның үстіне ештеңе коюға болмайды.
  7. Компьютер сыныбында жүгіруге, ойнауға, жолдастарыңның көңілін қажетсіз аударуға, бөгде жұмыстарды істеуге тыйым салынады.

ДК-де жұмыс істеуді бастау алдында қойылатын қауіпсіздік талаптары:

  1. ДК электр тогына косылмаған жағдайда сымдардың, ДК-дің корпусының бүтіндігін және айыру (изоляция) бұзылмағанын қарап шығып, олардың дұрыс жағдай-да екендігіне көз жеткізу керек.
  2. Жұмыс кезінде оларға тие бермеу үшін, сымдар салбырап тұрмауына көңіл бөлу керек.
  3. Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналына белгі қою керек.

ДК-мен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік талаптары:

  1. ЭЕМ-да жұмыс істеу кезінде көздің экраннан ең қолайлы қашықтығын (60-70cм) сақтау керек. Мүмкін қашықтық - 50 см.
  2. Келушілер кіргенде окушылардың орнынан тұруының қажеті жоқ.
  3. Көз талғанда немесе шаршағанда орнынан тұрмай көзді демалдыратын бірнеше

    жаттығу орындау керек.

  1. Оқушылар электр тогымен зақымданғанда алғашқы медициналық көмек көрсету әдістерін, өрт сөндіргішпен жұмыс істеу және өрт сөндіру әдістерін білуі керек.
  2. Оқушылар көзді дем алдыру жаттығуларын білуі керек.

Апат жағдайлардағы кауіпсіздік талаптары:

  1. ДК-де жұмыс істеу барысында ақауларын байқағанда, түтін немесе әдеттен тыс дыбыстар пайда болғанда жұмысты тоқтатып, аппаратураны өшіру және оқытушыға хабарлау керек.
  2. Қажет болса, өртті сөндіруге көмектесу керек.
  3. Қажет болса, электр тогымен закымданғандарға алғашкы көмек көрсете білу керек.
  4. Компьютер сыныбында өртті сумен өшіруге болмайтынын білу керек. Мұнда құмды немесе көбікті өрт сөндіргішті пайдалануға болады.
  5. Егер зақымданған адам электртогының әсерінде болса, оны жалаңаш қолмен ұстауға болмайтынын білу керек. Зақымданушыны электр тогын өткізбейтін материалдарды пайдаланып босатуға болады.

ДК-де жұмысты аяқтау кауіпсіздігінің талаптары:

  1. Аппаратураны оқытушының нұүсқауымен өшіру керек.
  2. Жұмыс орнын ретке келтіру керек.
  3. Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналына белгі қою керек.

 

КӨЗ ТАЛҒАНДА ЖАСАЙТЫН ЖАТТЫҒУЛАР

1-жаттығу

  • Көздеріңнің бұлшық етін қатайтып, бірнеше секунд жұмындар.
  • Көздеріңнің бұлшық етін босаңсытып, ашындар.

Бұл кезде бірқалыпты дем алындар. 4-5 рет қайталаңдар.

 

2-жаттығу

  • Кеңсірікке қарап тұрып, 3 рет терең дем алыңдар.
  • Көздерінді талдырмаңдар.
  • Алысқа қадалып қарандар.

3-жаттығу

  • Бастарынды бұрмай, ОҢҒА қарап, көз тіккен нүктені белгілеңдер.
  • Алысқа қадалып қарандар.

4-жаттығу

  • Бастарыңды бұрмай, COЛFA қарап, көз тіккен нүктені белгілеңдер.
  • Алысқа қадалып қарандар.

5-жаттығу

- Бастарынды көтермей, ЖОҒАРЫ қарап, көздерің түскен нүктені белгілендер.

- Алысқа қадалып қараңдар.

6-жаттығу

  • Бастарыңды бұрмай, ТӨМЕН қарап, көздерің түскен нүктені белгілеңдер.
  • Алысқа қадалып қараңдар.

7-жаттығу

- Көздерінді 20-30 секунд бойы жиі-жиі жыпылықтатыңдар.

 

Үйге тапсырма: Қауіпсіздік ережелерін, көз жаттығуларын жаттау.

↧
↧

Табиғаттағы ақпарат түсінігі, ақпарат түрлері және он табиғатта өңдеу, сақтау, беру тәсілдері.

February 2, 2018, 8:32 am
$
0
0

№2 сабақ

Сыныбы: _______  Күні:______ Мұғалімі: ________________ Тексерген ________________

 

Сабақтың тақырыбы: Табиғаттағы ақпарат түсінігі, ақпарат түрлері және он табиғатта өңдеу, сақтау, беру тәсілдері.

   

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың табиғаттағы ақпарат туралы түсінігін қалыптастыру, сипаты

                   мен қабылдау тәсілдері бойынша әр түрлі ақпарат түрлерімен таныстыру;

Тәрбиелілік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жүйелілікке тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикасын, мәдениеттілігін дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: Компьютер, оқулық, жұмыс дәптері

Сабақтың өту барысы:

  1. Оқушыларды ұйымдастыру .
  2. Үйге берілген тапсырманы тексеру .
  3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
  4. Тапсырмаларды орындау
  5. Сабақты бекіту.
  6. Үйге тапсырма беру.

 

Жаңа түсініктер:

“Ақпарат”   сөзі латынның түсіндіру, баяндау, мәлімет деген ұғымдарды білдіретін informatio сөзінен шыққан. Қазіргі кезде ақпарат күнделікті тұрмысқа, ғылымның әр түрлі: философия, экономика физика, математика, информатика т.б. салаларында кеңінен енді. Ақпаратты біз жазбаша немесе ауызша, тіпті қимыл-қозғалыс түрінде бере аламыз. “Ақпарат” деген сөз белгілі бір хабардың, жаңалықтардың өткен оқиғалардың мазмұнын білдіреді. Тірі организмнің құрылысын зерттеу де бізге көп ақпарат береді.

Мысалы: баласы атасына  неге ұқсайды? Иттен неге торғай тумайды? Бұл сұрақтарға гинетика ғылымы жауап береді. Ол тұқым қуалаушылық болатынын, әрбір организмнің негізгі белгілері ұрпақтан ұрпаққа  ДНК молекулалары арқылы ақпарат беріледі. Сонымен ақпарат тірі табиғатта да, өлі табиғатта болады.  Ол әрқашан сөзбен ғана жеткізілмейді, яғни ақпарат алмасудың сан алуан түрлері бар, қарым-қатынас жасау, өз бетімен ойлану, зерттеу нәтижесінде пайда болады.

Ақпаратқа үзілді кесілді анықтама бере алмаймыз. Оны қоршаған дүние туралы және онда жүріп жатқан процестер  туралы хабарлар мен мағлұматтар деп түсінуге болады.

Ақпарат материямен және энергиямен қатар бізді қоршаған ортаның құрамды бөліктерінің бірі болып саналады.

Ақпарат түрлері

Барлық ақпараттарды төмендегідей бөлуге болады: қоғамдык саясаттық-әлеуметгік-экономикалык, ғылыми-техникалық, химия-биологиялық, физиологиялық т. б. Мұнымен қатар ақпарат өзінің сипаты бойынша:

  1. статикалық (тұракты) немесе динамикалық (айнымалы) ;
  2. алғашқы (кірістік), туынды (аралык.) немесе шығыстық;
  3. басқарушы және мәлімет беруші;
  4. объективті және субъективті болуы мүмкін.

Ақпарат қасиеттеріне мыналарды жатқызуға болады: толықтық, сенімділік (анық-тық), бағалылық, маңыздылық(актуалдык), айкындылық, қыскалық, нанымдылық.

Тірі табиғатта ақпарат беру мен өндеу мысалдары:

Жануарлар өздерінің жерлерін корғап, иісті белгілер калдырып кетеді.

Басқа жануарлар иіс сезу мүшесі арқылы бөгде иісті сезіп бөтен жерден кетеді.

Жарғанат караңғыда ұшканда ультрадыбысты толқынды жібереді, олар әр түрлі заттардан шағылып оралып қабылданады, оған қайта кеңістікке бағытталуға мүмкіндік береді.

Ақпаратты өндеу мен берудің көптеген тәсілдері бар.
Адам сол немесе басқа тілді ишарат, ым мен дыбысты қолдана отырып, ақпарат беріп, оны кез келген сезім мүшесі арқылы қабылдай алады.Баска сөзбен айтқанда адам акдаратты сигнал немесе таңба түрінде береді, өңдейді және қабылдайды. Сигнал жарық, дыбысты (радиотолқывдар), электромагниттік, биохимиялық т. б. бола алады. Сигналды бірнеше типтерге бөлуге болады:

  1. Физикалык табиғаты бойынша электромагниттік, арық, жылылық, дыбыс, механикалык, биохимиялық;
  2. Қабылдау тәсілі бойынша көру, есту, дәмді сезу, аурулық, физиологиялық.

Белгі деп кез келген тілдің алфавитін, ым-ишарат тілдерінің белгілерін, кез келген кодтар немесе шифрларды, ноталык белгішелерін т. б. санауға болады. Акдаратты өңдеу процесі ақпаратгы тасушы мен ақпаратты беру мен ақпаратты өндеу құралдарының болуын ескереді.

Ақпаратгы тасушы оны сақтайды, оған бұл акпаратқа сәйкес таңбаны немесе сигналды жазуға болады. Ақпаратты беру құралы — бұл адам, тілдері, телекоммуникация құралдары, тірі табиғаттағы биохимиялық процестер т. б.

Адам ақпаратгы кем дегенде үш деңгейде өңдей алады, атап айтқанда: физиологиялық деңгейде (сезім мүшелері), ақылмен ойлау деңгейде, аңдаусыздық деңгейде. Бұдан басқа адам өз ұрпақтарына гендер арқылы тұқым қуалау ақпараттарын береді.

Ақпарат туралы былай айтуға болады: ақпарат - бұл бізді қоршаған әлемді таңбалар мен сигналдардың көмегімен бейнелеу деп пайымдауға болады.

Кім ақпарат хабарласа сол акпарат көзі болып табылады. Мысалы, муғалім, окушы, саркырама шуылы, т.б. Кімде-кім ақпаратты к,абылдап алса, онда ол акпарат қабылдаушы болып табылады. Мысалы, адам, жануар, өсімдік, т.б. Ал ақпарат тасуыш: сынып тактасы, журнал, ауа бөлшектері, радиотолкындар, кағаз, ағаш, металл, тас, кассета, дискет, сурет, слайд, перфокарта, ген т. б. бола алады. Ақпарат көзі мен қабылдаушы арасындағы байланыс арнасы телекоммуникациялық арна да, ауа да дыбыс толқындарын тасушы бола алады.

Адам ақпаратты сақтай, жеткізе, өңдей алады.

  • Біз кітап, газет-журналдар оқығанда ақпаратты есте сақтап жинаймыз да, біраз уақыттан кейін басқа біреуге жеткізе аламыз. Адам миы ақпаратты тек қабылдап қана қоймай сақтай да алады. Бірақ көп уақытта мида сақтай алмайды. Сондықтан ақпаратты сақтау үшін: қағаз, папирус,  түрлі таспалар, дискілер қолданылады.
  • Адам ақпаратты жеткізе алады. Ақпарат алмасу үшін жолдаушы, қабылдаушы болады. Хабар жеткізуші құралдарды ақпаратты жеткізу арнасы деп аталады. Олар телевизор, радио, газет, компьютерлік желі т.б.
  • Адам ақпаратты өңдей алады. Ақпаратты өңдеу деп- ақпарат алуды, оның мазмұнын өзгертпей, ұсыну түрін өзгертуді, алынған ақпаратты бір ретке келтіруді және жаңа ақпарат іздеп толықтыруды айтады.
  • Адам ақпаратты сақтай, жеткізе, өңдей алады. Бұл процесті ақпараттық процестер деп атайды.

Адам ақпаратты  сезу, көру арқылы  қабылдайды. Адам радиодан, теледидардан, газет-журналдан ақпараттарды сезім мүшелері арқылы қабылдайды. Адам қабылдайтын ақпарат таңбалы, бейнелі болып бөлінеді.

Бейнелік ақпарат деп- табиғат көріністерін, кескіндерді, дәм, иіс, сезу мүшелері арқылы қабылданған ақпараттарды айтады.

Таңбалы ақпаратқа сөйлеу, жазу түрінде алынған ақпараттар жатады. Ауызекі тіл де таңбалы ақпаратқа жатады себебі әр түрлі таңбалардан тұрады, бірақ олар дыбыстық таңбалар-феномендер деп аталады.  Таңба түрінде қатынасуды қатынас тілі деп атайды. Табиғи қатынас тіліне: қазақ, орыс, ағылшын тілдері жатады. Жасанды тілдерге математика, физика, компьютермен қатынасу тілдері жатады. Әр тілдің өз алфабиті бар. Сандарды көрсететін алфавиттер: екілік, сегіздік, ондық, оналтылық болады.

 

 

 

Тапсырмалар:

Жұмыс дәптеріндегі 1.1.1, 2, 3, 4, 5, 6 тапсырмаларды орындау

 

Сабақты бекіту сұрақтары:

  • Ақпарат деген сөзге қандай мағына бересіңдер?
  • Адам ақпараттың қандай түрлетін қабылдай алады?
  • Адам ақпаратты қалай және қайда сақтайды?
  • Адамның ақпаратты өңдеуіне мысал келтір
  • Адам ақпаратты қалай сақтайды?
  • Жеткізушіден қабылдаушыға ақпарат қалай беріледі?
  • Қандай процестерді ақпаратттық процесс деп атайды?
  • Қатынас тілі дегеніміз не?
  • Қандай тілдерді білесіңдер?
  • Бейнелік, таңбалық ақпарат деген не?

 

Үй тапсырма. Табиғаттағы ақпарат түсінігі, ақпарат түрлері және он табиғатта өңдеу, сақтау, беру тәсілдерін оқу, жұмыс дәптеріндегі 1.1.7, 8, 9  тапсырмаларды орындау

 

 

↧

Ақпарат

February 2, 2018, 8:33 am
$
0
0

Пән аты:   Информатика

Класы:  7

Сабақтың тақырыбы:     Ақпарат

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың  ақпарат туралы түсінігін қалыптастыру, сипаты мен қабылдау тәсілдері бойынша әр түрлі ақпарат түрлерімен таныстыру;

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жүйелікке тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикасын, мәдениеттілік дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: Компьютер, интерак.тақта, электронды оқул                                                                                          

Сабақтың  өту  барысы:

                   1.Оқушыларды ұйымдастыру.

                   2.Үйге берілген тапсырманы тексеру.

                   3.Жаңа тақырыпты түсіндіру.

                   4.Тапсырмаларды орындау.

                   5.Сабақты бекіту.

                   6.Үйге тапсырма беру

 Жаңа түсініктер:

             “Ақпарат” сөзі латынның түсіндіру, баяндау, мәлімет деген ұғымдарды білдіретін informatio   cөзінен шыққан.Қазіргі кезде ақпарат күнделікті тұрмысқа, ғылымның әр түрлі философия, экономика физика, математика, информатика т.б  салаларында кеңінен енді. Ақпаратты біз жазбаша немесе ауызша, тіпті қимыл-қозғалыс  түрінде  бере аламыз. “Ақпарат ” деген сөз белгілі бір хабардың ,жаңалықтардың өткен оқиғалардың мазмұнын білдіреді. Тірі организмнің құрылысын зерттеу де бізге көп ақпарат береді.

    Мысалы: баласы атасына неге ұқсайды? Иттен неге тумайды? Бұл сұрақтарға гинетика ғылымы жауап береді. Ол тұқым қуалаушылық болатының, әрбір организмнің  негізгі белгілері ұрпақтан ұрпаққа ДНҚ молекулалары арқылы ақпарат беріледі. Сонымен ақпарат тірі табиғатта  да,  өлі табиғатта болады. Ол әрқашан сөзбен ғана жеткізілмейді, яғни ақпарат алмасудың сан алуан түрлері бар, қарым-қатынас жасау, өз бетімен ойлану,  зертеу нәтижесінде пайда болады.

           Ақпаратқа үзілді кесілді анықтама бере алмаймыз.Оны қаршаған  дүние туралы және онда жүріп жатқан процестер туралы хабарлар мен мағлұматтар деп түсіyнуге болады.

            Ақпарат материялымен  және энергиямен қатар бізді қоршаған ортаның құрамды бөліктерінің бірі болып саналады.

Ақпарат түрлері

          Барлық ақпараттарды төмендегідей бөлуге болады: қоғамдық саясаттық-әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық, химия-биологиялық, физиологиялық т.б. Мұнымен қатар ақпарат өзінің сипаты бойынша:

  1. статикалық (тұрақты) немесе динамикалық (айнымалы);
  2. алғашқы (кірістік), туынды (аралық) немесе шығыстық;
  3. басқарушы және мәлімет беруші;
  4. объективті және субъективті болуы мүмкін.

Ақпарат қасиеттеріне мыналарды жатқызуға болады: толықтық, сенімділік (анықтық), бағалылық, маңыздылық (актуалдық), айқындылық, қысқалық, нанымдылық.

Тірі табиғатта ақпарат беру мен өңдеу мысалдары:

Жануарлар өздерінің жерлерін қорғап, иісті белгілер қалдырып кетеді.

Адам ақпаратты сезу, көру арқылы қабылдайды. Адам радиодан, теледидардан, газет-журналдан ақпараттарды сезім мүшелері арқылы қабылдайды. Адам қабылдайтын ақпарат таңбалы, бейнелі болып бөлінеді.

Бейнелік  ақпарат деп-табиғат көріністерін, кескіндерді,дәм, иіс,сезу мүшелері арқылы қабылданған ақпараттарды айтады.

Таңбалы ақпаратқа сөйлеу, жазу түрінде алынған ақпараттар жатады. Ауызекі тіл де таңбалы ақпаратқа жатады. Себебі, әр түрлі таңбалардан тұрады, брақ олар дыбыстық таңбалар-феномендер деп аталады. Таңба түрінде қатынасуды қатынас тілі деп атайды. Табиғи қатынас тіліне: қазақ, орыс, ағылшын тілдері жатады. Жасанды тілдерге математика, физика, компьютермен қатынасу тілдері жатады. Әр тілдің өз алфабиті бар. Сандарды көрсететін алфабиттер: екілік, сегіздік, ондық, оналтылық болады.

 

Сабақты бекіту сұрақтары:

  1. Ақпарат деген сөзге қандай мағына бересіңдер?
  2. Адам ақпараттың қандай түрлерін қабылдай алады?
  3. Адам ақпаратты қалай және қайда сақтайды?
  4. Адам ақпаратты өңдеуіне мысал келтір?
  5. Адам ақпаратты қалай сақтайды?

Үйге  тапсырма:  1.1 тақырып.  Ақпарат.

↧

Ақпаратты түрлендіру

February 2, 2018, 8:35 am
$
0
0

Пән аты:   Информатика

Класы:  7

Сабақтың тақырыбы:  Ақпаратты түрлендіру

Сабақтың мақсаты:    Ақпаратты қабылдауды, жеткізуді өңдеуді, және сақтаудың          

                                         тәсілдерін үйрету. Кодтауды түсіндіру.

Білімділік: Оқушылардың ақпаратты техникалық құралдар мен дербес компьютердің көмегімен беру, сақтау және ұсыну тәсілдерімен, қабылданған екілік санау жүйесімен, ASСII кодтарымен таныстыру:

Тәрбиелілік: Оқушыларды тәрбиелікке,ұптылыққа,тиянақтылыққа үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін,логикалық-абстракциясын дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер,инт.тақта, элект.оқулық

Сабақтың өту барысы:1.Оқушыларды ұйымдастыру

                                          2.Үйге берген тапсырманы тексеру

                                          3.Жаңа тақырыпты түсіндіру

                                          4.Тапсырмаларды орындау

                                          5.Сабақты бекіту

                                          6.Үйге тапсырма

Өткен материалдарды қайталау сұрақтары:

                                       *    Ақпарат деген сөзге қандай мағына бересіңдер?

                                       *    Адам ақпараттытың қандай түрлерін қабылдай алады?

                                       *    Байланыс тілі деп нені айтады?

                                       *    Қандай тілдерді білесің?

                                       *    Адам ақпаратты қалай және қайда сақтайды?    

                                       *    Адамның ақпаратты өңдеуіне мысал келтір       

Жаңа түсініктер:

            Ақпаратты белгілі-бір алфавит арқылы ұсынуды кодтау деп атайды. Бір белгі тобынан екінші белгі тобына көшіру ережесін код деп атайды. Ақпаратты сақтау, қабылдау, ұсыну, және өңдеу әдістері іс жүзінде ақпараттың ұсынылу түріне байланысты болады. Ақпараттың  кодталуы  кейде  шифрау  депте  айтылады,оның  кері кодталуы  декодирование  процесімен  тікелей  байланысты. Екілік  алфабиты 0 және 1  таңбаларымен  ұсынылады. Ақпаратты  екілік  код  пен  көрсету  үшін, құрылғы  екі  күйді

айыра  білуі керек, мысалы;  1-құрылғыда  тоқ  бар, ал 0 жоғын , немесе 1-жоғары кернеу ,

0 төмен кернеу. Тек екі түрлі  мәні немесе немесе оған сәйкес код  разряды бар , 0 немесе

 1 мәндерін ғана қабылдай алатын сигналды  бит деп атайды . Символдарды кодтау үшін

8 биттен тұратын  котты байт деп атайды. 8 нөл мен бірлердің көмегімен яғни бір  байттың  көмегімен  256 символ  кодталады. Символдарды кодттау кобинациаларының

жиынтығын кодтау кестесі деп аталады.

     ASCІІ коды.

     Есептеуіш  техникасында ең көп пайдаланатын код-ASCLL  коды - американдық

     апарат алмасудың стандарттық коды.

     Кодтау кестенің 16 жолы  16 бағаны бар . Кесте екі бөліктен тұрады ; стандарты, баламалы .

      Стандартты  бөліктегі – бірінші 128  символдар , 0- ден 127-ге дейінгі коттар; Цифрлар, латын алфавитінің  әріптерімен компютер жумысын  басқаратын арнайы символдар.    

Баламалы бөліктегі-128-ден 255-ке дейінгі кодтар алфавиттер (орыс, қазақ) Ондық, екілік, оналтылық санау жүйелерінің сәйкестендіру кестесі  бойынша  кодтауға  болады.

Ақпарат оны тіркейтін құрылғыға дыбыс, электромагнитті сәуле, физикалық әреект түрінде келіп түседі. Бұл әрекеттер сигнал деп аталады.

        Сигнал дегеніміз- оның көмегімен адам немесе, құрылғы ақпарат қабылдайтын процесс. Сигнал ақпарат тасуыш. Ақпарат жіберу дегеніміз- сигналадар жіберу.

         Сигнал аналогтық (үздіксіз), дискретті(үзілісті) болуы мүмкін. Аналогдық сигналдарға мысалдары: Сигналды дискретті түрде ұсынғанда ол сан қатары, алфавит әріптері,музыкалық нота нота оған мысал бола алады. Уақыт аралығын неғұрлым көбірек алған сайын, кернеудің уақыт  аралығында өзгеру процесін соғұрлым дәлірек сипаттаймыз. Керісінше дискретті процесті аналогтық процеске айналдыруға болады.Адам сезім мүшелері арқылы  сигналдарды аналогтық түрде қабылдайды, ал есептеуіш техникалары негізінде дискретті түрдегі сигналдармен жұмыс істейді.

        Ақпарат адам үшін жаңа, белгісіз болу керек. Хабар бізге ақпарат алу деген бізге жаңа түсінікті болуы керек. Сол салада біліміміз жеткілікті болуы керек. Егер ақпарат біз үшін толық, объективті,жаңа,пайдалы, әрі нақты болса ол біз үшін бағалы болады. Хабардың ақпараттың көлемі деп- хабардың ұзындығын, яғни символдар санын білдіреді.Ендеше техникада кез-келген сақталатын берілетін ақпарат көлемі ондағы берілетін ақпарат көлемі ондағы ең кіші өлшем бір екілік разрядқа немесе 1 битке тең болады. Ақпаратты өлшеу бірлігі бір битке тең. Одан кейін 1 байт. Хабардың ақпараттың көлемі-бит немесе байтта өлшенетін оның ұзындығы.

                1 байт = 8бит;

                1 кбайт(килобайт) = 1024 байт;

                1 мбайт(мегабайт) = 1024 кбайт;

                1 гбайт(гигабайт) = 1024 мбайт;

 

Сабақты  бекіту  сұрақтары:

  • Кодтау мен кері кодтау  деген не?
  • Бит, байт деген не?
  • Техникалық жүйелерде неге екілік алфавитті пайдалануды таңдайды.

Үйге тапсырма:    Ақпаратты түрлендіру .

 

 

↧

Компьютер

February 2, 2018, 8:36 am
$
0
0

Пән аты:   Информатика

Класы:  7

Сабақтың тақырыбы:     Компьютер

Сабақтың мақсаты: Компьютердің - әмбебап ақпараттық машина екенін, информатиканың не екенін түсіндіру.

Білімділік: Оқушылардың информатика пәнімен, негізгі ақпараттық   процестермен, 

                                 компьютер өндейтін ақпарат түрлерімен  таныстыру. Бағдарлама және

                                 бағдарламалық жабдықтама түсініктерімен  таныстыру;

Тәрбиелік: Оқушыларды тәрбиелілікке, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа  үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық – абстракиясын  дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер,интер.тақта,  электронды оқулық

Сабақтың өту барысы:

  1. Оқушыларды ұйымдастыру.
  2. Үйге берілген тапсырманы тексеру.
  3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
  4. Сабақты бекіту.
  5. Үйге тапсырма беру.

Өткен материалды қайталау сұрақтары:

              Сигнал дегеніміз не?

              Аналогтық сигналды   дискреттік   сигналға   қалай   аустыруға  болады ?                          

               Алынған   хабарды   қай  кезде  ахпарат   деп   есептеген ,  қай  кезде  есептеуіне  болады?

               Ақпараттың   қандай   қасиеттері  бар ?

               Хабардың   ақпараттық  көлемі  деген  не ?

 Жаңа  түсініктер

      Ақпараттық   процестерді зерттейтін  ғылым   информатика   деп  аталады.  Ақпаратық   процесті  жүзеге  асыратын  негізгі   құрылғы  компъютер   деп аталады. Ақпаратты автоматты түрде өндеу адамының   қатысуынсыз өңдеу , бұл кезде компьютер алдын ала берілген багдарлама боиынша ақпаратты өңдеуі алғашқы мәліметтер енгізуден бастап нәтеже алғанға дейін жүргізіледі.

Кірістік мәліметтердің түрі  мынадай болуы мүмкін:

Мәтіндік ақпарат

Оқулықтағы мәтін,дәптердің шығарма,ауа райын болжау,радио арқылы хабар

Сандық

Көбейту кестесі,арифметикалық мысал,хоккей оцындағы есеп.

Графикалық апарат

Суреттер,схемалар,сызбалар,фотосуреттер.

Музыкалық апарат

Дыбыстар,музыка,сөз.

Бейне апарат

Түрлі түсті графика,дыбыс,фильмдер,екі және үш өлшемді жылжымалы обьектілер.

 Компьютердің   аппараттық  құралдары:                                                                                         *  Бағдарламаларды  компьютердің  жадына  екілік  көрсетілуде ұсынуда  арналған  енгізу  құрылғыларына:      

            * Ішкі және  сыртқы  болып  бөлінетін, деректерді, бағдарламаларды  сақтауға  арналған кампьютерлік  жадынан:                                                                                                               * Мәліметтерді  өңдеу  процесін басқаратын процессрдан.                                            

            *  өңдеу нәтижелерін  шығаратын-шығару  құрылғылардан :

            * барлық құрылғылар арасында ақпарат жеткізу қызметін атқаратын ақпараттық

            Бағдарламалық құралдар - әр түрлі мақсаттарға арналған бағдарламалар жиынтығы. Компьютердің бағдарламалық құралдарын бағдарламалық   жасақтама деп те атайды.

Олар:

Жүйелік деп, аталатын, к-ң барлық құрылғылары мен мәліметтерді өңдеуді жасақтау қорларының жұмыстарын басқаратын;

Қолданбалы деп, аталатын, мәліметтерді өңдеуге арналған;

Бағдарламалау жүйелері деп аталатын, басқа бағдарламаларды өңдеу қызметін атқаратын бағдарламалардан тұрады.

Программалық жабдықтамалар

       Компьютердің программалық жабдықтамалары жүйелік, қолданбалы бағдарламалардан және бағдарламалау жүйелерінен тұрады.

       Жүйелік бағдамалардың ішінде операциялық жүйе (ОЖ) (операционная система –ОС) негізгі болып табылады.

       ОЖ - компьютердің барлық мәліметтерді өңдеу жұмысын ұйымдастыратын бағдарламалар жүйесі. Ол компьютердің барлық құрылғыларын басқарады, компьютер құрылғыларының арасында және компьютер мен адам арасында мәліметтер алмасуын жүзеге асырады. Сонымен қатар ОЖ-әмбебап жүйе, оны әр түрлі типтегі компьютерлерге, компьютерге қосылған қосымша құрылғыларға сәйкестендіріп баптауға болады, компьютерді дербес түрде баптауға мүмкіндік береді.

        ОЖ - лер өте көп, бірақ біздің қарастыратынымыз үйде және мектептерде тұрған компьютелердің операциялық жүйелері. Бұдан аз-ақ уақыт бұрын мұндай компьютерлерде  ОЖ MS DOS тұратын. Қазірг кезде кең тараған жүйелер: WINDOWS 95, WINDOWS 98, WINDOWS NT.

       Бұл  операциялық жүйелердің және көпдеген өте маңызды қолданбалы бағдарламалардың, бағдарламалау жүйелерінің негізгі әзірлеушісі (жауапшысы) американың Microsoft фирмасы.

      Компьютерде жұмыс істеу- негізінде оның ОЖ-мен жұмыс істеу. Сондықтан компьютер мен адамның қатынасу тәсілі қаншалықты қарапайым, түсінікті және жақын долстықта екендігі өте маңызды.                   

      Адам  мен компьютер арасындағы қарым-қатынас тәсілін интерфейс деп те атайды.Дербес компьютерлерде қатынасудың –интерфейстің-команданың және терезелік екі тәсілі болады.

      Командалық интерфейсте адам компьтермен ОЖ-нің командаларының жиынтығының көмегімен қатынас құралады,олар өте көп және жазылу түрлері де әр түрлі.Командалық интерфейсі бар ОЖ-ға ОЖ МSDOS жатады,олкомпьютерлерде соңғы жылдарға дейін негізгі болып келді.компьютерде дұрыс жұмыс істеу үшін,ОЖ MSDOS нұсқауларының қалың томдарын оқып  үйрену қажет болды.

      Терезелік интерфейстің жөні басқа,ол WINDOWS тіпті Ож-де жүзеге асырылған.Мұнда компьютермен қатынасу көбіне тек маус құрылғысы арқылы жасалады.Компьютермен жұмыс істеу үшін,экранда графикалық формаларды компьютермен қатынас құруды сезу дәрежесіндетүсінікті еді.

Оның үстіне ОЖ WINDOWS бір мезгілде бірнеше мәсел елерді,ал MSDOS тек бір мәселені ғана шешуге мүмкіндік береді.

            Әрине, WINDOWS типті ОЖ-лар тек белгілі жағдай жасалғанда,яғни процессордың жұмысының жылдамдығы арттырылғанда, компьютердің жедел және тұрақты жадының көлемі үлкейтілген ғана MSDOS-тың орнын басты.

            Қолданбалы бағдарламалық жасақтама мәліметтерді өңдеудің нақты мәселелерін шешуге арналған.Олардың көмегімен құжаттар құруға, графикалық объектілер даярлауға, әр түрлі есептеу жүргізуге және өздеріңнің демалыстарынды ұйымдастыруға көмектеседі.

            Қолданбалы бағдарламаларды арнайы және әмбебап бағдарламалар деп екі топқа бөлінеді.

Сабақты бекіту сұрақтары:

  • Компьютер дегеніміз не?
  • Ақпараттық  құралдар неден тұрады?
  • Компьютердің бағдарламалық жасақтамасына нелер кіреді?
  • Бағдарламалау жүйелері не үшін қолданылады?

 

Үйге тапсырма:    Компьютер .

↧
↧

Есептеуіш техникасының даму тарихы

February 2, 2018, 8:37 am
$
0
0

Пән аты:   Информатика

Класы:  7

Сабақтың тақырыбы:     Есептеуіш техникасының даму тарихы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларды  ЕТ-ң даму тарихымен оның құрылуының негізгі                      

                    принциптерімен таныстыру,ЭЕМ-нің қоғам өміріндегі  рөлін түсіндіру;

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциясын                             

                                дамыту.

Тәрбиелілік:  Оқушылардың тәрбилілікке ұқыптылықа, тиянақтылыққа үйрету.

Сабақтың түрі:  Аралас сабақ.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер, интер.тақта, элект.оқулық, Сабақтың өту мақсаты:

                                1.Оқушыларды ұйымдастыру

                                2.Үйге берілген тапсырманы тексеру

                                3.Жаңа тақырыпты түсіндіру

                                4.Сабақты бекіту

                                5.Үйге тапсырма беру.

Өткен материалды қайталау сұрақтары:

         1.Компьютер дегеніміз не?

         2.Ақпараттық құралдар неден тұрады?

         3.Компьютердің бағдарламалық жасақтамасына нелер кіреді?

         4.ОЖ-нің  негізгі функцияларын атандар.

         5.Интерфейс деген не?Қандай интерфейстерді білесіңдер?

         6.Қолданбалы бағдарламалардың міндеттері қандай?

         7.Бағдарламалау жүйелері не үшін қолданылады?

         8.Дрейвердің  рөлі қандай?

Жаңа түсініктер:

Есептеуіш техниканың даму тарихы

           Есептеуіш техника дамымай тұрып адамдар қол саусақтарын, тастарды, ағаш таяқшаларды пайдаланды.

           Есепшоттың пайда болуы деректерге қарағанда Қытай немесе Египетте 2000-5000 жылдар шамасында балған.

           Есепшот Ресей де 16-17 ғасырларда пайда болған

           17 ғасырдың аяғында  шотландиялық Джон Непер  логорифм түсінігін енгізді.логорифм кестесін құрды.

           1761 ж.Ағылшын Д.Робертсон логарифм сызғышын жасады. Мұндай идеяны Исаак Ньютон  ұсынған.

            1642 жылы француз математиці Блез Паскаль 19 жасында дүние жүзінде бірінші рет қосу машинасын жасады.

           1694 ж неміс математиці Лейбниц Паскаль механикалық есептеу машинасын арифмометрі құрды.Есептеуіш техниканың XIX ғасырдан қарқындап дами бастады.

           1833 жылы алғашқы есептеуіш автоматтың авторы Чарлз Бэббидж аналитикалық машинаның жобасын жасады.Он казіргі кезде компьютердің атасы деп атайды.

        Дүние жүзі бойынша алғашқы 1846 жылы Бэйббидж машанасына бағдарлыма жасаушы Ада Лавлейс бірінші бағдарламалаушы деп аталынған.

       XIX ғасырдың соңында американдық Герман Халлериат есепші перфарциялық машинасын құрды.Холлериат 7 жыл бойы пайдаланылды. Холлериат  есепші-перфорациялық машинаны жасайтын фирманың негізін қалады. 1944 американ математигі   Говард айкен Горвард Марк-1 автоматты есептеуіш машинасын құрды.Бірінші  электронды машиналар  1946 жылы  Пенсильван университетінде ENIAC деп аталды, 1949 жылы  EDSAC  машинасы құрастырылды.

 

ЭЕМ буындары:

Бірінші буында – бірінші электрондық машиналар 1940-1955 жылдар

Екінші буынға 1955 жылдан бастап, жартылай өткізгіштер, транзисторлар пайда бола бастады.

Үшінші буынға – интегралдық негізінде құрылған  ЭЕМ-дер. Қазіргі кездегі компьютерлер төртінші  буынға жатады.

Төртінші буынға -  ЭЕМ –лар қолданылуда.

Бесінші буындағы  компьютерлер әлі шыққан жоқ. ЭЕМ-ді жасау ісі қолға алынуда.

Сабақты  бекіту сұрақтары:

  1. бірінші электронды-есептеуіш машина қалай аталған? Ол қай жылы жасалды?
  2. Марк-1 машинасы қандай элементтерде жатады?
  3. Бұрынғы Кеңестер Одағында бірінші ЭЕМ қай жылдары жасалды? Оны кім жасады?
  4. ЭЕМ буындарын атаңдар. Олардың бір-біірнен йырмашылығы неде?
  5. Қазіргі дербес компьютерлер қай буынға жатады?

Үйге  тапсырма:  Есептеуіш техникасының даму тарихы.

 

↧

Дербес компьютер. Компьютердің құрылысы. Баспа құрылғылары

February 2, 2018, 8:39 am
$
0
0

Пән аты:   Информатика

Класы:  7

Сабақтын тақырыбы:  Дербес компьютер. Компьютердің құрылысы. Баспа құрылғылары

Сабақтын мақсаты: Аппараттық құрылыстыру.

Білімділік: Оқушыларды ДК-мен, оның негізгі блоктарымен, және олардың

                     міндетімен таныстыру. ЭЕМ-нің мүмкіндіктерінкөрсету. Компьтердің

                     негізгі құрылғылары –процессормен, ЖЖҚ-мен таныстыру;

Тәрбиелік: Оқышылардың тәрбиелікке,ұқыптылыққа үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық –абстракциясын дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер, инт.тақта, электронды оқул.

Сабақтың өту барысы:

  1. Оқушыларды ұйымдастыру.
  2. Үйге берілген тапсырманы тексеру.
  3. Жаңа тақырыпты тексеру.
  4. Тапсырмаларды орындау.
  5. сабақты бекіту.
  6. Үйге тапсырма беру.

Жаңа түсініктер:

Компьютер “сөзі” есептеуіш” дегенді білдіреді, яғни есептеуге арналған құрылғы.компьютер-деректерді бағдарламалап өңлдеуге арналған электрондар құрылғы.Қазіргі компьютерлер тек есептеп қана қоймай, цифрлық емес (мәтіндер,дыбыстар, графика және т.б.) ақпаратты өндейді, әр түрлі технологиялық процесттерді, деректер базасын және басқаларды басқарады.Бұл типті компьтерлерді дүние жүзінде жүздеген өндірушілер шығарады.Олар өзара өнімділігімен, жадының сыйымдылығымен және бірқатар функционал мүмкіндіктерімен ерекшеленеді. ДК-сі. Бірақ.ДК-лердің барлық типтерінің ақпарат өндеу  және адаммен қарым-қатынас жасауының негізгі принціптері бірдей. Дербес компьютер өнеркәсіп бұйымы ретінде өзара жалғастырушы кабельдермен байланыстырылған бірнеше блоклардан тұрады.

Блоктардың номенклатуруасы әр түрлі болуы мүмкін,бірақ кез келген компьютер жұмыс істеуі үшін, үш блоктан тұратын жинақ керек. Басқа құрылғылардың барлығы қосымша деп аталады.Оларға принтер, ыбыс колонкалары, құлаққап, микрофон, модем, сканер, маус, трекбол, терте жатады. Компьютердің аталған негізгі жинағының  басты элементі-жүйелік блок. ДК жүйелік блогы – компьютердің негізгі тораптары орналасқан тік төртбұрышты қорапша, онда: микропроцессоры  мен  жедел жады  және т.б.  аналық тақша, адаптерлер, қоректендіру  блогы, иілгіш  және қатқыл  дискідегі жинақтауыштар, контролер ажыратпалар орналастырылған.

      ДҚ (дербес компьютер деп аталуының – бір-ақ адам қолданады) қазіргі кезде көпшілік арасында кең тарай бастады. Кез-келген компьютерлер бірнеше құрылғыдан тұрады.

       Монитор, жүйелік блок, пернетақта, мультимедиа колонкасы, модем, маус.

      Бұл құрылғылардың ең негізгісі Монитор, жүйелік блок, пернетақта.

Компьютердің барлық құрылғылары оның артындағы ажыратып қосқыштар арқылы ажыратылады. Компьютердің процессоры мен  жедел жадысынан басқалары оның сыртқы құрылғылары болып табылады.Олар: монитор, пернетақта,принтер,маус,модем.Әрбір сыртқы құрылғы процессормен арнайы блоктар – адаптер немесе контролер арқылы жалғасады. Контролер немесе адаптердің міндеті – процессордан келіп   түскен ақпаратты құрылғылардың жұмысын басқаратын сәйкес сигналдарға айналдыру.

       Жүйелік блок-мұнда компьютердің негізгі  құрылғылары орналасқан. Компьютерді қосып өшіру батырмасы, дискжетек, компакт-дискіні оқитын CD-ROM орналастырылған. Жүйелік блоктың ішінде аналық плата, процессор, CD-ROM, бейнетақташа, дыбыс тақташасы мен т.б. бар.

      Процессор- компьютердің ең басты бөлігі.Ол  компьютердің «миы». Ол бүкіл компьютердің жұмысын басқарады және бағдарламадағы барлық  командаларды орындайды.  Іс жүзінде компьютердің орындайтын жұмысының бәрін оның бас микросхемасына – микропроцессор атқарады. Қазіргі кезде ең көп тараған «пентиум» процессор. Сондықтан компьютер  де пентиум деп аталады.Процесор жадпен жұмыс істейді.Жад микросхемасынан процесор өзіне қажетті  ақпаратты алады.

      Жедел жад-бұл компьютердің ішкі жады.Жедел жад немесе оперативті жадтайтын құрылғы (ОЖҚ) – ол қажет ақпараттарды өзіне жылдам жазуға және одан оқуға мүмкіндік береді.Бірақ онда ақпараттар уақытша  сақталады, яғни компьютерді өшіргенше.Егер компьютерді өшірсе онда жедел жадтағы барлық ақпарат өшеді. Компьютердің ішкі жадысының екі түрі бар:тұрақты жадтайтын құрылғы ТЖҚ (ОЗУ) – ақпартты уақытша сақтайтын жад. Енгізу құрылғылары: пернетақта, маус,джойстик,өлшеу аспаптары, сканер. Шығару құрылғысы – принтер, диспей, графопроектор.

       Дисплей – компьютердің экранына ақпаратты шығаратын құрылғы. Дисплей: электрондық – сәулелі түтікшеден (ЭСТ) (электронная  лучевая труба ЭЛТ), қоректендіру блогынан және сәулелі басқарушы электрондық блоктан тұрады. Монитор түрлі түсті монохромды болады.

          Монитор-ақпаратты компьютер экранына шығару құрылғысы. Мониторды екі белгісі бойынша жіктеуге болады.

Бейнелеу түсі бойынша

Шығаратын ақпараты бойынша

Монохромдық (қара, ақ, градияциясы сұр)

Символдық, (тек мәтіндік ақпаратты бейнелейді)

Түрлі түсті

Графикалық (графиктерді, суреттерді шығаруға мүмкіндік береді)

Пернетақта   (Клавиатура)           

     Пернетақта  - компютерге ақпарат енгізетін құрылғы. Онда  101 немесе  105  перне  болады .Таңбалық деректерді енгізу қызметін атқарады және негізгі енгізу құрылысы болып  табылады.

Пернетақтаның әрекетерінің прициптері:

1.Пернені басқанда  пернетақтаға  орнатылған арнайы микросхема идентификациялайтын скан-код жіберіледі.

  1. Скан-код микросхемаға түседі, ол өз кезегінде процессорға бекітілген нөмірі бар түзу береді.
  2. Үзуді алып, процессор ағымдағы жұмысын кейінге қалдырып, түзуге нөмірі бойынша түзуге қызмет жасайтын бағдарламаныңадресін табады.
  3. Үзуді өңдегеннен кейін процессор аяқталмаған іске қайта оралады.
  4. Енгізілген (бірақ өңделмеген) символдар пернетақтаның буферіне түседі де, оған арналған бағдарлама оларды алып кеткенше сақталады.

Шартты түрде пернетақтаны 5-бөлікті бөлуге болады:

 -басу пернетақтасы (алфавитті- цифрлық және таңбалық   ернелер)

 -функционал пернелер: F1-F12

 -арнайы операциялар пернелері: Enter, Esc, Tab6, Ctrl, Alt,  BackSpace

 -меңзерді басқару және редакциялау  пернетақтада.

 -сандық пернетақта.

Функционалдық  пернелер-   Олар символдық пернелердің үстінде орналасқан. Олар  компютердің  күрделі операцияларын тез орындай. Әр түрлі программаларды әр түрлі  қызмет  атқарады.

Символдық  пернелер – пернетақтаның  негізгі  бөлігі. Символ, цифр енгізуге болады.

       Нұсқаушы  немесе  меңзерді  экранда басқару пернесі. Меңзерді экранда жылжытуға арналған.

       Цифрлық-қосыма   NumLock  пернетақта арқылы қосылып ажыратылады.

Enter - енгізу  пернесі – белгілі бір әрекетті аяқтағанда басылады.

Бос орын – символдарды бір-бірінен ажыратады.

←  немесе Backspace   пернесі  алдыңғы  символды өшіреді.

Shift  - бұл кіші әріптерді алкен етуге және керісінше орындауға болады.

Caps Lock  - алкен әріптер енгізіледі.

Delete - меңзердің оң жағында орналасқан символдарды өшіреді.

кейбір амалдарды орындау үшін пернелердің  комбинациясын пайдаланады.  Ctrl Alt 

Тышқан.  Қазіргі кездегі компьютерлер тағы да бір ақпараттарды енгізу құрылғысы – «Тышқан» манипуляторымен жабдықталған. Бұдан былай оны тек тышқан (маус)  деп қана атайтын боламыз. Оның аты тышқан деп бекер аталмаған.  Себебі ол-сұр түсті, тышқанның құйрығына ұқсайтын компьютерге жалғанған иілгіш сымы бар қорап. Ол алақанға ыңғайлы және кілемше бетінде еркін жылжитын арнайы құрылғы.

Джойстик.  Джойстик  деген  компьютерлік ойындарда экрандағы жылжитын обьектілерді басқаруға арналған рычагты манипулятор.

Принтер.  Ақпараттарды   қағазға басып   шығаратын құрылғы. Ол дисплейге не шығарылса, соның бәрін қағазға басып шығаруға мүмкіндік береді. Принтерге мәтіндік, кестелік, графикалық ақпараттарды шығаруға болады.  Принтердің үш түрі бар:  матрицалық, сия бүріккіш, лазерлік.

Матрицалық принтерлер – бұл қарапайым басу құрылғылары. Деректер  қағазға инелердің бояйтын  таспа  арқылы соғуының  нәтижесінде  пайда    болады.

Лазерлік принтерлер полиграфиялық  баспадан кем емес баспа сапасын  қамтамасыз  етеді.Олар минутына бет баспаға шығу жылдамдығымен  өлшенеді. Сия бүріккіш принтерлер. Кескін бояудың  тамшыларының  қағазға  түсуінің  нәтижесінде  айда  болады. Сиябүріккіш  принтерлер түрлі түсті баспадан кеңінен қолданылады

Сыртқы жад – сыртқы жад ретінде магнитті диск пайдаланылады.  Дискілер қазіргі дербес компьютерлерде ақпарат тасушы болып табылады, олар ақпаратты тұрақты түрде сақтауға арналған. Магнитті дискілердің екі типі болады. Бірінші типке иілгіш, алмалы-салмалы дискілер немесе дискеттер жатады.

Компакт –дискілер.   Компакт дискіні лазерлік дискі деп те атайды. Оның сыйымдылығы өте үлкен, олардағы ақпаратты тек оқуға болады. CD-R компакт –дискілеріне басқа жаңа ақпараттар жазуға немесе ақпараттарды қайта жазуға болмайды.  Ал  CD-RW   дискілеріне ақпаратты жазуға,  қайта жазуға болады.

Флэшка -  жинақтауыштар және жады карталары. Флэшка – ақпаратты сақтау үшін ең қолайлы контейнер болып табылады. Оларға 32 Мбайт-8 Гбайт дейін  ақпарат сақтауға болады. Салмағы жеңіл, қолайлы флэшкаларды USB –портқп қосады, секундына 1-10 Мбайт жылдамдықпен ақпарат жазуға болады. 

            Сканер -  қағаздағы кескінді (жазуды , суретті) түсіріп, дисплей экранына шығаруға мүмкіндік беретін құрылғы.  Оның көмегімен суретті, графикті, мәтіндерді сканерлеуге (түсіріп алуға) болады.

Тапсырмалар:

  1. Пернетақта тренажерімен жұмыс істеу.

Үйге  тапсырма:    Дербес компьютермен.  Компьютермен танысу.  Компьютердің құрылымы.

 

 

↧
Search

Суреттермен жұмыс істеу

February 3, 2018, 1:01 pm
$
0
0

Пән аты:   Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:     Суреттермен жұмыс істеу

Сабақтың мақсаты: 

            Білімділік:       MS Word құжатына суреттерді кірістіру  туралы білімдерін қалыптастыру;

            Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

            Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі:  практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар:   компьютер, оқулық, интерактивті тақта, тест жұмыстары.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

             Microsoft Word  құжатына басқа программаларда жасалған, сондай-ақ сурет салу тақтасын қолданып салынған  суреттер мен графиктік обьектілерді қоюға болады. Ол осы обьектілерді көшіруге және оларды құжаттың кез келген жеріне қоюға мүмкіндік береді.

            Басқа программада жасалынған сызба құрылымдарды орналастыру үшін :

    1. обьект қойылатын жерге курсорды әкелу;
    2. Қою – Сурет – Файлдан (Вставка – Рисунок – Из файла)  командаларын таңдау;
    3. Пайда болған терезедегі Бума өрісінен дискіні, ал төменгі өрістен сурет орналасқан файлды таңдау керек.

Егер сурет орналасқан файлды шертсеңіз, қоршаудың сол жағында сурет шығып тұрады;

    1. ОК батырмасын бассаңыз, таңдалынған сурет құжатқа орналасады.

Microsoft Word   арқылы қойылатын суреттерді орналстыру үшін:

  • сурет қойылатын жерге курсорды орналстыру қажет;
  • Қою-Сурет – Картина (Вставка-Рисунок-Картина) командасын таңдау керек;
  • Пайда болған терезеде Word-тың деңгейіне байланысты әр түрлі суреттердің тізімі ұсынылады;
  • Суреті бар файлдардың атын таңдап, ОК батырмасын басу керек;
  • Таңдалынған сурет құжатқа орналастырылады.

Суреттермен жұмыс. Сурет қойылған соң сіздің оны басқаша орналастыруға, өлшемін өзгертуге, суретке қоршау жасауға мүмкіндігіңіз болады.

            Суреттерді стандартты әдіспен көшіруге болады. Ол әдісті қолдану үшін суретті ерекшелеу, яғни оны тышқанмен шерту керек.

            Сурет өлшемін өзгерту үшін оны тышқанмен шерту керек. Сол сәтте ол жан-жағынан сегіз қара тіктөртбұрышпен қоршалады. Бұрыштарын созу арқылы суреттің өлшемін өзгертеміз. Ал тіктөртбұрыштың қабырғаларын созу арқылы ені мен биіктігін өзгерте аламыз.

            Егер суретте тышқанды шертсеңіз, үнсіз келісім бойынша суреттің параметрлерін өзгертетін Көрінісін баптау (Настройка изображения)  батырмалары бар тақта пайда болады.

            Бұл тақтаны қосымша меню арқылы да шақырып алуға болады.

Суретті өшіру үшін оны белгілеп және  Delete (Өшіру) пернесін басу керек.

Сабақты бекіту сұрақтары:

  1. Microsoft Word суреті қалай қойылады?
  2. Суреттің өлшемін қалай өзгертеміз?
  3. Word құжатында сурет қалай өшіріледі?

Үйге тапсырма:    Суреттермен жұмыс істеу

Оқушыларды бағалау.

↧

Microsoft Excel кестелік процессоры. Microsoft Excel - мен танысу.

February 3, 2018, 1:01 pm
$
0
0

Пән аты:   Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:    Microsoft  Excel  кестелік процессоры.   Microsoft  Excel - мен танысу.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:                ЕХСЕІ кестелік процессоры, негізгі түсінікте мен  амалдар, Excel  мүмкіндіктері, жұмыс кестесінің  элементтері, Жұмыс  кестесінің бетібойы  бойынша орын ауыстыру,  кестенің жұмыс беттерінің  ауыстырылуы, кесте  бетінің таңбасының атын өзгерту,  бағанның енін  және  жолдын биіктігін өзгерту, бағанның енін және  жолдың биіктігін өзгерту туралы білімдерін қалыптастыру.

Тәрбиелік:  Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге  тәрбиелеу.

Дамытушылық:Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін  дамыту,  пәнге деген қызығушылығын арттыру

Сабақтың түрі Практикум элементерінің көмегімен демонстрациялау.

                                  Баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар:

 Компьютер,  оқулық,   практикум, интерактивті тақта

                                            Сабақтың өту барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ.Жаңа тақырыпты түсіндіру.

MS Excel -  сандық кестелермен жұмыс істеуге арналған Microsoft Office –тің құрамына кіретін программа.  MS Excel-дегі ыңғайлцы аспаптардың көмегімен алынған сандық мәндерді талдауға, сонымен қатар олардың нәтижесін кесте түрінде беруге болады. Есептеу кезінде 400-ден аса  математикалық, статистикалық, қаржылық және басқа да арнаулы функцияларды, әр түрлі кестелердің өзара байланыстарын қарастыруға болады.

MS Excel-дің қосылуы бірнеше әдістермен жүзеге асады. MS Excel қосылғаннан соң MS Excel терезесі ашылады. Бас меню де, негізінен, басқа да Microsoft Office программаларындағы бөлімдерден құрылған.

Оның Word менюінен өзгешелігі, Кесте орнына Мәлімет (Данные) алмастырылған.

Жұмыс кітабы. Microsoft  Excel  файлы жұмыс кітабы деп аталады. Жұмыс кітабы терезенің төменгі жағына аттары таңбаша арқылы  берілген парақ қаттамасының жұмыс парағынан тұрады.

Жұмыс парағы 256  бағаннан және 65 536 жолдан тұратын кесте түрінде беріледі. Жолдар сандармен нөмірленген, ал бағандар әріптерден және әріп комбинацияларынан тұрады. Алфавиттің 26 әрпінен кейін АА, АВ т.с.с. әріп комбинациялары басталады.

Әрбір ұяшықтың жол атынан және баған атынан құрылған адресі болады. Кестенің әрбір ұяшығының мекені баған мен жол қиылысында орналасқан.  Мысалы, егер ұяшық  F  бағанында және  7  жолында орналасса, онда оның мекені   F7.

Берілгендерді ұяшыққа енгізу. Алдымен тышқан курсорын енгізілетін ұяшыққа апарып шерту арқылы оны белгілеп алады.  Сол кезде ұяшық қоршауға алынады, сонымен бірге формуланың сол жақ бөлігінде «А1» жазуы көрінеді.  Осыдан кейін берілгендер енгізіледі. Берілгендердің ұяшыққа енгізілгеніне көз жеткізу үшін мына әдістердің біреуімен тиянақтау керек:

* Енгізу пернесін басу;

* Формула жолындағы символмен берілген батырманы басу;

* Басқа ұяшықтағы курсорды шерту;

* жұмыс ұяшығынан бағыттаушы пернелердің көмегімен шығу.

Егер бағанның  енінен мәтін ұзындау болса, онда ол келесі бос тұрған бағанда көрсетіледі.

Кестенің элементтерін белгілеу. Кестенің бір ұяшығы әр уақытта жұмыс істеп тұрады. Жұмыс істеп тұрған ұяшық қоршаумен белгіленеді. Ұяшықта жұмыс істету үшін бағыттаушы пернелермен курсорды осы ұяшыққа апару немесе тышқанды шерту қажет.

Жұмыс кітабын құру.   Жаңа жұмыс кітабын құру үшін Файл менюіндегі Құру командасын таңдау керек. Ашылған диалогтік терезеде солардың негізінде құрылатын жұмыс кітабының қосымшасын, одан кейін шаблонды таңдау керек; соңынан ОК батырмасын шертіңіз.

Жұмыс кітабын ашу.  Құрылған жұмыс кітабын ашу үшін Файл менюіндегі Ашу (Открыть) командасын таңдауыңыз керек, сол кезде Құжатты ашу диалогтік терезесі ашылады. Бума өрісінің тізімінен керекті жұмыс кітабы орналасқан дискіні таңдау қажет. 

Төменде орналасқан тізім ішінен (екі шерту арқылы) кітап тұрған буманы және кітаптың өзін таңдау керек.

Үнсіз келісім бойынша xls  кеңейтілуі  және     белгісі бар Microsoft  Excel  кітабының файлдары ғана тізімге шығады.  Басқа типтегі файлдарды немесе барлық файлдарды шығару үшін Файл типі (түрі) өрісінің тізімінен сәйкес типті таңдап алу керек.

Жұмыс кітабын сақтау.  Жұмыс кітабын сақтау үшін файл менюіндегі Сақтау командасын немесе Стандартты аспаптар тақтасының    батырмасын шерту керек.  Бірінші сақтау кезінде Құжатты сақтау  диалогтік терезесі көрінеді, одан Бума өрісінің тізімінен диск, ал төменгі тізімнен кітап сақталатын бума таңдалады. Файл типі өрісінің тізімінде – кітап форматы сақталады. Файл аты қрісіне кітап атын енгізіңіз және Сақтау батырмасын шертіңіз.

Қайта сақтау кезінде Құжатты сақтау диалогтік терезесі шықпайды, кітап автоматты түрде сол файлда сақталады. Кітапты басқа атпен немесе басқа бумаға сақтау үшін Файл менюіндегі Қалай сақтау керек командасы таңдалады, сонда Құжатты сақтау терезесі шығады. 

 

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1) Microsoft Excel қалай қосылады?

2)  Microsoft Excel –дің жұмыс парағы дегеніміз не?

3)  Microsoft Excel –дің жұмыс кітабы дегенді қалай түсінесіз?

4)  Microsoft Excel –де жаңа құжатты қалай құрамыз?

5)  Excel –де құжатты қалай сақтаймыз?

 

  1. Үйге тапсырма беру: Microsoft Excel  кестелік процессоры.   Microsoft  Excel - мен танысу.

 

VІ. Оқушыларды бағалау.

↧
↧

Microsoft Excel–ге берілгендерді енгізу және редакциялау

February 3, 2018, 1:02 pm
$
0
0

Пән аты:   Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:   Microsoft Excel–ге берілгендерді енгізу және редакциялау

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:        ЕХСЕІ- ге берілгендерді ұяшыққа енгізу және редакциялау жолын шығару туралы білімдерін шығару туралы білімдерін  қалыптастыру.

Тәрбиелік:   Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу:

Дамытушылық:  Оқушылардың есте сақтау ж\е зейіндік қабілеттерін  дамыту. Пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақ түрі:   Практикум элементтерінің көмегімен  демонстрациялар, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар:   интерактивті тақта,  компьютерлер.

Сабақтың өту барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Үйге берілген тапсырманы тексеру.

(Практикум жұмыстарын талқылау)

Өткен сабақтар бойынша  қайталау сұрақтары

  • Microsoft Excel программасын деректермен қандай операциялар орындауға мүмкіндік береді
  • Microsoft Excel программасын іске қосу жолдарын ата.
  • Microsoft Excel терезесі қандай элементтерден тұрады
  • Microsoft Excel программасында неше жол, неше баған бар
  • Жұмыс парағының беті бойынша қандай пернелер арқылы орын ауыстырамыз
  • Кестенің жұмыс беттері бойынша қандай жолдармен орын ауыстырамыз
  • Кесте бетінің таңбасының атын қалай ауыстырамыз
  • Бағанның ені мен биіктігін өзгерту қандай жолдармен жүзеге асады

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру

Берілгендерді енгізу.  Берілгендерді ұяшыққа енгізу үшін ұяшықты белгілеп, оған клавиатура көмегімен берілгендерді енгізу керек.  Берілгендер ұяшықта және редакциялау жолында көрсетіледі.

          Берілгендерді енгізу кезінде формула жолының сол жақ бөлігінде үш батырма тұрады,  олар: қызыл крест, жасыл белгі  «»  және «=»  белгісі немесе   

            Егер қызыл кресті батырманы шертсеңіз, онда енгізу тоқтатылып, ұяшыққа енгендер - өшіріледі.

            Егер  белгісінің  батырмасын шертсеңіз, экранда  Функция шебері (Мастера функция) диалогтік терезесі көрінеді.

                                 Формула жолы

Енгізуді аяқтау үшін Enter –ді немесе  курсорды бағыттаушы пернелердің біреуін басу керек. Берілгенді енгізу аяқталады және жұмыс істеп тұрған ұяшық келесіге ауысады.

            Кез келген электронды кестенің ұяшығына:

  • сан;
  • формула
  • мәтіндік (алфавиттік-сандар) ақпараттарды енгізуге болады.

Сан. Үнсіз келісім бойынша сан ұяшықтың оң жақ шетіне тураланады.

Формулалар. Егер сіз «=» белгісімен басталатын символдар тізбегін терсеңіз, онда Excel  оларды формула деп қабылдайды.

Формула бір жолға барлық амалдар белгісі қолданылып және символдар тізбектеліп, бірінен кейін бірі жазылады.

Мысалы, сіз ұяшыққа Д5 формуласын енгіздіңіз: =А5+B5+C5.

Бұл ұяшықтың  мәні В5 және С5 көбейтіндісін А5 ұяшығындағы мәнге қосқанда шығатын санға тең болады.

Мәтін. Егер сіз сан немесе формула емес символдар тізбегін терсеңіз, онда Excel оны мәтін, яғни символдық ақпарат ретінде қабылдайды.

Берілгендерді редакциялау.  Ұяшықтардағы мәліметтерді редакциялаудың бірнеше әдісі бар:

  1. ұяшықты белгілеп, курсорды қажетті орынға апарып, оны формула жолында редакциялау.
  2. ұяшыққа апарып, екі мәрте тышқанды шерту немесе ұяшықты белгілеп және F2 пернесін басу. Бұл жағдайда редакциялау тек қана ұяшықта болады.

Ұяшықтағы редакциялауды аяқтағасын, Enter  пернесін басу керек.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

  1. Электрондық кестеде берілгендердің қандай типі болуы мүмкін?
  2. Электронды кестенің ұяшығына мәтінді қалай енгізеді?
  3. Енгізілгеннің мәндер емес, формула екенін Excel  қалай анықтайды?

Үйге тапсырма беру:   Microsoft Excel –ге берілгендерді енгізу және редакциялау

Оқушыларды бағалау.

 

↧

Формуланы енгізу және көшіру

February 3, 2018, 1:03 pm
$
0
0

Пән аты:   Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:   Формуланы енгізу және көшіру

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:        ЕХСЕІ- дегі берілгендермен жұмыс істеу,  деректерді ЕХСЕІ-ге енгізу, деректерді сақтау және   қорғау. Деректерді өңдеу формулалары, деректердің орнын ауыстыру және көшірмелеу, жұмыс кестесін  автоматты түрде пішімдеу, кестелерді басуға  шығару туралы білімдерін шығару туралы білімдерін  қалыптастыру.

Тәрбиелік:  Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу:

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау ж\е зейіндік қабілеттерін  дамыту. Пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақ түрі:    Практикум элементтерінің көмегімен  демонстрациялар, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар:   интерактивті тақта,  компьютерлер.

Сабақтың өту барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

Ms Excel  -де кез келген формуланың «=» белгісінен басталатынын білеміз. Мысалы, сіздің оқу кестеңізде әрбір қызметкердің үш айға қанша сыйақы алатынын есептеу керек. Ол үшін Е3 ұяшығына =В3+С3+D3 формуласын енгіземіз, әйтпесе Excel-дегі дайын формуланы қолданса да болады. Мұндай ұзын формуланың орнына =СУММ (В3:Д3) формуласын енгізсе болғаны.

Электронды кестеде қосу (СУММ) функциясы жиі қолданылады, сондықтан Стандартты аспаптар тақтасында   белгісінің  батырмасы қарастырылған.  Жалпы қосындыны білу үшін қосылатын ұяшықтардың аумағын белгілеп, Автоқосынды (Автосумма)    батырмасын шертіңіз.

Қорытылып шығатын формулаларды енгізу үшін Функция шебері (Мастер функции)  диалогтік терезесін қолдануға болады. Ол функцияны енгізіп қана қоймай, күрделі есептеулерді де орындайды.

Ұяшыққа функцияларды енгізу үшін:

  • формула енгізетін ұяшықты белгілеу;
  • Функция менюіндегі Қою немесе батырмасының көмегімен Функция шебері (Мастер функции)  диалогтік терезесін шақыру.
  • Функция шебері диалогтік терезесіндегі Категория өрісінде функцияның типін, содан кейін функция тізімінде Функцияны таңдау керек;
  • ОК батырмасын шертіңіз.

Формулаларды көшіру.  Көшіру кестеге бір типтес формулаларды енгізуді жеңілдетеді. Формулаларды көшіру батырмасында ұяшықтарға салыстырмалы жіберу автоматты түрде өзгереді.

Ұяшықтағы  мәліметтерді көшіру үшін:

  • мәліметтері көшірілетін ұяшықты белгілеу;
  • Түзету (Правка) менюіндегі Көшіру (Копировать) командасын шақыру.
  • Мәлімет қойылатын ұяшықты белгілеу;
  • Түзету менюіндегі Вставить (Қою) командасын шақыру.
  • Буфердегі бөлік көрсетілген орынға көшіріледі.

Ұяшықтағы мәліметтердің орнын ауыстыру үшін:

  • мәліметтердің орны ауыстырылатын ұяшықты белгілеу;
  • Түзету менюіндегі Қиып алу (Вырезать) командасын шақыру.
  • Бөлік қойылатын ұяшықтың сол жақ жоғарғы аймағын белгілеу;
  • Түзету менюіндегі Қою командасын шақыру.
  • Буфердегі бөлік көрсетілген орынға қойылады.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

  1. Excel – дің қызметі қандай?
  2. Excel қызметінің негізгі категорияларын айтып беріңіз.
  3. Excel ұяшықтарындағы мәліметтердің орнын ауыстыру және оларды көшіру  операциялары қалай ерекшеленеді?

Үйге тапсырма беру:   Формуланы енгізу және көшіру

Оқушыларды бағалау.

↧

Берілгендерді форматтау

February 3, 2018, 1:03 pm
$
0
0

 

Пән аты:   Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:   Берілгендерді форматтау

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:        ЕХСЕІ- дегі берілгендермен жұмыс істеу,  деректерді ЕХСЕІ-ге енгізу, деректерді сақтау және   қорғау. Деректерді өңдеу формулалары, деректердің орнын ауыстыру және көшірмелеу, жұмыс кестесін  автоматты түрде пішімдеу, кестелерді басуға  шығару туралы білімдерін шығару туралы білімдерін  қалыптастыру.

Тәрбиелік:                Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу:

Дамытушылық:      Оқушылардың есте сақтау ж\е зейіндік қабілеттерін  дамыту. Пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақ түрі:     Практикум элементтерінің көмегімен  демонстрациялар, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар:   интерактивті тақта,  компьютерлер.

Сабақтың өту барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

Енгізілген мәтіндерді және сандық мәндерді, сонымен бірге есептелінген нәтижелерді өзгерту арқылы кестенің сыртқы пішінін әдемі етіп форматтауға болады.

Ұяшықтардың аумағын форматтау үшін оларды белгілеу керек. Сосын Формат менюіндегі Ұяшықтар командасын таңдап, сәкес қосымшаны ашыңыз.

Сандардың форматы. Кестеде әр санды әр түрлі форматта беруге болады (ондық сандар түрінде және т.б.). Ұяшықтағы мәліметтердің форматын өзгерту үшін:

  • ұяшықтарды белгілеу;
  • Формат менюіндегі Ұяшықтар командасын таңдау;
  • Ұяшықтар форматы (Формат ячеек) диалогтік терезесінде Сан (Число) қосымшасын таңдау керек.
  • Сандық формат (Числовые форматы) тізімінен ұяшықтағы мәліметті форматтау типі, ал оң жақтағы өрістен форматтың параметрлері таңдалады;
  • Үлгі өрісінде ұяшықтағы мәліметке сәйкес таңдап алынған форматты көруге болады;
  • Жаңа формат енгізу үшін Барлық форматтар бөлімін таңдаған соң, Тип өрісінен жаңа пішінді енгізу;
  • ОК батырмасын шерту қажет.

Ұяшықтағы мәліметтерді туралау. Ұяшықтар форматы диалогтік терезесіндегі Туралау (Выравнивание) қосымшасын қолданып, ұяшықтағы мәтіндер мен сандарды көлденең және тік туралауды орындауға болады.  Ұяшықтағы мәліметтерді көлденең орналастырып қоймай,  оларды берілген бұрыш арқылы орналастыру мәліметтердің жақсы көрінуіне мүмкіндік береді.

Үнсіз келісім бойынша  ұяшықтың қабылдайтын ені мен биіктігі стандарт түрде болады. Жолдың биіктігін немесе бағандардың енін қзгерту үшін тақырып шекараларын керегінше созу керек.

(Тышқанның сілтемесі тақырып шекарасында екі  жақтың бағыттаушы сызығына өзгереді)

            Жол биіктігін және баған енін дәлірек қою үшін Формат менюіндегі  Баған (Жол) – Ені (Биіктігі) (Столбец (Строка) – Ширина (Высота))  бөлімдерін таңдау керек.  Бағанның ені (Жолдың биіктігі (Ширина столбца (Высота строки)) өрісіне мәндерді енгізіп, ОК батырмасын шерту қажет.

            Ұяшық аумағын автоматты түрде форматтау. Аумақты автоматты түрде форматтау үшін алдымен оны белгілеп алған соң, Формат менюіндегі Автоформат командасын және қажет форматты таңдау керек.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

  1. Ұяшықтарды форматтау қалай орындалады?
  2. Автоформат командасы не үшін арналған және ол қалай қолданылады?

Үйге тапсырма беру:   Берілгендерді форматтау.

Оқушыларды бағалау.

↧
Viewing all 273 articles
Browse latest View live
Search