Пән аты:   Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:   Диаграммаларды құру,  редакциялау және форматтау

Сабақтың мақсаты: 

Білімділік:  Excel -дің графикалық мүмкіндіктері, Диаграммамен жұмыс істеу, графикалық обьектілерді біріктіру туралы білімдерін қалыптастыру;

Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі:  практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар:   компьютер, оқулық, интерактивті тақта.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

(Практикум жұмыстарын талқылау)

Өткен сабақтар бойынша қайталау сұрақтары:

1. Мәтін мен сан енгізудің қандай ерекшеліктері бар?
2. Ұяшықтарға енгізілген деректерді тігінен орналастыру үшін не істейміз?
3. Деректерді  сақтау және қорғау үшін қандай амалдар орындаймыз?
4. Формула қандай символмен басталады?
5. Автосумма деген не?
6. Жұмыс кестесін автоматты түрде форматтау үшін қандай команда қолданамыз?
7. Кесте шекараларын жиектеу үшін қай менюді қолданамыз?
8. Кестені баспаға шығару жолдарын ата.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Диаграммаларды құру, редакциялау және форматтау

Бірақ бұл біз  бұдан да нақты графиктік түрде осы ақпаратты ұсына аламыз ба әрине көрсете аламыз. Ол үшін Excel программасының арнайы мүмкіндігі Диаграмма мастерін пайдаланамыз. Балалар сендер өмірде диаграмманы көрдіңдер, енді осы диаграммаларды өзіміз тұрғызып үйренеміз.

            Диаграмма сандық мәліметтердің өзгеруін айқындап көрсетуге мүмкіндік береді. Excel диаграмманы гистограммалар, бағандар, пирамидалар, конустар және т.б. түрінде құруға мүмкіндік береді.

Оларға түсініктеме мәтін, тақрыптар және т.б. қосуға болады.

            Диаграмма-бұл мәліметтерді талдау мен салыстыру ыңғайлы болу үшін кестедегі мәліметтердің көрнекі графиктік түрде берілуі.

Әрбір енгізілетін мәліметтерге құрылатын диаграмманың түрін таңдау өте маңызды.

            Дөңгелек диаграмма бірнеше шамаларды салыстыру үшін қолданылады. Егер бірнеше шаманың қосындысы 100 %  -ды берсе, онда бұл диаграмма өте көрнекі шығады. Мысалы, 8.12.-суретте бір аптадағы азық-түлік шығындарының дөңгелек диаграммасы берілген.

Дөңгелек  диаграмма барлық жағдайда ақпараттың нақтылығын көрсете алмайды. Мысалы, дөңгелек бірнеше бөлімге бөлініп, олардың өлшемдері бірдей болуы мүмкін.

            Гистограмма бірнеше шаманы бірнеше нүктеде салыстыру үшін қолайлы. Берілген диаграмма бағандардан тұрады. Сондықтан оны кейде бағанды диаграмма деп атайды. Бағандардың биіктігі салыстырылатын шамалардың мазмұнымен анықталады. Біз қарастырған мысалда бағанның биіктігі  отбасының бір аптадағы азық-түлік және өндіріс тауарлары шығындарының ақшалай мөлшерімен анықталады. Әрбір қатар тірек нүктесімен байланысқан. Біздің жағдайда тірек нүктесі аптаның бір күніне сәйкестендірілген.

            График (түзу диаграмма) бірнеше шамалардың бір нүктеден екіншісіне ауысқандағы өзгерістерін бақылап мотыруға ыңғайлы. Гистограммадан айырмашылығы, баған орнына олардың биіктігі (квадратпен, ромбымен) белгіленіп көрсетіледі және алынған белгілер түзу сызықпен қосылады.

            Диаграмманы құру үшін:

• диаграмма құратын мәліметтерді енгізу;
• диаграмма құруға қажет мәліметтерді жұмыс парағында белгілеу;
• Қою менюіндегі Диаграмма командасын таңдау немесе стандарт аспаптар тақтасындағы батырмасын шерту;
• Диаграмма шебері диалогтік терезесіндегі диаграмма түрін таңдау қажет;
• Келесі қадамға өту үшін «Далее» (Жалғастыру)  батырмасы қолданылады;
• Кез келген қадамда диаграмманы құру үшін Дайын (Готово) батырмасын шертуге болады, онда Диаграмма шебері диаграмманы құруды аяқтайды;
• Соңғы терезедегі Дайын батырмасын шертіңіз.

Диаграмманың немесе басқа обьектінің, мысалы, суреттің өлшемін өзгерту үшін оған тышқанды шертіп, пайда болған  белгілеу  маркерлерін  жылжыту арқылы өзгертуге болады. Диаграмманың түрі мен параметрін өзгерту үшін диаграммаға тышқанның   оң жақ батырмасын шертіп, контекст менюінде қажет команданы таңдау керек. Диаграманы жою үшін оған тышқанды бір рет шертіп, Delete  пернесін басыңыз.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Диаграмма деп нені атайды?
2. Диаграмманың қандай түрлері бар?
3. Excel диаграммасының негізгі түрлерін атаңыз.
4. Excel диаграммасының құрылу ретін жазыңыз.
5. Үйге тапсырма беру: Диаграммаларды құру, редакциялау және форматтау
6. Оқушыларды бағалау.

Пән аты:   Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:   Құжат  беттерін рәсімдеу және басу

Сабақтың мақсаты: 

            Білімділік:  Excel -дің графикалық мүмкіндіктері, Диаграммамен жұмыс істеу, графикалық обьектілерді біріктіру туралы білімдерін қалыптастыру;

            Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

            Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі:  практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар:   компьютер, оқулық, интерактивті тақта.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

(Практикум жұмыстарын талқылау)

Өткен сабақтар бойынша қайталау сұрақтары:

1. Мәтін мен сан енгізудің қандай ерекшеліктері бар?
2. Ұяшықтарға енгізілген деректерді тігінен орналастыру үшін не істейміз?
3. Деректерді  сақтау және қорғау үшін қандай амалдар орындаймыз?
4. Формула қандай символмен басталады?
5. Автосумма деген не?
6. Жұмыс кестесін автоматты түрде форматтау үшін қандай команда қолданамыз?
7. Кесте шекараларын жиектеу үшін қай менюді қолданамыз?
8. Кестені баспаға шығару жолдарын ата.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Құжат  беттерін рәсімдеу және басу

Дайын құжатты принтерде басу электронды кесте жұмысының ең соңғы қадамы болып табылады. Егер кесте  үлкен болса, онда оны басуға жіберген кезде ол бағандар немесе жолдарға бөлініп қалған бірнеше беттен тұратын басылым болады.

Мұны болдырмау үшін электронды кестені басуға беруден бұрын мыналарды орындау қажет:

1. Файл-Алдын ала көру (Файл-Предварительный просмотр) немесе стандарт аспатар тақтасындағы батырмасын шертіңіз. Алдын ала көру терезесіндегі кестенің парақта қалай басылып шығатынын көруге болады.
2. Егер кестенің форматы ұнамаса, онда Файл-Беттің параметрлері (Файл-Параметры страницы) командасын таңдау керек.

            Бет (Страница) қосымшасында парақ бетінің өлшемін және қалпын, көріну масштабын  және баспа сапасын қойыңыз. Бағдар (Ориентация) қоршауында парақ бетінің қалпы қойылады:

            Книжная – парақ бетінің тік орналасуы;

            Альбомная – парақ бетінің көлденең орналасуы.

            Бет өрісін қою үшін Өріс қосымшасын таңдаңыз. Барлық тиісті шамалар қойылғасын, Беттің параметрлері терезесіндегі ОК батырмасын шерту керек.

            Сосын  кестені алдын ала тағы бір рет көріп, дұрыс болған жағдайда Файл-Қағазға басу (Файл-Печать) командасын таңдаңыз.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Excel және Word құжаттарын баспаға шығарудың айырмашылығы неде?
2. Диаграмма деп нені атайды?
3. Диаграмманың қандай түрлері бар?
4. Excel диаграммасының негізгі түрлерін атаңыз.
5. Excel диаграммасының құрылу ретін жазыңыз.
6. Үйге тапсырма беру: Құжат беттерін рәсімдеу және басу
7. Оқушыларды бағалау.

Пән аты:   Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:   Microsoft  Excel   дегі мәліметтер базасы

Сабақтың мақсаты: 

            Білімділік:  Мәліметтер  базасы, мәліметтер базасын басқару жүйесі, мәліметтер базасы түсінігі, мәліметтер  базасын жіктеу, реляциялық деректер базасының құрылымы, өрістер типтері туралы білімдерін қалыптастыру;

            Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу.

            Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушлығын арттыру.

Сабақтың түрі: практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар:   компьютер, оқулық, интераткивті тақта.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

(Практикум жұмыстарын талқылау)

Өткен сабақтар бойынша қайталау сұрақтары:

1. Диаграмма деген не?
2. Диаграмманың қандай түрлері бар?
3. Горизонталь және вертикаль осьтер не үшін берілген?
4. Диаграмма қандай элементтерден тұрады?
5. Аңыз деген не?
6. Диаграмма тұрғызу қандай жолдармен жүзеге асырылады?
7. Кестелік процессорға графиктік обьектілер қою үшін қандай әрекеттер орындаймыз?

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Microsoft  Excel   дегі мәліметтер базасы

Мәліметтер базасы – қолданбалы программаға тәуелсіз, белгілі бір ережелер бойынша ұйымдастырылған мәліметтерді сақтау, сипаттау, олармен әр түрлі әрекеттер жасау принциптері қарастырылған мәліметтер жинағы.

Мысалы, мәліметтер базасына кітапхана каталогін немесе қызметкерлері жайында жинақталған кез келген мекеменің кадрлар бөлімінде жатқан бумаларды, оқушылардың журналын келтіруге болады.

Мәліметтер базасы, негізінен, үлкен ақпаратты сақтауға және оларды іздеп табуға қызмет етеді. Сол сияқты мәліметтер базасына қаладағы дәріханалардың дәрілері жайында, тұтынушының сұрауы бойынша сол дәрінің қай жерде және қандай бағаға сатылатыны жайындағы мәліметтер жатады. Мәліметтер базасының бірінші амалы толтыру, мәліметтер өзгерісінің барлық түрлерін енгізу (мысалы, жаңа дәрілердің түсуі немесе бағасының өзгеруі, т.с.с), қажет мәліметтерді іздеу және іздеуді жеңілдету үшін реттеу.

Мәліметтер базасы (МБ)  - белгілі бір қасиеттерге ие мәліметтер жиыны жөнінде жүйелі түрде мәлімет сақтауға  мүмкіндік беретін информациялық модель.

            Microsoft Excel – дің көмегімен  мәліметтер базасын жасауға және редакциялауға болады. Бұл жағдайда электронды кестеге Excel-дегі тізім немесе мәліметер базасы және мынадай термин сөздер қолданылады:

            Тізімнің жолы- мәліметтер базасының жазылуы;

            Тізімнің бағаны-мәліметтер базасының өрісі.

            Бағанның аты бір ғана ұяшықта болуы мүмкін және кестемен жұмыс барысында өріс атымен аталады.

Кестенің А2: F1 аумағын мәліметтер базасы ретінде қарастыруға болады. A, B, C, D, E, F  бағандары өріс, ал 3-12 жолдары жазулар деп аталады.

Мәліметтер  базасының құрылымдарына шектеулер бар:

• мәліметтердің бірінші қатарында қайталанбайтын жазулар болу керек;
• мәліметтер базасының қалған қатарларында жазулар болу керек;
• өріс (баған) бойынша ақпараттар біртекті, яғни тек сандар немесе тек қана мәтін болу керек.

Кестедегі өлшем бірліктердің қолданылуы:

• орбита бойымен айналу периоды – Жер жылы; Орта сызықтық диаметр – мың километрмен берілген.
• Масса -1024 кг-ға көбейтіледі;                            Күннен орташа қашықтық –млн километрмен берілген;

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1.Мәліметтер базасы дегеніміз не?  2. Мәліметтер базасының өрісі және мәліметтер базасын жазу дегеніміз не?

1. Үйге тапсырма беру: Microsoft Excel   дегі мәліметтер базасы
2. Оқушыларды бағалау.

Пән аты:   Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:    Мәліметтерді  реттеу

Сабақтың мақсаты:   EXCEL   кестелік процессорында мәліметтер базасымен жұмыс істеу, EXCEL-дегі мәліметтер  базасы. EXCEL-дегі мәліметтерді реттеу туралы түсінік қалыптастыру;

Білімділік:    EXCEL кестелік процессорында дерек базасымен жұмыс істеу, EXCEL-дегі дерек базасы EXCEL-дің мәліметтер базасын өңдеу мүмкіндіктері, мәліметтерді реттеу туралы  білімдерін қалыптастыру;

Тәрбиелік:  Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық:Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін

                                       дамыту  пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі:Практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау  баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар:  компьютер, оқулық,  тақта.

Сабақтың өту барысы:

І.   Ұйымдастыру кезеңі.

1. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Мәліметтерді реттеу

            Мәліметтерді реттеу кез келген  кестенің негізгі амалы болып табылады. EXCEL-де кез келген өзгерту және толықтырудан кейін қажет болған жағдайда мәліметтерді реттеу әрекеті қарастырылған. EXCEL-де бір немесе бірнеше өрістерді реттеуге болады. Мәліметтер базасындағы жазуларды EXCEL –дің дұрыс реттестіруі үшін қай өрісте жаңа жазу болатынын көрсету қажет.   (Мұндай өрістерді ретеу кілті деп атайды).

            Мәліметтерді реттеу үшін:

• кестенің бір ұяшығын белгілеу;
• Мәліметтер – Реттеу (Данные-Сортировка) командасын орындау;
• Пайда болған диалогтік терезеде реттеудің шамаларын таңдау керек.

Реттеуі бойынша (Сортировать по) өрісінің тізімінен,  мәліметтері реттелінетін өріс және реттеудің типі таңдалынады:

По возрастанию – сандар өсуі бойынша, ал мәтін алфавит бойынша реттеледі;

По убыванию – кері реттеледі;

Затем по  өрісінің тізімінде мәліметтері реттелетін және бірдей мәндері бар өріс таңдалынады;

Қосымша реттеу Реттеу параметрі (Параметры сортировки) батырмасында  тышқанды шерту арқылы қойылады;

Регистрді ескеру (Учитывать регистр) жалаушасы бас әріп және кіші әріптерді реттеу кезінде қолданылады.

 Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Microsoft Excel кестелік процессоры дерек базаларымен қандай операциялар орындауға мүмкіндік береді?
2. Excel-дегі мәліметтер базасында реттеу қалай орындалады?
3. Үйге тапсырма беру: Мәліметтерді  реттеу
4. Оқушыларды бағалау.

Пән аты:   Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:    Мәліметтерді сүзгілеу

                                             Қорытынды, қайталау.

Сабақтың мақсаты:  

Білімділік:    Деректер базасын өңдеу, деректер базасын сұрыптау, деректерді сұрыптау, есеп беруді баспаға шығару туралы білімдерін қалыптастыру.

Тәрбиелік:                   Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін                                       дамыту  пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі:    Практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау  баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар:  компьютер, оқулық,  тақта.

Сабақтың өту барысы:

І.   Ұйымдастыру кезеңі.

1. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Мәліметтерді сүзу

            Кез келген мәліметтер базасымен негізгі жұмыс істеу дегеніміз – белгілі бір ақпараттарды іздеу болып табылады. Мәліметтер базасы ұлғайған сайын іздеу қиындайды. Excel осындай қиындықты мәліметтерді сүзу арқылы қарапайым түрге келтіреді.

            Сүзу (Фильтрация) – мәліметтерді тез тауып, олармен және тізім бойынша жұмыс істеу әдісі.

            Тізімді сүзе отырып, таңдау шарттарын қанағаттандыратын жолдарды ғана белгілеуге болады.

Microsoft Excel-де сүзудің екі түрі бар:  автосүзгі және кеңейтілген сүзгі.  Сүзудің  қарапайым шарттары үшін көп жағдайда автосүзгі жабдықтары жеткілікті болады.

            Тізімді автосүзгі көмегімен сүзу.  Тізімді  автосүзгі көмегімен сүзу үшін:

• сүзу тізіміндегі ұяшықты белгілеңіз;
• мәліметтер менюіндегі Сүзгі (Фильтр) бөлімін таңдап, Автосүзгі (автофильтр) бұйрығын орындаңыз.
• сүзуді қажет ететін мәліметтері бар қатардың батырмасын басыңыз;
• қажет мәнді таңдаңыз:  (Барлығы. Алғашқы 10...)

Тізімді екі немесе одан да көп мазмұн  бойынша сүзу үшін Шарт (Условие...)  жолын таңдаңыз.

Автосүзгіні баптау. Төменде келтірілген әдісте тізімнің бір немесе екі шартқа байланысты сүзуі орындалады. Автосүзгіні қолдану  үшін тізім  қатарының тақырыбы болу шарт.

            Бірінші шартты орындау үшін салыстыру операторын немесе салыстыру мазмұнын таңдау қажет.

            Екінші  шартты орындау үшін ауыстырғышты «ЖӘНЕ» немесе «НЕМЕСЕ» қалпына қойып, салыстыру операторы және салыстыру мазмұны таңдалады.

            Автоөшіру үшін Мәліметтер (Данные) менюінен Сүзгі–Автосүзгі (Фильтр-Автофильтр)  командасын таңдау керек. Сол кезде сүзу тоқтатылып, тізім суретке дейінгі қалпына келеді.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Мәліметтерді сүзу не үшін керек?
2. Данные - форма командасын қолданғанда қандай амалдар орындалады?
3. Үйге тапсырма беру: Мәліметтерді сүзгілеу. Қорытынды, қайталау

ҮІ. Оқушыларды бағалау.

Сaбaқ жоспaр

Краткосрочный план урока

Ерлан Сағадиев Биылғы оқу жылынан бастап информатика пәні 3-сыныптан бастап оқытылады. Бұл туралы Үкімет отырысында ҚР Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиев айтты. Дереккөз: Inform.kz

Білім және ғылым министрінің сөзіне сүйенсек, информатика пәні 2017 жылы 7-сыныптан, 2014 жылы 5-сыныптан басталған. Осы оқу жылынан бастап 3 сыныптан басталады. Оған себеп – Үкіметтің кеңейтілген отырысында білімді цифрландыру бойынша берілген тапсырмалар.

“Үкіметтің 2018 жылға арналған жоспарында министрлікке 27 іс-шара жүктелген. Оның ішінде 13 пунктті орындаушы – Білім және ғылым министрлігі. Үкіметтің кеңейтілген отырысында айтылған міндеттері ескере отырып, жоспарға білімді цифрландыру бойынша өзгерістер енгізілді”,- дейді министр.

Министр осы жылдан бастап Павлодар мен Шымкент қалаларында 100 пайыздық қағазсыз есеп беру жүйесі бойынша пилоттық жоба басталатынын айтты. Жоба тиімділігін көрсетсе, аталған жүйе барлық қалаларға енгізіледі.

Пән аты:   Информатика   

Класы:  11«А»

Жаратылыстану- математикалық  бағыт

Сабақтың тақырыбы: Сұратаулар көмегімен кестеден деректерді таңдау

Сабақтың мақсаты:

            Білімділігі: білімдікке, салауаттылыққа, ойлау ұшқырлығын дамыту

            Тәрбиелігі: икемділік қасиетімен шабытты болуға қалыптастыру

            Дамытушылығы: оқушылардың ойлау қабілетімен қызығушылығын арттыру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары т.б

Оқыту формалары:жеке, топтық және ұжымдық

Сабақтың барысы:

                 А) ұйымдастыру кезеңі

                 Б) сабақ сұрау

                 В) бағалау

                 Г) жаңа сабақ

                 Д) бекіту

                 Е) үйге тапсырма  

                 Ж) қорытынды

Жаңа сабақ

     Қоңырау соғылып, сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып, сабақты бастаймын. Кезекшіден оқушыларды түгелдеп журналға белгілеп алып үй тапсырмасын бірнеше сұрақтар қою арқылы бастаймын.

      Практика жүзінде берілген кестеден белгілі бір критерийлерді қанағаттандыратын және таңдалғандарды реттейтін жазба бөлігін таңдау жиі кездеседі. Критерийлер бірнеше шарттардың үйлесуін анықтайды. Мысалы,қандай да қызмет ету түрін тапсыратын және оларды алфавиттік ретте фирмалардыңатауы бойынша реттейтін Алматы қаласындаға клиенттер туралы жазбаларды таңдау қажет болсын. Бұл есепті шешу үшін сұрату шеберлері сұратулар конструкторы көмегімен:

1. күрделі критерийлерді бір немесе бірнеше кестелерден жазбаларды таңдау үшін пішімдейміз;
2. таңдалған жазбалар үшін бейнелеуге тиіс өрістерді көрсетесіз және таңдалған деректерді пайдаланып есептеулерді жүргізесіз.

Үлгі бойынша сұрату дегеніміз не?

Біз бұрынырақты деректер қоймасына қатысты жалпы жағдайларды қарастырғанбыз. Онда деректер қоймасының негізгі қызметтерінің бірі ақпараттарды тез іздеу және әртүрлі сұрақтарға жауап алу екенінескерткенбіз. Деректер базасында сұратуды құру үшін Сұратулар котегориясын жандандырып, Создать батырмасын басыңыз. Егер бір

 Кестеден арты таңдасаңыз, автоматты түрде деректердің сызбасы негізінде кестелерді байланыстырады. Айталық, бізге клиенттерге қызмет көрсетуді сату жайлы мәліметттер қажет болсын. Мұндай ақпаратты алу үшін Клиенттер кестсін клиенттің аты, тегі және телефооны бар өрісті, ал қызметкөрсету кестесінен Қызмет көрсетудің атауы мен қызмет көрсету.Бағасы өрістердің, сұраныстар кестесінен қызмет көрсту жасалды мен қызмет көрсетуі үшін жасалды.

Жаңа сабақты бекіту: Ол үшін балаларға жаңа сабақтан бірнеше сұрақтар қоя отырып сабақты аяқтаймын.

Үйге тапсырма: Сұратаулар көмегімен кестеден деректерді таңдау

Сабақты қорытындылау: Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдерін талдау, бағалау.

Пән аты:   Информатика   

Класы:  11«А»

Жаратылыстану- математикалық  бағыт

Сабақтың тақырыбы: Интернет сервистері

Сабақтың мақсаты:

            Білімділігі: білімдікке, салауаттылыққа, ойлау ұшқырлығын дамыту

            Тәрбиелігі: икемділік қасиетімен шабытты болуға қалыптастыру

            Дамытушылығы: оқушылардың ойлау қабілетімен қызығушылығын арттыру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары т.б

Оқыту формалары:жеке, топтық және ұжымдық

Сабақтың барысы:

                 А) ұйымдастыру кезеңі

                 Б) сабақ сұрау

                 В) бағалау

                 Г) жаңа сабақ

                 Д) бекіту

                 Е) үйге тапсырма  

                 Ж) қорытынды

Жаңа сабақ

     Қоңырау соғылып, сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып, сабақты бастаймын. Кезекшіден оқушыларды түгелдеп журналға белгілеп алып үй тапсырмасын бірнеше сұрақтар қою арқылы бастаймын.

Қазіргі кезде Интернетте байланыстың барлық белгілі желілері қолданылады  төмен жылдамдықтағы телефондылардан жоғары жылдамдықтағы спутниктік арналарға дейін. Аппараттық және бағдарламалық құралдар да әр түрлі. Компьютерлер арасында ақпарат беру қолданылатын байланыс желілерінен, ЭЕМ және бағдарламалық қамтамасыз ету түрінен тәуелсіз болуы үшін, ақпарат берудің арнайы хаттамалары жасалған. Олар деректерді белгілі өлшемді блоктарға (пакеттерге) бөлшектеу принципі бойынша жұмыс істейді – пакеттер ретімен адресатқа жөнелтіледі.

Интернетте екі негізгі хаттама қолданылады. Желіаралық хаттама (Internet Рrotokol – ІР) берілетін деректерді жеке пакеттерге бөліп, алушының адресі көрсетілген тақырыппен жабдықтайды. Беруді басқару хаттамасы (Transmission Control Рrotokol  ТСР) мұндай пакеттің дұрыс жеткізілуіне жауапты.

Жеке компьютерлерді (желіде олар жұмыс станциялары  деп аталады) және оларды пайдаланушыларды идентификациялау екі адрес бойынша іске асырылады ; олардың бірі (домендік адрес деп аталатын) адамға, басқасы(ІР-адрес ) – компьютерге түсініктірек. Мысалы , www.relcom.ry  адресі бойынша  (www  дегініміз – ресурс аты – World  Wide  Web,  relkom – фирма аты, ru – Россия), Relkom  желісінің  Web-серверіне шығуға болады. ІР-адрес дегеніміз  нүктелермен 4 бөлікке бөлінген (олардың ешқайсысы 255-ден аспауы керек) 32-биттік сан(мысалы, 49.19.81.2). Пайдаланушыға түсініксіз болғанымен, дәл осы адрес компьютермен оқылады. Интернет коммуникация әдістері мен ақпаратқа шығу тәсілдерін түр-түрімен ұсынатын болғандықтан, көп мекемелер үшін ол – ақпараттық жүйенің ажырамас бөлігі.

Жаңа сабақты бекіту: Ол үшін балаларға жаңа сабақтан бірнеше сұрақтар қоя отырып сабақты аяқтаймын.

Үйге тапсырма: Интернет сервистері

Сабақты қорытындылау: Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдерін талдау, бағалау.

Пән аты:   Информатика   

Класы:  11«А»

Жаратылыстану- математикалық  бағыт

Сабақтың тақырыбы: Интернетте жұмыс істеу

Сабақтың мақсаты:

            Білімділігі: білімдікке, салауаттылыққа, ойлау ұшқырлығын дамыту

            Тәрбиелігі: икемділік қасиетімен шабытты болуға қалыптастыру

            Дамытушылығы: оқушылардың ойлау қабілетімен қызығушылығын арттыру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары т.б

Оқыту формалары:жеке, топтық және ұжымдық

Сабақтың барысы:

                 А) ұйымдастыру кезеңі

                 Б) сабақ сұрау

                 В) бағалау

                 Г) жаңа сабақ

                 Д) бекіту

                 Е) үйге тапсырма  

                 Ж) қорытынды

Жаңа сабақ

     Қоңырау соғылып, сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып, сабақты бастаймын. Кезекшіден оқушыларды түгелдеп журналға белгілеп алып үй тапсырмасын бірнеше сұрақтар қою арқылы бастаймын.

World Wide Web – Интернеттің қарқынды дамып келе жатқан технологияларының бірі. WWW мәні ол ақпаратты түрлі компьютерлерде орналасқан жекелеген мәтіндік, графикалық және т.б. файлдар  түрінде ұсынудан тұрады. Бұл файлдар бір – бірімен гипербайланыстар арқылы біріктірілген. Файлдардың (немесе объектілердің) мұндай жиынтығы Web -  құжат (Web –сайт. Web-site ) ретінде түсінеміз. Web – құжат бөлшек Web - құжат бөлшек Web – тұрады. Web-серверде бірнеше Web-құжаттар орналасқан.

Web – құжаттарды іздестіру және оған қатынас жасау арқылы нұсқағыш (идентификатор) – URL (Uniform Resource Locator) бойынша орындалады. Стандартты URL ақпарат берудің хаттамасын, ақпарат орналасқан компьютердің атын және оған қатынасу жолын белгілейтін 3 бөлімнен тұрады. Мысалы, ойышық сатумен айналысатын Vermont Teddy Bearsкомпаниясының URL құрылымының көрінісі мынадай:

http: //www. Servise.digital.com/tdb/vtdbear.htm

URL көрсетіп, пайдаланушы қажетті файлды нақты белгіледі.

Web- құжатты қарау үшін арнайы программалық жабдықтама керек.

Жоғарыда айтылғандай, WWW – уге арналған қолданба Web – браузер деп аталаджы. Internet Explorer (Microsoft фирмасы жасаған) және Netscape Netscape (Netscape Communications Corp. фирмасының) браузері е ң танымал. Web- браузерлер WWW – дан басқа Интернеттің басқа ресурстарында да (USENET телеконференциялары, FTR файлдық архивтері және т.б. ) қатынасуға мүмкіндік береді.

Қазіргі кезде Интернет ресурстарымен жұмыс істеп, операциялық жүйенің міндеттерін атқаруға мүмкіндік беретін Web – браузерлер жасау жоспарлануда. Мысалы, Netscape Communications Corp. компаниясы Netscape

Netscape браузеріне ОЖ – ға тән мүмкіндіктерге қосса, Microsoft өзінің  Internet Explorer өнімін Windows ОЖ- ға біріктірді. Мұндай біріктірудің нәтижесі пайдаланушыларға таныс Windows интерфейсін сақтап, Жұмыс үстелін Web-беті түрінде бейнелеуге мүмкіндік жасады. Пайдаланушы тікелей жұмыс орнында  Web-адрестерді пернетақтадан енгізу, Жұмыс үстелінде Web-беттердің таңбашасын орнату мүмкіндігін алды. Сонымен, қажетті бетте өзгеріс болған жағдайда, Internet Explorer хабарламаны автоматты түрде құрады. Бұл – биржа мәліметтерін, валюта курстарын және басқа оперативті ақпараттың Web-беттерін қараудың ыңғайлы құралы. Windows – тың осы версиясында Жұмыс орны Active Desktop (Активті жұмыс үстелі) деп аталады және онда жаңа Outlook диспетчері болады, ол Web-элементтер мен дәстүрлі ақпараттың тиімді бірігуін қамтамасыз етеді. 

Жаңа сабақты бекіту:   Ол үшін балаларға жаңа сабақтан бірнеше сұрақтар қоя отырып сабақты аяқтаймын.                                                            

Жаңа сабақты бекіту: Ол үшін балаларға жаңа сабақтан бірнеше сұрақтар қоя отырып сабақты аяқтаймын.

Үйге тапсырма: Интернетте жұмыс істеу

Сабақты қорытындылау: Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдерін талдау, бағалау.

Пән аты:   Информатика  

Класы:  11 «А»

                                                Жаратылыстану – математика бағыты

Сабақтың тақырыбы: Интернетпен  ақпаратты  іздеу, іздестіру жүйелері

Сабақтың  мақсаты:  

           Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында білімдерін арттыру.

           Тәрбиелігі:  Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа тәрбиелеу.                                                                   

           Дамытушылығы:  Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп, 

                                                        пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі:    аралас сабақ

Оқыту  әдістері:   сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі:  интерактивті тақта,  компьютерлер

Оқыту формалары:   жеке, топтық және ұжымдық.

Пайдаланған әдебиеттер: Ермеков, С.Ноғайбаланова, Информатика 10-11 сынып оқулығы, Балапанов Информатикадан 30 сабақ,Информатика негіздері журналы.

Сабақтың барысы:    

                          а) ұйымдастыру кезеңі

                          б) сабақ сұрау

                          в) бағалау

                          г) жаңа  сабақ

                          д) бекіту

                          е) үйге тапсырма

                          ж) қорытынды

Қоңырау оғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақты бастаймын.

 Жаңа сабақ

                21 ғасыр басында интернет жүйесінің  - қорлары бір миллиярдқа жуық – парақтарынан тұрды. Ол соңғы жылдары өте қарқынды екпінмен өсіп келеді. Шамамен – парақтар 3-4 млрдқа жеткенде оның ары қарай ұлғайюына – адрестері өрістерінің толып кетуіне байланысты шек қойылады. Мүмкін оған дейін адрестері кеңейтілген Интернет – 2 жүйесі шығатын боларн. Интернет жүйесінде мәлеметтерді іздеуге арналған арнайы программалар бар. Көбінесе іздеу қызметтерін көлемді мәлеметтерді сақтай алатын серверлік компьютерде қуатты іздеу компаниялар жүргізіледі. Іздеу қызметі тегін атқарылады, дегенмен оны ұйымдастыру бизнестің ең пайдалы түріне жатады. Бірнеше жыл шінде ------- іздеу жүйелерінің ұйымдастыру жобаларының бюджеті 10-15 долларлы көлемді қамтыды, ал олардың қазіргі бағасы -15 миллионнан кем түспейді.

Іздеу жүйесінің негізі.

    -------- мәлеметтерінің тұтынушылары – үлкен кітапхананың оқырмандары сияқты. Кітапхана қаншалықты үлкен болған сайын, оның ішінен керекті кітап табуға қиын болатыны белгілі емес пе? Сондықтан жұмысты жеңілдету үшін әр түрлі салалар бойынша арнайы каталогтар дайындалады.

   Желідегі керекті мәлеметтерді табу ісін арнайы іздеу жүйелері қамтамасыз етеді. Интернетті пайдалану үшін осы іздеу жүйесін пайдалану керек. ----- қорларындағы іздеу жүйелері жұмысты гиперсілтімелер арқылы байланысқан ---- тіліндегі құжаттарға негізделген. Іздеу жүйесіне сұраныс бергенде, қандай сөз тіркесін табу керек екендігін көрсетеміз. Олар табылғаннан кейін экранға сол --------- құжаттар тізімі шығады, қажеттілерін қарап отырып, өте керектілерін өз компьютерімізге көшіріп аламыз немесе адрестерін есте сақтаймыз.

     Осындай атқарылған жұмыс нәтижелігінің бірдейлігіне қарамастан (тұтынушы гиперсілтемелер тізімін алады), іздеу қызметтерінің жұмыс істеу ерекшеліктері әр түрлі болуа мүмкін.

Іздеу каталогтарын құрастыру

   Іздеу каталогтары кітапханадағы кәдімгі каталогқа ұқсайды. Іздеу каталогының бірінші бетінде өзімізге керекті тақырыпты таңдаймыз да, осы тақырыпқа байланысты мәлеметтердің керектілерін ішкі категориялардан іздеп, Web –парақтардың тұрақты тізімін алуға тырысымыз.

        Бүгінгі күні уаҺоо! - әлемдегі ең үлкен іздеу каталогы (www.yahoo.com.) болып табылады. -------- да шамамен миллиондай -------- парақтарға сілтеме бар, яғни ол ------- құжаттардың мыңнан бір бөлгін алып отыр.

        «Адам факторы» іздеу каталогындағы ең негізгі элементтердің бірі. Каталога мәлеметтер қолмен енгізіледі. Қазір ----- да 50-ге жуық редакторлар қызмет істейді. Олар әр күн сайын парақтардағы қоғамға қызықты., өзекті тақырып болатын құнды мәлеметтер көзін тауып, соларды каталогтарға енгізеді. Іздеу жүйелері өз редакторларынан басқа -------- құжатпен келген мәлеметтерді қолдады. Мысалы, ереже бойынша, кез-келген ----- парақ авторы (иесі) арнайы анкета толтырып, өз тақырыбы бойынша түйінді сөздерді көрсетіп, оны сервер адресіне жіберуі тиіс. Бірақ ол іздеу жүйесіне кіретін ұғымдарды қамту жайлы толық кепілдік бере алмайды, оның үстіне кез келген іздеу жүйесі  өз каталогын бір күндік мәлеметтермен толтыруға тиісті емес.  Оған қоса мәлемет берушілір көбінесе қажет емес ұғымдарды немесе қате ресурстар адресін көрсетеді. Сондықтан ------ қызметкерлері алынған ақпараттарды тексеріп, саралап барып өз каталогтарына қосады. ----- жүйесінің мәртебесі биіктігініңң құпиясы – олардың мәлеметтерді іздеп оның ішінен ең құндысын ғана теріп алатындығында болып саналады.

Қазіргі кезде интернетте байланыстың барлық белгілі желілері пайдаланылады: төмен  жылдамдықтардағы телефоннан жоғарғы жылдамдықтағы спутниктік арнаға дейін.Ақпарттық және бағдарламмалық құралдарда әртүрлі.Компьютер арасында ақпарат  беру қолданылатын байланыс желілерінен ЭЕМ ЖӘНЕ БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАССЫЗ ЕТУ ТҮРІНЕН ТӘУЕЛСІЗ БОЛУ ҮШІН, ақпарат берудің арнайы хаттамалары жасалған.Олар деректері белгілі өлшемді блоктарға бөлшектеу принціпі бойынша жұмыс істейдң – пакеттер ретімен адресатқа жөнелтіледі.Интернетте екі негізгі хаттама қолданылады. Желіаралық хаттама Берілетін деректері жеке пакеттерге бөліп алушының адресі көрсетілген тақырыппен жпбдықтайды.Беруді басқару хаттамасы мұндай пакеттің дұрыс жеткізілуіне жауапты.Интернет желісі толығымен орталықсыздырылған.Ол дегеніміз – желіні пайдалану ережелері мен шарттарын белгілейтін,олардың орындалуын қадағалап,бұзушыларды жазалайтын басқарушы инстанцияның болмауы.Уақыт өте бере желіні пайдаланудың жалпы қабылдаған елгілі принцептері қалыптастырады.Интернет комуникациясы әдістермен ақпаратқа шығу тәсілдерін түр – түрімен  ұсынатын болғандықтан көп мекемелер үшін ол – ақпараттық жүйенің  ажырамас бөлігі. Интернентегі электронды пошта.Интернеттің ең маңызды сервистерінің бірі электронды пошта болып табылады.Егер интернет басқа желілердің ақпараттық ресурстарымен байланысты екенін ескерсек, ол пайдаланушыға әр түрлі халықаралық компьютерлік желілерге жол ашады.

  Үйге тапсырма:

Интернетпен  ақпаратты  іздеу, іздестіру жүйелері

Сабақты қорытындылау

  Жаңа материалды пысықтау,оқушылардың меңгерген білімдерін талдау.

 Бағалау.

Пән аты: Информатика

Класы: 11 «А»

Сабақтың тақырыбы: Электрондық пошта

Сабақтың мақсаты:

   Білімділігі: Білімділікке, сауаттылыққа, ойлау ұшқырлығын дамыту

   Тәрбиелігі: Жауапкершілікке баулу, дәлдікке үйрету

   Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін

                        біріктіріп, пәнге деген қызығушылығын арттыру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары т.б.

Оқыту формалары: жеке, топтық және ұжымдық

Сабақтың барысы:

                               а) ұйымдастыру кезеңі

                               б) сабақ сұрау

                               в) бағалау

                               г) жаңа сабақ

                               д) бекіту

                               е) үйге тапсырма

                               ж) қорытынды

     Қоңырау соғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақты бастаймын.

Жаңа сабақ:

Қазіргі кезде Интернетте байланыстың барлық белгілі желілері қолданылады  төмен жылдамдықтағы телефондылардан жоғары жылдамдықтағы спутниктік арналарға дейін. Аппараттық және бағдарламалық құралдар да әр түрлі. Компьютерлер арасында ақпарат беру қолданылатын байланыс желілерінен, ЭЕМ және бағдарламалық қамтамасыз ету түрінен тәуелсіз болуы үшін, ақпарат берудің арнайы хаттамалары жасалған. Олар деректерді белгілі өлшемді блоктарға (пакеттерге) бөлшектеу принципі бойынша жұмыс істейді – пакеттер ретімен адресатқа жөнелтіледі.

Интернетте екі негізгі хаттама қолданылады. Желіаралық хаттама (Internet Рrotokol – ІР) берілетін деректерді жеке пакеттерге бөліп, алушының адресі көрсетілген тақырыппен жабдықтайды. Беруді басқару хаттамасы (Transmission Control Рrotokol  ТСР) мұндай пакеттің дұрыс жеткізілуіне жауапты.

Жеке компьютерлерді (желіде олар жұмыс станциялары  деп аталады) және оларды пайдаланушыларды идентификациялау екі адрес бойынша іске асырылады ; олардың бірі (домендік адрес деп аталатын) адамға, басқасы(ІР-адрес ) – компьютерге түсініктірек. Мысалы , www.relcom.ry  адресі бойынша  (www  дегініміз – ресурс аты – World  Wide  Web,  relkom – фирма аты, ru – Россия), Relkom  желісінің  Web-серверіне шығуға болады. ІР-адрес дегеніміз  нүктелермен 4 бөлікке бөлінген (олардың ешқайсысы 255-ден аспауы керек) 32-биттік сан(мысалы, 49.19.81.2). Пайдаланушыға түсініксіз болғанымен, дәл осы адрес компьютермен оқылады. Интернет коммуникация әдістері мен ақпаратқа шығу тәсілдерін түр-түрімен ұсынатын болғандықтан, көп мекемелер үшін ол – ақпараттық жүйенің ажырамас бөлігі. Интернеттегі электрондық  пошта. Интернеттің ең маңызды сервистерінің бірі электрондық пошта болып табылады. Егер Интернет басқа желілердің ақпараттық ресурстарымен байланыста екенін ескерсек, ол пайдаланушыға әр түрлі халықаралық компьютерлік желілерге жол ашады(хабар қабылдау-жөнелту арқылы) деуге болады.

 Интернеттегі электрондық поштаның мүмкіндіктерін пайдалану үшін, WWW  ресурсына қосылған  компьютерге поштаныберетін машинаға шығу мүмкіндігіне ие болу керек. Мұны электрондық пошта жүйесі (е-mail) арқылы жасауға болады, мысалы Lotus сс:Мail  немесе Мicrosoft   Mail, пошталық ВВS арқылы немесе Интернет қызметтерін жабдықтауышқа қосылған компьютер арқылы (оларды Интернет провайдерлері деп атайды)

Электрондық поштаның ұйымдастыру принциптері көп жағынан кәдімгі пошта қызметіне ұқсайды. Пайдаланушы корреспонденцияны жұмыс орнында пошта дайындау бағдарламасымен немесе кәдімгі мәтіндік редакторда дайындайды. Кейін  поштаны жөнелту бағдарламасы шақырылады (мысалы, SendMail). Ол кәдімгі поштаны әрі қарай жөнелту үшін байланыс бөліміне жеткізетін пошта курьері есебінде жұмыс істейді. Uniх-жүйелерінде SendMail байланыс бөлімшесі рөлін атқарады. Бағдарлама пошта хабарларын сұрыптап, адресаттарына жөнелтеді. Машиналарында пошталық жәшіктері бар және пошталық серверлермен коммутацияланған телефон желілері арқылы жұмыс істейтін пайдаланушыларға қосымша әрекеттер қажет болуы мүмкін.

FTR (File  Transfer  Protokol) файлдарын беру Интернеттегі компьютерлер арасында файлдарды қайта бағыттап отыруға мүмкіндік береді.

USENET телеконференциялары дегеніміз – Интернеттің кез келген пайдаланушысы қатыса алатын аса үлкен электрондық хабарландыру тақтасы.

Archie. FTR шыға алатын файлдар саны өте үлкен және үнемі өсуде (зерттеу есептерінен бағдарламалық қамтамасыз етумен және жарнамалық проспектілердің қателерін ресми түзетулерге дейін). Талап етілген ақпаратты іздеу үшін Archie (құмырсқа) деп аталатын құрал қолданылады. Archie-серверлер  FTR шыға алатын файлдар тізімдерін жасап, оларды үнемі жаңартып отырады.

Telnet. Интернетке қосылғаннан кейін Интернеттегі кез келген басқа компьютерге шығуға болады – тек ол үшін рұқсаты болуы және қашықтағы компьютер бұл байланысты бағдарламалық жағынан қолдауы керек.

Gopher – түйінді сөздер және сөйлемдер бойынша Интернетте ақпарат іздеу құралдарының  бірі.   

WAIS жүйесі (Wide  Area  Information  serwice) Интернетте алуға болатын деректер базаларында ақпарат іздеу кезінде интерфейсті қамтамасыз ету үшін құрылған.

WorId  Wide  Web дегеніміз – гипермәтінді  желілік ақпараттық жүйе.

Интернеттің ауқымды ақпараттық жүйесінің пайда болуы мен дамуы, оны ұйымдастырудың ерекше технологиясы арнайы бағдарламалар – браузерлер жасау қажеттілігін тудырды. Бұл бағдарламалар Интернет стандарттары бойынша жүзеге асырылған желілерде жұмыс істеуге бейімделген. Олар Бүкіләлемдік «өрмекші торының» (World Wide web – WWW) – Интернет сервисінің ресурстарын қарауды ұйымдастырады. Бұл тарауда WWW-мен жұмыс кезінде Microsoft Internet Explorer (MIE немесе IE) браузерін пайдаланудың негізгі принциптері баяндалады.

World Wide Web жөніндегі негізгі мәліметтер 

    World Wide Web – Интернеттің қарқынды дамып келе жатқан технологияларының бірі. WWW мәні мынада: ол ақпаратты түрлі компьютерлерде орналасқан жекелеген мәтіндік, графикалық және тағы басқа файлдар түрінде ұсынады. Бұл файлдар өзара гипербайланыстар арқылы біріктірілген. Файлдардың (немесе объектілердің) мұндай жиынтығын Web –  құжат (Web-сайт, Web-site) ретінде интерпретациялаймыз. Web-құжат жекелеген Web-беттерден тұрады. Web-серверде бірнеше Web-құжат орналасады.

    Web-құжатты іздеу және оған шығу арнайы нұсқағыш (идентификатор) – URL (Uniform Resours Locator) бойынша орындалады. Стардартты URL ақпараттың хаттамасын, ақпарат орналасқан компьютердің атын және соған шығудың жолын белгілейтін үш бөлімнен тұрады. Мысалы, ойыншықтар сатумен айналысатын Vermont Teddy Bears компаниясының URL құрылымы мынадай болып келеді:

    htpp//www. serwise.dicital.com/tdb/vtdbear.htm

  Хаттама

  Компьютердің аты

  Қапшықтың аты

  Файлдың аты

URL-ді көрсету арқылы пайдаланушы қажетті файлды нақты белгілейді.

          Каталогтарына басқа бір тәсілін  іздеу жүйесі қызметі көрсетеді

Үйге тапсырма: Электрондық пошта

Сабақты қорытындылау: Жаңа материалдарды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдерін талдау, бағалау  

Пән аты:   Информатика 

Класы:  11 «A»

Сабақтың тақырыбы:  Pront Page редакторы. Жалпы мәлімет

Сабақтың  мақсаты:  

           Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында білімдерін арттыру.

           Тәрбиелігі:  Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа тәрбиелеу.                                                                   

           Дамытушылығы:  Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп, 

                                                        пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі:    аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі:   сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі:  компьютер, топтама.

Дидактикалық материалдар:  оқулық, дәптер.

Сабақтың барысы:    

                          а) ұйымдастыру кезеңі

                          б) сабақ сұрау

                          в) бағалау

                          г) жаңа  сабақ

                          д) бекіту

                          е) үйге тапсырма

                          ж) қорытынды

Қоңырау  соғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақты бастаймын.

Жаңа материалдың мазмұны:  

 Өзіндік Web-бет жасауға кірісер алдында бұл бөлімнің негізгі түсініктерімен және терминдерімен танысу қажет. Сонымен, сайт дегеніміз не? Бұл – Web-серверде жататын беттердің HTML пішіміндегі жинағы.

 Web-сервер дегеніміз – бұл осы беттерді пайдаланушылар сұратуы бойынша беретін, Интернетке үнемі қосылып тұрған компьютер.

Web-тарап - Web-беттердің жай ғана жиынтығынан анағұрлым үлкен нәрсе. Бұл – торапты бір тұтасқа байланыстыратын гиперсілтемелер жүйесі, торап-тың бірыңғай стилистикалық безендірілуі, тораптағы ақпараттың уақтылы жаңаруы мен жеке беттердің жүктелу жылдамдығы және тағы басқа нәрселер. Web құжаттардың кәдімгі электрондық құжаттардан негізгі айырмашылығы – гиперсілтемелері болуында. Гипермәтіндік сілтемелер Web құжатын қарап отырғанда оның басқа бөлігіне немесе басқа Web құжатына өтуге, немесе Интернет қызметтерінің біріне шығуға мүмкіндік береді. Әдетте, гиперсілтемеге сәйкес  Web құжаты мәтінінің бөлігі көк түспен ерекшеленеді немесе асты сызылады. Гиперсілтемеге ауысқанда маус меңзері саусағы нұсқаулы ашылған алақан пішінін қабылдайды. Егер мұндай нұсқағышпен гиперсілтемені шертсе, онда гиперсілтемеде көрсетілген адрес бойынша өту іске асырылады. Гиперсілтемеден бетке қайтқанда көк түс шие-қызылға ауысады. Түс ауысуы пайдаланушыға «пайдаланылған» гиперсілтемелерді қадағалап отыруға мүмкіндік береді.

Үй беті дегеніміз – сұратуында  Web атын көрсетіп, бірақ нақты беттің атын бермеген пайдаланушының сұратуы бойынша сервермен берілетін Web-бет. Web үй беті бар файлға index.htm немесе default.htm стандартты ат меншіктеледі. Үй беті – бұл Web-тің айнасы, сондықтан оны жобалауға және безендіруге ерекшк мән беріледі, өйткені оның негізгі қызметі – пайдаланушыға Web-тің басқа беттері мен құжаттарына өтудің ыңғайлы әдістерін ұсыну.

HTML тілі «гипермәндік белгілеу тілі» болып табылады. HTML файлы дегеніміз – htm немесе html кеңейту, браузерімізде (браузер – Интернеттің терезесі іспеттес, мысалы, lnternet Exploler немесе Netscape Navigator) көретін беттік мәтіні бар кәдімгі мәтіндік файл және кейбір басқарушы жазбалар –тегалар. Көп жағдайларда бұл тілді білу де шарт емес, бәрін өздері-ақ жасап беретін арнайы редакторларды пайдалануға болады. Сондай редакторлардың  бірі – кәдімгі Microsoft  Word  2000. Әрине,  Microsoft  Word  2000 бет жасаудың маңызды құралы бола алмайды. Ол  HTML-дың барлық мүмкіндіктерін пайдалана алмайды, мәтіннің көрінісі де онда браузердегідей емес және т.б.

Жаңа сабақты бекіту:   Ол үшін балаларға жаңа сабақтан бірнеше сұрақтар қоя отырып сабақты аяқтаймын.                                                            

Үйге тапсырма:     Pront Page редакторы. Жалпы мәлімет

Сабақты қорытындылау:    Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген

                                                                     білімдерін  талдау, бағалау.

Пән аты:   Информатика   

Класы:  11«А»

Жаратылыстану- математикалық  бағыт

І.Сабақтың  тақырыбы:    FrontPage  редакторының  мүмкіндіктері

ІІ.Сабақтың  мақсаты:

          а) Білімділігі: білімділікке, сауаттылыққа, ойлау ұшқырлығын  дамыту

          ә) Тәрбиелігі: икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

          б) Дамытушылығы: оқушылардың ойлау қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі: аралас  сабақ

ІV. Сабақтың  көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары, т.б.

1. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық
2. Оқыту формалары: жеке, топтық,  ұжымдық
   VII. Пайдаланылған   әдибиеттер: Н.Ермеков, М. Ермеков, С. Ноғайбаланова Информатика  10-11  сынып  оқулығы,  Балапанов Информатикадан  30  сабақ,  Информатика  негіздері  журналы.

VIIІ.Сабақтың  барысы:

          а) ұйымдастыру

          ә) сабақ  сұрау

          б) жаңа  сабақ

          в) бекіту

          г) үйге  тапсырма

          д) қорытынды

            Балалар, саламатсыңдар ма, біз өткен сабақта Деректер қоймасын құру

деп  аталатын сабақты өттік. Үйге берілген тапсырма бойынша бірнеше оқушылардан сұрақтар қою арқылы үй тапсырмасын сұраймын.

Жаңа  сабақ

Маңызды  HTML редакторы деп  Microsoft FrontPage-ні атауға болады. Бұл Интернетке арналған арнайы редактор және, бір жақсысы, ол Word-қа ұқсайды, сондықтан оны ұғыну сендерге қиынға соқпайды.

 Microsoft FrontPage 2000 версияның (бұдан әрі FrontPage Редакторы) редакциялау мүмкіндіктері мол. Frontрage Редакторы HTML-ді бүге-шігесіне дейін білуді талап етпей-ақ, кәсіби сапалы беттер жасауға мүмкіндік береді. Егер бетті редакциялау барысында сөзді курсивпен ерекшелеу немесе тақырып түсін өзгерту қажет болса, Word-тағыдай мәтіннің қажетті фрагментін белгілеп, тиісті батырманы басыңдар – іс бітті. Frontрage HTML-дің тиісті кодын өзі генерациялайды.

Редактордың тамаша мүмкіндіктерінің бірі – оның беттерді WYSIWYG режімінде көрсете алатын қабілетінде. Бұл дегеніміз – олардың браузердегі көрінісі Редакторындағыдай болады деген сөз. Күні кеше ғана HTML  кодтарында ұсақ-түйекке дейін қолмен сипаттап отыруға мәжбүр болып, нәтиже ойдағыдай болатынына үміттеніп қана қоятын едік. Ендігі жерде беттің Редакторында дұрыс көрінуіне ғана қол жеткізу жетіп жатыр. FrontPage Редакторында  жұмыс істеуге өте ұқсайды. Мұнда да жартылай қара қаріп, курсив және астын сызу, маркерленген және нөмірленген тізімдер, операцияның қайталау және орындатпай сиықты стандартты батырмалар қолданылады. Редактор терезесінде мәтін енгізу дәл Word-тағыдай тексеруге  болады. Редакторда кестелер және фреймермдер құру өте ыңғайлы. Редакторда кестелер және фреймдер құру өте ыңғайлы. Фреймдер жөнінде алдағы уақытта білеміз.

                                Редакторды іске қосу.

Редакторды іске қосу үшін мынадай әрекеттер тізбегін орындаңдар:

Пуск →  Программы →  Microsoft FrontPage

Іске қосқанда Редактор екі менюі бар терезені ашады. Терезенің жоғарғы бөлігінде көрінісі Office қолданбасының барлық терезелеріндегідей стандартты менюлер және инструменттер панельдері орналасқан. Сол жақтағы меню арнайы  FrontPage үшін жасалған, бұл – жұмыс түрлері немесе режимдері менюі.

Standart(Стандартная), Fotmat (Форматирование), lmage(Рисование), Forms(Формы), Аdvanced(Дополнительно), Таble(Таблица) инструменттер панельдері View(Вид) менюі арқылы басқаруға және Word-тағыдай бұл панельдерді View(Вид) командасымен алып тастауға немесе қосуға болады.

Views сол жақ инструменттер панельдерін қарастырайық:

1. Page – бетті редакциялау экранның төменгі сол жақ бұрышында орналасқан үш қосымша беті бар құрамдас беттер редакторын шақыртады.

Normal (Обычный вид) – Бетті визуальды (Word-тағыдай жасау)

HTML (Код HTML) – HTML режимінде редакциялау

Preview (Предварительный просмотр) – Нәтижені браузердегідей қарау.

Үйге  тапсырма

FrontPage  редакторының  мүмкіндіктері

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау, оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

Пән аты:   Информатика   

Класы:  11«А»

Жаратылыстану- математикалық  бағыт

І.Сабақтың  тақырыбы:    FrontPage  редакторын пайдалану

ІІ.Сабақтың  мақсаты:

          а) Білімділігі: білімділікке, сауаттылыққа, ойлау ұшқырлығын  дамыту

          ә) Тәрбиелігі: икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

          б) Дамытушылығы: оқушылардың ойлау қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі: аралас  сабақ

ІV. Сабақтың  көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары, т.б.

1. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық
2. Оқыту формалары: жеке, топтық,  ұжымдық
   VII. Пайдаланылған   әдибиеттер: Н.Ермеков, М. Ермеков, С. Ноғайбаланова Информатика  10-11  сынып  оқулығы,  Балапанов Информатикадан  30  сабақ,  Информатика  негіздері  журналы.

VIIІ.Сабақтың  барысы:

          а) ұйымдастыру

          ә) сабақ  сұрау

          б) жаңа  сабақ

          в) бекіту

          г) үйге  тапсырма

          д) қорытынды

            Балалар, саламатсыңдар ма, біз өткен сабақта FrontPage  редакторының  мүмкіндіктері деп  аталатын сабақты өттік. Үйге берілген тапсырма бойынша бірнеше оқушылардан сұрақтар қою арқылы үй тапсырмасын сұраймын.

Жаңа  сабақ

Web-беттердің дизайнын тиімді ету шарттарының бірі – тақырыптарды дұрыс пайдалану. Ірі тақырыптардың көптігі беттеріннің оқылуын қиындатады, ал тақырыптарға кедей беттердің көрінісі жұпыны және оларға қабылдау қиын болады. Тақырыптар газет немесе журналдағыдай бетте берілген ақпаратты құрылымдауға көмектеседі. Сайтымыздың  бір бетінің мысалында тақырыптарды пайдаланудың қарапайым үлгісін қарастырайық. Бетті сыныптастарына арнап Мой класс деп атайық. Бұл бетте біз оқушылар тізімін жасаймыз, соңында олардың меншікті беттеріне жасалған сілтемелер тіркеледі. Бұл тапсырманы орындау үшін келесі әрекеттерді іске асыру қажет: 

1. File New Page командаларын орындап, Редакторда жаңа бет жасаңдар.
2. New диалогтық терезесінде Normal Page шаблонын таңдап, ОК батырмасын басыңдар. Редакторда сол жақ жоғарғы бұрышында жыпықтап тұрған меңзер орналасқан бос бет пайда болады.
3. Пішімдеу панеліндегі стильдер тізімінен Нeading 1(Заголовок 1) таңдандар. Беттің шапкасы тиісінше ,мысалы, бірінші дәрежелі тақырып сияқты ерекшеленіп тұруы керек. FrontPage Редакторында тақырып жаңа жолдан жеке абзац сияқты безендіріледі.
4. Енді Мой класс бетінің негізгі тақырыбын енгізіндер.
5. Оқушылардың аттарын енгізіндер. Меңзер жаңа жолға өтуі үшін ‹Enter›-ді басып, стильдер тізімінен Нeading3(Заголовок 3)таңдаңдар да, Александр есімді теріндер.
6. Енді 5-қадамды қайталай отырып, сыныптың қалған оқушыларының аттарын енгізіңдер.

Тізімде тақырыптардың алты дәрежесі аталғанын ескеру керек.4.7.-суретте тақырыптардың барлық алты дәрежесінің салыстырмалы өлшемдері көрсетілген.

                   Маңызды  HTML  редакторы деп  Microsoft FrontPage-ні атауға болады.Бұл Интернетке арналған арнайы редактор және,бір жақсысы,олWord-қа ұқсайды,сондықтан оны ұғыну сендерге қиынға соқпайды.

                    Microsoft FrontPage 2000 версияның (бұдан әрі Frond-Page 2000 немесе жай ғана FrontPage Редакторы) редакциялау мүмкіндіктері мол.

                    FrontPage Редакторы HTML-ді бүге-шігесіне дейін білуді талап етпей-ақ , кәсіби сапалы беттер жасауға мүмкіндік береді.Егер бетті редакциялау барысында сөзді курсивпен ерекшелеу немесе тақырып түсін өзгерту қажет болса,Word-тағыдай мәтіннің қажетті фрагментін белгілеп, тиісті кодын өзі генерациялайды.

                   Қаласаңдар, тікелей Редакторда  HTML кодын жазып,сол мезетте,браузерді іске қоспай-ақ , өз жұмыстарыңның нәтижелерін көрулеріңе болады.

                    Редактордың тамаша мүмкіндіктерінің бірі-оның беттерді WYSIWYG режімінде көрсете алатын қабілетінде (what you see is what you get-не көрсеңіз,соны аласыз).Бұл дегеніміз-олардың браузердегі көрінісі Редактордағыдай болады деген сөз.Күні кеше ғана HTML кодтарында ұсақ- түйекке дейін қолмен сипаттап отыруға мәжбүр болып, нәтиже ойдағыдай болатынына үміттеніп қана қоятын едік. Енді жерде,беттің Редакторда дұрыс көрінуіне ғана қол жеткізу жетіп жатыр.

Үйге  тапсырма

FrontPage  редакторын  пайдалану

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау, оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

Пән аты:   Информатика   

Класы:  11«А»

Жаратылыстану- математикалық  бағыт

І.Сабақтың  тақырыбы:    FrontPage  редакторының қосымша мүмкіндіктері:

          а) Білімділігі: білімділікке, сауаттылыққа, ойлау ұшқырлығын  дамыту

          ә) Тәрбиелігі: икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

          б) Дамытушылығы: оқушылардың ойлау қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі: аралас  сабақ

ІV. Сабақтың  көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары, т.б.

1. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық
2. Оқыту формалары: жеке, топтық,  ұжымдық
   VII. Пайдаланылған   әдибиеттер: Н.Ермеков, М. Ермеков, С. Ноғайбаланова Информатика  10-11  сынып  оқулығы,  Балапанов Информатикадан  30  сабақ,  Информатика  негіздері  журналы.

VIIІ.Сабақтың  барысы:

          а) ұйымдастыру

          ә) сабақ  сұрау

          б) жаңа  сабақ

          в) бекіту

          г) үйге  тапсырма

          д) қорытынды

            Балалар, саламатсыңдар ма, біз өткен сабақта FrontPage  редакторын  пайдалану деп  аталатын сабақты өттік. Үйге берілген тапсырма бойынша бірнеше оқушылардан сұрақтар қою арқылы үй тапсырмасын сұраймын.

Жаңа  сабақ

    Web-парақ жекек Web-құжат болып табылады. Бұл Web-парақтардың кәдімгі мәтіндік құжаттардан форматы өзгеше болады және олар HTML фарматында жазылады.Біз әрбір сервердің Бүкіләлемдік желде өзіндік адресі болатындығын білеміз. Сондай-ақ әрбір компьютердегі әрбір файлдың іздеу жолы деп аталатын өзінің адресі болатындығы бізге  бұрыннан белгілі. Сондықтан  интернеттің ақпараттық өрісіндегі әрбір құжаттың сол сервердегі файл адресі мен сервер адресінен тұратын адресі болады. HTML форматындағы Web-құжаттарды оқу үшін арнайы программаллар болуы керек.

Web-парақ жекек Web-құжат болып табылады. Бұл Web-парақтардың кәдімгі мәтіндік құжаттардан  форматы өзгеше болады және олар HTML форматында жазылады.

Біз әрбір компьютердегі әрбір  әрбір файлдың іздеу жолы деп аталатын өзінің адресі болатындығы бізге бұрыннан белгілі. Сондықтан интернетті ақпараттық өрісіндегі әрбір құжаттың сол серведегі файл адресі мен сервер адресінен тұратын адресі болады. HTML форматындағы Web-құжаттарды оқу үшін арнайы программалар болуы керек. Мұндай программаларды Web-құжаттарды оқуға арналған өте кең тараған программалар болып табылады. Web-құжаттарды оқу, олардың бірінен басқасына ауысуға мүмкіндік беру.

Үйге  тапсырма

FrontPage  редакторының қосымша мүмкіндіктері:

Х. Сабақты  қорытындылау

Жаңа  материалды  пысықтау, оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.

Пән аты:   Информатика   

Класы:  11«А»

Жаратылыстану- математикалық  бағыт

І.Сабақтың  тақырыбы:    Кестелермен жұмыс істеу. Кестелер.

          а) Білімділігі: білімділікке, сауаттылыққа, ойлау ұшқырлығын  дамыту

          ә) Тәрбиелігі: икемділік  қасиетімен  шабытты  болуға  қалыптастыру

          б) Дамытушылығы: оқушылардың ойлау қабілетімен  қызығушылығын  арттыру

ІІІ. Сабақтың  түрі: аралас  сабақ

ІV. Сабақтың  көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест  сұрақтары, т.б.

1. Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі,  практикалық
2. Оқыту формалары: жеке, топтық,  ұжымдық
   VII. Пайдаланылған   әдибиеттер: Н.Ермеков, М. Ермеков, С. Ноғайбаланова Информатика  10-11  сынып  оқулығы,  Балапанов Информатикадан  30  сабақ,  Информатика  негіздері  журналы.

VIIІ.Сабақтың  барысы:

          а) ұйымдастыру

          ә) сабақ  сұрау

          б) жаңа  сабақ

          в) бекіту

          г) үйге  тапсырма

          д) қорытынды

            Балалар, саламатсыңдар ма, біз өткен сабақта FrontPage  редакторының қосымша мүмкіндіктері деп  аталатын сабақты өттік. Үйге берілген тапсырма бойынша бірнеше оқушылардан сұрақтар қою арқылы үй тапсырмасын сұраймын.

Жаңа  сабақ

Кесте – сайт құрағанда қолданылатын ең қуатты инструменттердің бірі. Кестелер басында құрылымдандырылған деректерді көрсету үшін қолданылады. Бірақ біртіндеп олар Web-беттерді құрастырудың қуатты әмбебап құралына айналды. Кестелер бетті онда элементтер орналасатын жеке аймақтарға бөлуге мүмкіндік береді. Нtml кестелері ұяшықтарының төңірегіндегі жақтаулар көрінуі де, көрінбеуі де мүмкін. Егер кесте бетті құрастыру үшін қолданылатын болса, әрине , көрінбейтін шекараны қолданған жөн, бірақ кейбір кездерде, егер әр түрлі үяшықтар үшін әр түрлі құюлар қолданылса, қызық нәтижелер алынады.

Кесте жолдар мен ұяшықтар бағандарынан тұрады, оларда мәтін суреттер кірістірілген кестелер болуы мүмкін. Ұяшық (СеІІ) – кілтті элемент, олардың жиынынан кесте тұрады. Ұяшық әрқашан тікбұрыш пішінінде болады,онда мәтін немесе суреттер болуы мүмкін. Кестенің әр ұяшығы шекаралар орнатады, онда қойылған деректер оларға қатысты тураланады. Егер материалды орналастыру үшін кесте ұяшығының көлемі жеткіліксіз болса, оның көлемін  FrontPage  автоматты түрде үлкейтеді. Ұяшықтарды бөліктерге бөлуге болады, олар да ұяшық деп аталады. Бірнеше көршілес ұяшықтарды біріктіруге де болады.

Кестенің жолы (Row) бір көлденең деңгейде орналасқан ұяшықтар жиынынан тұрады. Өз кезегінде, кестенің бағаны (Column) – бір тік деңгейдегі ұяшықтар жиыны. FrontPage жеке ұяшықтар үшін де, жолдар, бағандар, ерекгеленген ұяшықтар тобы үшін де, немесе тұтас кесте үшін де әртүрлі атрибуттар белгілеуге мүмкіндік береді. Мұндай атрибуттарға төмендегілер жатады:

1. ұяшық шекарасы
2. жиек стилі
3. ұяшықтың құюяның түсі

Бағандардың тақырыптары дербес объкт емес, бұл тек кесте дизайнының элементі, оны безендіру стилі кәдімгі ұяшықтардың стилінен өзгеше болады. Кестенің жоғарғы жолының ұяшығына біріктірілген мәтін оның тақырыбы бола алады. Жұмысты жеңілдету үшін FrontPage әр кестеге маркерлердің әмбебап жиынын қосады.

Сонымен біз қажетті құрылымдағы кестені жасадық. Енді оларды мәліметтермен толтырып көрейік. Кестелердің ең тамаша ерекшеліктерінің бірі – енгізілген мәтін ұяшықтың ішінде тура біз бүкіл құжаттың шегінде пішімдеп дағдыланғандай пішімделеді. Ұяшыққа енгізілген мәтін, егер оның ұзындығы  бағанының  енінен артық болса, автоматты түрде жаңа жолға ауысады.

Үйге  тапсырма

Кестелермен жұмыс істеу. Кестелер.

Жаңа  материалды  пысықтау, оқушылардың  меңгерген  білімдерін  талдау, бағалау.

ХІ. Бағалау.